ચેન્નાઈ: આપણે મોટાભાગે વ્યાપાર ક્ષેત્ર તરીકે અવકાશ સંશોધન આ સદીના અંત પહેલા આ સાંભળ્યું ન હતું. એકતરફ તારાઓ, ઉપગ્રહો અને ગ્રહો ઈસરો અને નાસા માટે વિશિષ્ટ વૈજ્ઞાનિક વિષયો હતાં તો બીજી બાજુ દાવેદારો માટે ભાષણના આંકડા હતાં. જો કે તાજેતરમાં, અવકાશ વિજ્ઞાનમાં સિદ્ધિઓ અને ક્ષેત્રમાં ખાનગી સાહસોના પ્રવેશને કારણે દેશની અવકાશ સંશોધનને સમજવાની અને અભિગમની રીતમાં આમૂલ પરિવર્તન આવ્યું છે.
ભારતમાં આવો જ એક તાજેતરનો વિકાસ થયો તે એ છે કે અવકાશ ક્ષેત્રમાં 100 ટકા એફડીઆઈ મંજૂર કરાઇ છે. સરકારે અવકાશ સંશોધનના અમુક ક્ષેત્રોમાં 100 ટકા સુધી સીધા વિદેશી રોકાણ ( FDI )ને મંજૂરી આપી છે, જેનો હેતુ આ ક્ષેત્રના પ્રવેશ માર્ગોને ઉદાર બનાવવા અને સંભવિત રોકાણકારોને અવકાશમાં ભારતીય કંપનીઓમાં રોકાણ કરવા આકર્ષિત કરવાનો છે.
ISRO ના ભૂતપૂર્વ નિયામક અને ભારતના મૂન મેન ડૉ. મૈલસ્વામી અન્નાદુરાઈ, ઈટીવી ભારતના શંકરનારાયણન સુદલાઈ સાથેની એક વિશિષ્ટ મુલાકાતમાં અવકાશ ક્ષેત્ર અને તેના પર આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સની અસર અને આ ક્ષેત્ર કેવી રીતે યુવાનો માટે કારકિર્દીની શ્રેષ્ઠ તકો પ્રદાન કરે છે તે વિશે વાત કરી હતી.
અહીં પ્રસ્તૂત છે મુલાકાતના અંશો :
ઈટીવી ભારત : કેન્દ્ર સરકારે અવકાશ સંશોધનના અમુક ક્ષેત્રોમાં 100 ટકા વિદેશી રોકાણને મંજૂરી આપી છે. તમને શું લાગે છે કે આ ઉદ્યોગમાંં સકારાત્મક ફેરફારો લાવશે?
ડૉ. અન્નાદુરાઈ: આનો જવાબ તાજેતરના ઉદાહરણો પરથી મળી શકે છે. વૈશ્વિક કોવિડ મહામારી દરમિયાન પણ જો કોઈ ક્ષેત્રે પ્રગતિ કરી હોય તો તે એરોસ્પેસ ઉદ્યોગ છે. પાછલા 65 વર્ષોમાં લૉન્ચ કરાયેલા 40 ટકાથી વધુ ઉપગ્રહો રોગચાળા પછીના ત્રણ વર્ષમાં લૉન્ચ કરવામાં આવ્યા છે. મુખ્યત્વે, 90 ટકાથી વધુ ઉપગ્રહો એલોન મસ્કની સ્પેસએક્સ અને વન વેબ જેવી ખાનગી સ્પેસ કંપનીઓ દ્વારા મોકલવામાં આવ્યા છે. જ્યાં સુધી ભારતનો સંબંધ છે ત્યાં સુધી સરકાર દ્વારા સંચાલિત હોવા છતાં અવકાશ ક્ષેત્રમાં ઘણું પ્રગતિશીલ સંશોધન ચાલી રહ્યું છે. અમે ચંદ્ર અને મંગળ પર અવકાશયાન મોકલી રહ્યા છીએ. અમે ઘણાં ઉપગ્રહો બનાવ્યા છે જેની અમને જરૂર છે. હું માનું છું કે વિદેશી રોકાણ વ્યાપારી રીતે પ્રગતિ આપી શકે છે.
