પટના : દેશ સ્વર્ગસ્થ ઈન્દિરા ગાંધીને તેમની પુણ્યતિથિના અવસર પર યાદ કરી રહ્યો છે. આ સાથે 13 ઓગસ્ટ, 1977નો દિવસ પણ યાદ આવે છે, જ્યારે સત્તા ગુમાવ્યા બાદ આ આયર્ન લેડીએ બતાવ્યું હતું કે તે માત્ર સરકાર કેવી રીતે ચલાવવી તે જ નથી જાણતી પણ એક નેતા તરીકે લોકોનો અવાજ બુલંદ રીતે કેવી રીતે ઉઠાવવો તે પણ જાણે છે. સામૂહિક હત્યા બાદ કોઈ ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન ઘટનાસ્થળની મુલાકાતે આવ્યા હોય તેવી આ પ્રથમ ઘટના હતી. જ્યારે ઈન્દિરા ગાંધી હાથી પર સવાર થઈને ઘટના સ્થળે ગયા ત્યારે મિજાજ બદલાઈ ગયો. એવું કહેવાય છે કે આ ઘટનાએ તેમની સત્તામાં વાપસીમાં મોટી ભૂમિકા ભજવી હતી.
બેલછી હત્યાકાંડમાં 11 દલિતોની સામૂહિક હત્યા : બિહારમાં જાતિ સંઘર્ષનો લાંબો ઇતિહાસ છે. વર્ષ 1977માં પટના જિલ્લાના બેલછી બ્લોકમાં બનેલી ઘટનાએ સમગ્ર દેશને ચોંકાવી દીધો હતો. 27 મે, 1977ના રોજ બેલછી ગામમાં ઉચ્ચ જાતિના લોકોએ દલિત સમુદાયના 11 લોકોની હત્યા કરી હતી. તે 11 લોકોને જીવતા સળગાવી દેવામાં આવ્યા હતા. જ્યારે 14 વર્ષના છોકરાએ આગમાંથી બચવાનો પ્રયાસ કર્યો ત્યારે તેને પણ ઉપાડીને આગમાં ફેંકી દેવામાં આવ્યો હતો. મૃત્યુ પામેલાઓમાં આઠ પાસવાન અને ત્રણ સોની જાતિના હતા.
13 ઓગસ્ટ 1977ના રોજ ઈન્દિરા ગાંધી બેલછી આવ્યા : આ ઘટના દેશભરમાં દાવાનળની જેમ ફેલાઈ ગઈ અને રાજકીય વર્તુળોમાં પણ હલચલ મચી ગઈ. જ્યારે ઈન્દિરા ગાંધીને આ વાતની જાણ થઈ ત્યારે તેઓ દિલ્હીમાં તેમના ઘરે હતા. તેમણે તરત જ બેલછી જવાનું નક્કી કર્યું, પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ પ્રતિભા સિંહ પાટીલ પણ તેમની સાથે હતા. 13 ઓગસ્ટે જ્યારે ઈન્દિરા પટના એરપોર્ટ પર પહોંચી ત્યારે કોંગ્રેસના ઘણા ધારાસભ્યો પણ તેમને મળવા પહોંચ્યા હતા. લોકોનો ગુસ્સો જોઈને મોટા ભાગના નેતાઓનો અભિપ્રાય હતો કે ઈન્દિરા ગાંધીએ ઘટનાસ્થળે ન જવું જોઈએ પણ તેઓ માન્યા નહીં અને બેલછી જવા નીકળી પડ્યા હતા.
પગપાળા પણ ચાલીને જતા : ઈન્દિરા ગાંધી પટનાથી બેલછી જવા રવાના થયા. તેમના સ્વાગત માટે રસ્તામાં વિવિધ સ્થળોએ 10 થી 15 લોકો જોવા મળ્યા હતા. જ્યારે ઈન્દિરા ગાંધી હરનૌત બ્લોકના બેલછી ગામની આસપાસ પહોંચ્યા ત્યારે ત્યાં પાણી જમા થઈ ગયું હતું. દિયારા વિસ્તારમાં પાણીમાં ચાલવું સરળ નથી. ત્યાં પણ ઈન્દિરા ગાંધી મક્કમ થઈ ગયા અને ચાલવા લાગ્યા. એ પછી લોકોએ હાથી મંગાવવાનું નક્કી કર્યું. મુન્ના શાહીના ઘરેથી એક હાથી મંગાવવામાં આવ્યો, જેના પર સવાર થઈને ઈન્દિરા ગાંધી અને પ્રતિભા સિંહ બેલછી ગામ પહોંચ્યા.
ઈંદિરા ગાંધી હાથી પર સવાર થઈને બેલછી ગયા : બેલછી ગામમાં ઈન્દિરા ગાંધી સાથે રહેલા કોંગ્રેસના નેતા નરેન્દ્ર કુમાર તે ઘટનાને યાદ કરીને કહે છે કે પૂર્વ વડાપ્રધાન શરૂઆતમાં જીપમાં બેઠા હતા પરંતુ જેમ જેમ તેઓ થોડે દૂર ગયા ત્યારે તેઓ બેલછી ગયા હતા. તેની કાર કાદવમાં ફસાઈ ગઈ. ઈન્દિરાજીએ કહ્યું કે તેઓ પગપાળા જશે. જો કે તે પછી હાથીને બોલાવવામાં આવ્યો હતો. તત્કાલીન પ્રદેશ કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ કેદાર પાંડેએ તેમને પૂછ્યું કે તે હાથી પર કેવી રીતે ચઢશે? જેના પર ઈન્દિરા ગાંધીએ કહ્યું હતું કે, 'તેની ચિંતા કરશો નહીં, હું ચઢી જઈશ. કોઈપણ રીતે, હું પહેલા પણ હાથી પર બેઠી છું.
"ઇન્દિરા ગાંધી હાથીની પીઠ પર સવાર થયા. પ્રતિભા સિંહ જી હાથી પર સવાર થવાથી ડરતા હોવા છતાં, તેઓ ઇન્દિરાજીની પીઠ પકડીને સવારી કરી. સાડા ત્રણ કલાક પછી તેઓ બેલછી ગામમાં પહોંચ્યા. બાકીના બધાએ પાણી પાર કર્યું. તે સમયે નદીમાં છાતી ભરેલુ પાણી હતું" - નરેન્દ્ર કુમાર, કોંગ્રેસના વરિષ્ઠ નેતા
પૂર્વ વડાપ્રધાને લોકોની ફરિયાદો ગંભીરતાથી સાંભળી હતીઃ ઈન્દિરા ગાંધી જ્યારે બેલછી પહોંચ્યા ત્યારે ત્યાંના બધાએ તેમનું ખુલ્લા દિલથી સ્વાગત કર્યું. ગામના વડીલોનું કહેવું છે કે પૂર્વ વડાપ્રધાન લોકોના પ્રશ્નોને ખૂબ ગંભીરતાથી સાંભળતા હતા. તે પીડિત પક્ષની ફરિયાદના દસ્તાવેજો હાથ પહોળા કરીને લઈ રહી હતી. તેમને જોવા માટે ભારે ભીડ ઉમટી પડી હતી. જો કે તેમની મુલાકાત પછી પણ ઘણા રાજકારણીઓને બહિષ્કૃત કરવામાં આવ્યા હતા, ત્યાં સુધીમાં ઈન્દિરા પ્રબળ બની ગઈ હતી. તેમની મુલાકાતથી દિલ્હી સરકાર હચમચી ગઈ હતી.
શું બેલછી ઈન્દિરાને ફરી સત્તામાં લાવ્યા? : કોંગ્રેસ નેતા શ્યામસુંદર સિંહ ધીરજ કહે છે કે હું પણ ઈન્દિરા ગાંધી સાથે એરપોર્ટથી બેલછી ગામ ગયો હતો. જતી વખતે રસ્તામાં કેટલીક જગ્યાએ 10-15 લોકો હાજર હતા. અનેક અવરોધો પાર કરીને અમે સ્થળ પર પહોંચ્યા. ઈન્દિરા ગાંધી કોઈપણ ભોગે ત્યાં પહોંચવા ઈચ્છતા હતા. જ્યારે ઈન્દિરા ગાંધી ગામમાંથી પાછા ફરવા લાગ્યા ત્યારે મિજાજ બદલાઈ ગયો હતો. પટના સુધી હજારો લોકો રસ્તાના કિનારે ઉભા હતા. લોકોએ ઈન્દિરા ગાંધીનું સંપૂર્ણ ઉષ્મા સાથે સ્વાગત કર્યું, ત્યારે જ મને સમજાયું કે ઈન્દિરા ગાંધી ફરી સત્તામાં આવી રહ્યા છે અને કંઈક એવું જ થયું.
