હૈદરાબાદઃ કોવિડ-19 મહામારીએ વિશ્વભરની શૈક્ષણિક વ્યવસ્થાને બદલી નાંખી છે. મોટાભાગનાં રાષ્ટ્રો વર્તમાન શૈક્ષણિક વર્ષ માટે એક ફુલપ્રૂફ પ્લાન તૈયાર કરવાની મથામણ કરી રહ્યાં છે. ઇટલી અને દક્ષિણ કોરિયાએ ઓનલાઇન ક્લાસનો માર્ગ અપનાવ્યો, તો વિએટનામ અને હોંગ કોંગ જેવા દેશોએ તેમની શાળાઓને આંશિક રીતે ફરી શરૂ કરી હતી. કેસો સતત વધી રહ્યા છે, ત્યારે નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે, ભારતની શાળા અને કોલેજો વર્ગખંડનું શિક્ષણ શરૂ કરી શકશે નહીં. કેન્દ્ર અને રાજ્ય, એમ બંને શાળાઓએ ઓનલાઇન વર્ગો થકી ગયા વર્ષનો અભ્યાસક્રમ પૂરો કર્યો હતો. શાળાઓ અને જુનિયર કોલેજોએ પરીક્ષા લીધા વિના જ તેમના વિદ્યાર્થીઓને આગળના ધોરણમાં મોકલી દીધા છે. ઉચ્ચતર શિક્ષણની સંસ્થાઓએ હજી તેમની આગળની કાર્યવાહી નક્કી કરવાનું બાકી છે. કેન્દ્ર તથા રાજ્ય સરકારોએ શાળા અને કોલેજો પુનઃ શરૂ કરવા અંગે વિચારણા હાથ ધરી હતી, તેમ છતાં શાળા-કોલેજો ખૂલવાની તારીખો સતત પાછી ઠેલાતી રહે છે. સલામત અને કાર્યક્ષમ શૈક્ષણિક અનુભવ માટે, નિષ્ણાતો ડિજિટલ અને વર્ગખંડનું સંયોજન ધરાવતા શિક્ષણની હિમાયત કરે છે.
ઓનલાઇન શિક્ષણ એ પરંપરાગત શિક્ષણ કરતાં ઘણું જૂદું છે. વર્તમાન અભ્યાસક્રમને અનુસરવા માત્રથી વર્તમાન જરૂરિયાતો નહીં સંતોષાઇ શકે. અભ્યાસક્રમ અને પાઠનું આયોજન બદલવું જરૂરી છે. તાજેતરમાં, શિક્ષણ મંત્રાલયે જાહેરાત કરી હતી કે, CBSE અભ્યાસક્રમને તે મુજબ બદલવામાં આવશે. અગાઉ, કેન્દ્રીય માનવ સંસાધન વિકાસ મંત્રી રમેશ પોખરીયાલે જણાવ્યું હતું કે, કેન્દ્ર આગામી શૈક્ષણિક વર્ષ માટે અભ્યાસક્રમ તથા સૂચનાત્મક કલાકો ઘટાડી શકે છે. કર્ણાટકની સરકાર પણ શાળાઓ માટે અભ્યાસક્રમ ઘટાડવા અંગે વિચારણા કરી રહી છે. જોકે, પાઠ્યક્રમમાં સુધારો કરવાનું નુકસાનકારક સાબિત થઇ શકે છે. ખાસ કરીને ગણિત અને સામાન્ય વિજ્ઞાન જેવા વિષયોમાં, દરેક પાઠ બીજા પાઠ સાથે આંતરિક રીતે જોડાયેલો હોય છે. વિદ્યાર્થીઓને આવા વિક્ષેપને કારણએ સમજવામાં મુશ્કેલી પડી શકે છે. શિક્ષણ નિષ્ણાતોએ સ્થાનિક જરૂરિયાતોને અનુરૂપ હોય અને આંતરરાષ્ટ્રીય માપદંડો અનુસારનો હોય, તેવો અભ્યાસક્રમ ઘડવો જોઇએ.
