ધરમપુર: બિરસા મુંડા (1875-1900) આદિવાસી સમાજના એક મહાન યોદ્ધા, સમાજ સુધારક અને આંદોલનકાર હતા. તેઓ ઝારખંડ રાજ્યના છોટા નાગપુર ક્ષેત્રમાં જન્મેલા હતા અને મુંડા આદિવાસી સમુદાયના નેતા હતા. તેમણે બ્રિટિશ શાસનના વિરોધમાં આદિવાસી સમુદાયને એકત્રિત કરી પાદરીઓ અને જમીનદારોએ લાદેલી આર્થિક અને સામાજિક શોષણ પ્રણાલીઓને પડકાર આપ્યો હતો. તેમના પ્રભાવશાળી વ્યક્તિત્વ અને આંદોલનના કારણે તેઓને લોકપ્રિય રીતે "ભગવાન બિરસા" કહેવાતા હતા.
'ઉલગુલાન' નામથી આંદોલન કર્યું: બિરસા મુંડાએ "ઉલગુલાન" નામથી જાણીતા આંદોલનનું નેતૃત્વ કર્યું, જે આદિવાસી જીવનશૈલી અને સંસ્કૃતિની રક્ષા માટે બ્રિટિશ સામ્રાજ્યવાદ વિરુદ્ધ એક સશસ્ત્ર વિદ્રોહ હતું. તેમણે આદિવાસી સમાજમાં એકતા લાવી અને આધુનિક શિક્ષણ તથા સ્વચ્છતાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો. મુંડાના આંદોલનના પરિણામે બ્રિટિશોએ છોટા નાગપુર ટેનન્સી એક્ટ રજૂ કરવો પડ્યો, જે જમીનધારણ સંબંધિત આદિવાસી હક્કોને સુરક્ષિત કરતો હતો.
બિરસા મુંડાનો જીવનકાળ: બિરસા મુંડાનો જન્મ 15 નવેમ્બર 1875ના રોજ ઝારખંડ રાજ્યના રાંચી નજીક ઉલીહાતુ ગામમાં મુંડા આદિવાસી પરિવારમાં થયો હતો.
બિરસા મુંડાનો વિશેષ આંદોલન: બિરસા મુંડાએ "ઉલગુલાન" (વિદ્રોહ) નામક આંદોલનનું નેતૃત્વ કર્યું હતું, જે 1899-1900 દરમિયાન ઝારખંડના છોટા નાગપુર પાટ વિસ્તારમાં બની ગયેલું પ્રખ્યાત આદિવાસી વિદ્રોહ હતું. આ આંદોલન બ્રિટિશ શાસન, મિશનરી પાદરીઓ અને સ્થાનિક જમીનદારોના શોષણ સામે લડવા માટે શરૂ થયું હતું. આંદોલન જમીનધારણ અને આદિવાસી હક્કોની સુરક્ષા માટે એક મહત્ત્વપૂર્ણ લડત બની. બિરસા મુંડાએ આદિવાસી જીવનશૈલીના પુનર્જીવન માટે કાર્ય કર્યું અને સમાજમાં સામાજિક અને આર્થિક સુધારાઓ લાવ્યા.
9 જૂનના રોજ બિરસા મુંડાનું મૃત્યુ: 9 જૂન 1900ના રોજ બ્રિટિશ હિરાસતમાં રાંચી જેલમાં બિરસા મુંડાનું અવસાન થયું હતું. તેમનું મૃત્યું રહસ્યમય ગણાય છે અને એવું કહેવાય છે કે તેઓને ઝેરી ખોરાક અપાયું હતું. તેમનું જીવન માત્ર 25 વર્ષનું હતું, પરંતુ તેમના આંદોલન અને ત્યાગના કારણે તેઓ આજે પણ આદિવાસી સમુદાય માટે "ભગવાન બિરસા" તરીકે પૂજાય છે.