જો કે એરોપ્લેન એક સમયે ફક્ત એરફોર્સ માટે હતાં, બાદમાં તે સામાન્ય લોકો માટે પણ પરિવહનનું માધ્યમ બન્યાં હતાં. અવકાશ ક્ષેત્રે પણ લગભગ આવી જ સ્થિતિ સર્જાવાની શક્યતા છે. જ્યારે અન્ય દેશો આમાં અગ્રેસર છે ત્યારે ભારત પાછળ રહી શકે તેમ નથી. તેઓ એક પરિવર્તન લાવ્યા છે જેથી ખાનગી ક્ષેત્ર પણ પ્રથમ તબક્કામાં અવકાશ ઉદ્યોગમાં યોગદાન આપી શકે જે ફક્ત સરકારની માલિકીની હતી.
વિદેશી મૂડીરોકાણની વાત આવે ત્યારે વધુ સારી કામગીરીનો અવકાશ છે. તકનીકી રીતે ભારતીયો ભાગ લઈ શકે છે. મને લાગે છે કે બિઝનેસની કામગીરીમાં સુધારો થશે. લોંચ પેડ તમિલનાડુમાં કુલસેકરન પટ્ટિનમ ખાતે સ્થાપિત થવાનું છે. મને વિશ્વાસ છે કે વ્યાપારી રોકાણો જ્યારે ઉપલબ્ધ હોય, ત્યારે ભારતીયોને અવકાશ સંશોધનમાં આગલા સ્તરે લઈ જવામાં મદદ કરશે.
ઈટીવી ભારત: અવકાશ સંશોધન માત્ર વિજ્ઞાન પૂરતું મર્યાદિત નથી. લશ્કરી માર્ગદર્શન ઉપગ્રહોના ઉપયોગને ધ્યાનમાં રાખીને રાષ્ટ્રીય સુરક્ષાને લઇને શામેલ છે. શું તમને લાગે છે કે આ વાતાવરણમાં સરકારી હસ્તક્ષેપ વિના વિદેશી રોકાણને મંજૂરી આપવી શક્ય છે?
ડૉ. અન્નાદુરાઈ: આ એક પડકારજનક છે. તે લગભગ સેલ ફોન જેવું જ છે. સુરક્ષા અને વ્યક્તિગત ઉપયોગ માટે ઉપયોગી. તેમાં એવા ડ્રોનનો પણ સમાવેશ થાય છે જે તાજેતરમાં ચોચરફ ફેલાઇ રહ્યા છે. સરકાર દ્વારા આ ક્ષેત્રને નિયંત્રિત કરવાની જરૂર ચોક્કસપણે છે. જ્યારે પુષ્કળ ઉત્પાદન કરવાની જરૂર હોય ત્યારે નવી વ્યૂહરચના અને તકનીકો આવવાની હોય છે. મને લાગે છે કે તે સેલ ફોન અને હવાઈ મુસાફરીની જેમ નિયંત્રિત થઈ શકે છે. વર્તમાન યુગમાં તમામ રોકાણ અને વિકાસ એકલી સરકાર કરી શકે તેમ નથી, ખાનગી ફાળો પણ જરૂરી છે.
ઈટીવી ભારત: સ્પેસ સેક્ટર ભારતમાં જંગી રોકાણો આકર્ષે તેવી શક્યતા છે. તેના બદલામાં કારકિર્દીની નવી તકો ઓફર કરે છે. તે જોતાં, વિદ્યાર્થીઓએ આ ક્ષેત્રને કઇ રીતે તૈયારી કરવી જોઈએ? તેમાં કારકિર્દી બનાવવા માટે તેઓએ શું અભ્યાસ કરવો જોઈએ?