ઓનલાઇન શિક્ષણનું ક્ષેત્ર હજી પ્રાથમિક અવસ્થામાં છે. શિક્ષકની ભૌતિક હાજરી, માર્ગદર્શન તથા પ્રોત્સાહનનો વિદ્યાર્થીઓ પર ભારે પ્રભાવ પડે છે. જ્યારે, ઓનલાઇન વર્ગોમાં વિદ્યાર્થી અને શિક્ષક વચ્ચે આત્મીયતાનો અભાવ વર્તાય છે. પ્રશિક્ષકની દેખરેખ વિના, વિદ્યાર્થીઓમાં વિષય સંબંધિત પ્રશ્નોનો ઉકેલ લાવવાની શક્યતા ઘટી જાય છે. શિક્ષકોને ડિજિટલ સંવાદ દરમિયાન એકીસાથે તમામ વિદ્યાર્થીઓ સાથે સહકાર સાધવું મુશ્કેલ જણાય છે. આ મર્યાદાઓને ધ્યાનમાં રાખીને, નિષ્ણાતોએ ઇ-લર્નિંગ પ્લેટફોર્મ્સ સુધારવા પર તત્કાળ ધ્યાન આપવું જોઇએ. વિદ્યાર્થીઓને તેમની સર્જનશીલતા અને કોઠાસૂઝ વધારે, તેવી પ્રવૃત્તિઓ (એસાઇનમેન્ટ્સ) સોંપવી જોઇએ. આ એસાઇન્મેન્ટ્સને ધ્યાનપૂર્વક ગ્રેડ આપવા જોઇએ. ડિજિટલ શિક્ષણમાં લવચિક વાતાવરણ સાથે વિદ્યાર્થી તેમજ શિક્ષકની સજ્જતા સૌથી વધુ મહત્વપૂર્ણ બની રહે છે.
ઘણી યુનિવર્સિટીઓ તથા શાળાઓ ઓનલાઇન વર્ગો ચલાવતી હોવા છતાં, ઘણા સામાજિક-આર્થિક પડકારોની અવગણના કરવામાં આવે છે. શહેરી વિસ્તારોનાં બાળકોને ડિજિટલ સાધનોના ઉપયોગમાં કોઇ મુશ્કેલી પડતી નથી, જ્યારે ગ્રામીણ વિસ્તારોનાં બાળકો વીજળી અને ઇન્ટરનેટ જેવી મૂળભૂત સુવિધાઓથી વંચિત હોય છે. આથી, સરકારે ઓનલાઇન લર્નિંગ માટે ઇન્ટરનેટ તથા ટેબ્લેટ્સની સુવિધા પૂરી પાડવા પર ભાર મૂકવો જોઇએ. વિકલાંગતા ધરાવતા વિદ્યાર્થીઓએ વિવિધ પ્રકારના અવરોધોનો સામનો કરવો પડે છે. મોટાભાગે, તેઓ અભ્યાસ સામગ્રી પ્રાપ્ત કરવા માટે સક્ષમ હોતા નથી. યુનિવર્સિટીઓ તથા શૈક્ષણિક સંસ્થાઓએ આવાં બાળકોના પડકારોને ધ્યાનમાં રાખવા જોઇએ અને તેઓ પણ અન્ય વિદ્યાર્થીઓ સાથે ભાગ લે, તે સુનિશ્ચિત કરવું જોઇએ. શિક્ષણ મંત્રાલયે શિક્ષણનાં સાધનો તરીકે રેડિયો અને ટીવી પ્રસારણનો ઉપયોગ કરવા અંગે વિચારણા કરવી જોઇએ. આ માધ્યમોમાં બંને પક્ષે વાર્તાલાપની શક્યતા શૂન્ય હોવા છતાં, લાખો વિદ્યાર્થીઓ વિના મૂલ્યે શિક્ષણ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. આ વર્ષે વિઘ્નરહિત ઓનલાઇન શિક્ષણ પૂરું પાડવા માટે, સરકારો, શિક્ષકો તથા માતા-પિતાએ પરસ્પરને સહકાર આપવો જોઇએ અને પોતાની ભૂમિકા ભજવવી જોઇએ.