ગુજરાતમાં બિરસા મુંડા જયંતિની ઉજવણી: ગુજરાતમાં બિરસા મુંડાની જન્મજયંતી વિશેષ રીતે ઉજવાય છે, કારણ કે રાજ્યમાં આદિવાસી જનજાતિનો ઉલ્લેખનીય વટ છે. દક્ષિણ ગુજરાતના ડાંગ, વલસાડ અને નર્મદા જેવા વિસ્તારોમાં આદિવાસી સમાજ બિરસા મુંડાને પોતાના આદર્શ ગણે છે. જેથી આ ક્ષેત્રમાં તેમની જન્મ જયંતી ઉજવાય છે.
ગુજરાત સરકાર દ્વારા વિવિધ કાર્યક્રમો યોજાય છે: ગુજરાત સરકાર દ્વારા બિરસા મુંડા જયંતિ પર વિવિધ કાર્યક્રમોનું આયોજન થાય છે, જેમ કે આદિવાસી સંસ્કૃતિના પ્રદર્શન, લોકનૃત્ય, કાવ્યગાન અને તેમના જીવન પરથી પ્રેરિત નાટકો. આ કાર્યક્રમોનો હેતુ છે જનજાતિ હક્કો વિશે જાગૃતિ લાવવી અને તેમના વારસાનું સન્માન કરવું જેવા કાર્યક્રમો યોજાય છે.
આ ઉજવણી માત્ર આદિવાસી સમાજ માટે જ નહીં, પરંતુ સમગ્ર ગુજરાત માટે મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે તે બિરસા મુંડાના જીવનમૂલ્યો અને આદર્શોને ફેલાવવાની તક આપે છે. તે લોકોમાં સમાનતા, ન્યાય અને સામાજિક શોષણ વિરુદ્ધ જાગૃતિ લાવવાનું કામ કરે છે.
બિરસા મુંડાનો વારસો: બિરસા મુંડાનું જીવન તે સંઘર્ષ અને આશાની વાર્તા છે, જે આજે પણ લોકો માટે પ્રેરણાસ્ત્રોત છે. તેમનું જીવન આદિવાસી સમુદાય માટે ગૌરવ અને આદરનું પ્રતિક છે. ગુજરાતમાં તેમની જયંતી મનાવવાનું મુખ્ય કારણ તે છે કે આદિવાસી સમાજના હકો માટે લડવાની તેમની જ્વલંત વારસાને પોતીકી રીતે પ્રતિબિંબિત કરવામાં આવે. જેથી આજે પણ આદિવાસી સમાજ તેમના બલિદાનને યાદ રાખીને તેમને ભગવાન બિરાસા મુંડા તરીકે ગણાવે છે.
આજે ધરમપુર ખાતે પણ ભગવાન બરસા મુંડાની જન્મ જયંતિ ઉજવાઈ: વર્ષો પહેલા અંગ્રેજી શાસન સમયે આદિવાસીઓના હક અને અધિકાર માટે અંગ્રેજો સામે લડીને તેમના દાંત ખાટા કરનાર બિરસા મુંડા દ્વારા એક વિશેષ અભિયાન ચલાવવામાં આવ્યું હતું. જે અંતર્ગત અનેક યુવાનો તેમની સાથે જોડાયા હતા. જોકે બાદમાં તેમની ધરપકડ થઈ હતી. તેમ છતાં તેમના દ્વારા આદિવાસી સમાજ માટે હક અને અધિકાર માટે ચલાવવામાં આવેલી લડતને આજે પણ આદિવાસી સમાજ ભૂલ્યો નથી જે માટે આજે તેમની જન્મ જયંતી નિમિત્તે ધરમપુર ખાતે આસુરા વાવ સર્કલ ઉપર આવેલી તેમની પ્રતિમા ઉપર હાર કરવામાં આવ્યા હતા. સાથે જ દક્ષિણ ગુજરાતમાં પ્રચલિત એવા નૃત્ય પણ સર્કલ ઉપર યોજીને લોકોનું ધ્યાન આકર્ષિત કરવામાં આવ્યું હતું.
આ પણ વાંચો:
