ન્યૂઝ ડેસ્કઃ પ્રાદેશીક જમીનો અને નકશાને લઈને ભારતના નેપાળ સાથે ચાલી રહેલા વિવાદને પરીણામે નેપાળ અને ભારતના ઉત્તરાખંડ રાજ્ય વચ્ચેથી વહેતી મહાકાળી નદી પર તૈયાર થઈ રહેલા 5600 મેગાવોટના ડેમના બાંધકામમાં અવરોધો આવી રહ્યા છે. આ નદી બે દેશ વચ્ચેની સરહદ પણ છે. આ મેગા ડેમ ફેબ્રુઆરી 1996 સહી થયેલા એમઓયુ હેઠળ બંન્ને દેશો દ્વારા સંયુક્ત રીતે બનાવવાનું આયોજન હતુ. 2014માં સત્તા સંભાળ્યા બાદ કાઠમંડુની મુલાકાત દરમીયાન વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ આ ડેમના બાંધકામને ઝડપી બનાવવાની ઈચ્છા વ્યક્ત કરી હતી. તેના જ પરીણામસ્વરૂપ બંન્ને દેશો વચ્ચે એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર પણ કરવામાં આવ્યા હતા. આ પ્રોજેક્ટ માટે 35 હજાર કરોડના ખર્ચનો અંદાજ કરવામાં આવ્યો હતો અને વર્ષ 2026 સુધીમાં તેને પૂર્ણ કરવાનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતુ.
પરંતુ હાલની નેપાળની સરકારના ભારત માટેના વલણને જોતા હવે આ પ્રોજેક્ટ મુશ્કેલીમાં મુકાઈ રહ્યો હોય તેમ લાગી રહ્યું છે. નેપાળના પ્રધાનમંત્રી કે. પી. શર્મા ઓલી કે જેઓ નેપાળની માયોઇસ્ટ કોમ્યુનીસ્ટ પાર્ટીના નેતા છે તેઓએ ચીનના પ્રભાવ હેઠળ ભારત વિરૂદ્ધનું વલણ અપનાવ્યુ છે. ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જીન પીંગ ગત વર્ષે ઓક્ટોબર મહિનામાં નેપાળની મુલાકાતે પહોંચ્યા હતા. ચીનના રાષ્ટ્રપતિએ નેપાળને લોજીસ્ટીક અને આર્થિક સહાય આપવા માટે અનેક સંધિઓ પર સહી પણ કરી હતી.
પંચેશ્વર ડેમ તરીકે પ્રખ્યાત આ ડેમ વિશ્વનો સૌથી ઉંચો ડેમ હોવાનું માનવામાં આવે છે. મહાકાળી નદી કાલાપાનીથી 11800 ફૂટથી વહે છે અને 660 ફૂટે તેરાઇના મેદાનોમાં પહોંચે છે જ્યાં તે હાયડ્રો પાવરની ક્ષમતા ધરાવે છે. 315 મીટરની ઉંચાઈ સાથે આ ડેમ 5600 મેગાવોટની પાવર જનરેટીંગ કેપેસીટી સાથે વિશ્વનો બીજો સૌથી મોટો ડેમ બનશે. ભારત અને ચીન બંન્ને દેશના અધિકારીઓ વર્ષ 1956થી આ ડેમ બનાવવાની સંભાવના પર વિચાર કરી રહ્યા છે જ્યારે તત્કાલીન કેન્દ્રીય જળ આયોગે આ નદીની વીજ ઉત્પાદન ક્ષમતાનો ઉપયોગ કરવામાં અને બંન્ને દેશોને સીંચાઈ પુરી પાડવામાં રસ દાખવ્યો હતો.
સૂચિત મુખ્ય સબ-હિમાલયા હાઇડ્રો પાવર દ્વારા ભારત અને નોપાળના મોટા ભાગોમાં માત્ર સીંચાઈનું પાણી જ ન મળ્યુ હોત પરંતુ ઉત્તર પ્રદેશના બિહાર અને સમપ્રદેશોમાં પૂરને નિયંત્રીત કરવામાં પણ મદદ મળી હોત. આ ડેમનું બાંધકામ છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી વિલંબમાં હતુ જેના કારણે તેના બાંધકામના ખર્ચમાં પણ કરોડોનો વધારો થયો હતો.
અહીં એક વાત ઉલ્લેખનીય છે કે આ ડેમનું બાંધકામ ભારતના કેટલાક ભાગોમાં ચર્ચાનો મુદ્દો પણ રહ્યું હતું. કેટલાક વિવેચકોનું માનવુ છે કે આ ડેમના કારણે ઉત્તરાખંડના ત્રણ જીલ્લા પિથોરાગ, અલ્મોરા અને ચંપાવતના 123 ગામોમાં લગભગ 30,000 પરીવારો વિસ્થાપીત થશે. એટલું જ નહી, તેઓનું કહેવુ છે કે લગભગ 9100 હેક્ટર ગાઢ જંગલનો વિસ્તાર જળાશય વિસ્તારના 11600 હેક્ટર વિસ્તારમાં ડુબી જશે. તેઓનું માનવુ છે કે તેના કારણે અહીંની ઇકોસીસ્ટમ અને અજોડ પ્રાણીસૃષ્ટિને ખુબ મોટુ નુકસાન પહોંચશે. આમ અસરગ્રસ્ત અને પર્યાવરણવાદીઓ દ્વારા આ ડેમનો સખત વિરોધ ચાલી રહ્યો છે. નેપાળમાંથી આવતી અને ઉત્તરાખંડમાં પસાર થતી નદી ઉત્તરપ્રદેશમાં પ્રવેશે છે જે ગંગાની ઉપનદી ઘાઘરા નદીને મળવા માટે દક્ષિણ-પૂર્વના મેદાનોમાં પ્રવેશ કરે છે. છેલ્લા કેટલાક મહિનાઓ દરમીયાન આ મુદ્દા પર થઈ રહેલી સુનાવણીઓ પણ ઉશ્કેરાયેલા અસરગ્રસ્ત લોકોની લાગણીને શાંતવના આપી શકી નથી. હવે નેશનલ ગ્રીન ટ્રીબ્યુનલ સાથે મળીને ઇતરાખંડના સ્થાનિક રાજકીય પક્ષો, ઉત્તરાખંડ ક્રાંતિ દલ અને નેપાલીઝ કોમ્યુનીસ્ટ પાર્ટીએ પણ આ ડેમનો વિરોધ કરવાનું શરૂ કર્યું છે.
સરકાર દ્વારા તેમને યોગ્ય પુનર્વસન અને વળતર આપવાની ખાતરી હોવા છતા અસરગ્રસ્ત લોકો હાલ વિરોધ માટે મક્કમ હોવાનું જણાઈ રહ્યું છે. આમ આ મેગાડેમના નિર્માણકાર્ય અંગેનો વિવાદ હાલન નવુ પરીમાણ ધારણ કરી રહ્યો છે. હવે ઉત્તરાખંડના સ્થાનિક રાજકીય પક્ષો ઉત્તરાખંડ કાંતિ દલ અને નેપાલીઝ કોમ્યુનીસ્ટ પાર્ટીએ નેશનલ ગ્રીન ટ્રીબ્યુનલ સાથે મળીને આ ડેમના બાંધકામ માટે પોતાના આરક્ષણનો અધિકાર માગ્યો છે.
આર. પી. નેઇલવાલ