ડૉ. અન્નાદુરાઈ: B.Tech મિકેનિકલ, ઈલેક્ટ્રિકલ, ઈલેક્ટ્રોનિક્સ, કમ્પ્યુટર સાયન્સ પ્રોગ્રામ માટે તકો છે. પોસ્ટ ગ્રેજ્યુએશનમાં વ્યક્તિ એરોનોટિકલ, એરો સ્પેસ જેવા કોર્સ પસંદ કરી શકે છે. જો તમને ઈસરોની ઈન્ડિયન ઈન્સ્ટીટ્યુટ ઓફ સ્પેસ સાયન્સ એન્ડ ટેક્નોલોજી, તિરુવનંતપુરમમાં અભ્યાસ કરવાનો મોકો મળે, તો તમારી આગળ ઉજ્જવળ ભવિષ્ય છે. કોર્સ પૂરો કર્યા પછી તમે સરકારી અથવા ખાનગી સ્પેસ સેક્ટરમાં નોકરી મેળવી શકો છો. તેમાં, જો સારું પ્રદર્શન કરે છે, તો તેઓ નાસા એકેડમીમાં અભ્યાસ કરવાની તકો ઊભી કરે છે.
ઈટીવી ભારત: માનવોને અવકાશમાં મોકલવા માટે ગગનયાન પ્રોજેક્ટની સ્થિતિ શું છે?
ડૉ. અન્નાદુરાઈ: ગગનયાન પ્રોજેક્ટના છેલ્લા તબક્કામાં ક્રાયોજેનિક મશીનનો ઉપયોગ થવાનો છે. તાજેતરના ચંદ્રયાન-3 કાર્યક્રમમાં પણ તેના પરીક્ષણોને માનવીય રેટેડ તરીકે સંપર્ક કરવામાં આવ્યો હતો. જ્યારે પ્રક્ષેપણ વાહન સંક્રમણમાં હોય ત્યારે બાહ્ય તાપમાનમાં થતા ફેરફારો અથવા બળતણમાં થતા નાના ફેરફારોથી મિશનમાં વિક્ષેપ ન થવો જોઈએ. અમે ધ્યાન રાખીએ છીએ કે આ સમસ્યા તેમાં મુસાફરી કરતા લોકોની સુરક્ષા માટે ખતરો ન બની જાય.
ક્રાયોજેનિકે 30 થી વધુ પ્રકારના પરીક્ષણો કર્યા છે. પરીક્ષણના છેલ્લા તબક્કામાં, ક્રાયોજેનિક મશીન માનવોને લઈ જવા માટે લાયક બન્યું છે. જો વ્યક્તિગત પરીક્ષણો એકસાથે મૂકવામાં આવે તો જ અંતિમ નિષ્કર્ષ પર પહોંચી શકાય છે. આ વર્ષના અંત સુધીમાં માનવરહિત રોબોટ વ્યોમ મિત્રને માનવરહિત અવકાશયાન પર પરીક્ષણ માટે મોકલવામાં આવશે. જેના પરિણામોના આધારે લોકોને મોકલવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવશે. અવકાશયાનમાં હવાનું દબાણ, તાપમાન વગેરે રોબોટ પર શું અસર કરે છે? તેના બદલે, આ પ્રયોગ એવા પ્રશ્નોના જવાબ આપી શકે છે જેમ કે મુસાફરી કરતી વખતે મનુષ્યને કયા પડકારોનો સામનો કરવો પડે છે.
ઈટીવી ભારત: અવકાશ ઉદ્યોગમાં આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સનો ઉપયોગ કરવા વિશે તમારા વિચારો શું છે?
ડૉ. અન્નાદુરાઈ: કોમ્પ્યુટર અને સેલફોન જેવી ટેકનોલોજી સૌપ્રથમ અવકાશ ઉદ્યોગમાં આવી. તે પછીથી જ તેઓ વ્યવસાયિક રીતે સક્ષમ બન્યા. મંગલયાનના પ્રક્ષેપણથી એઆઈ ઇસરો સાથે છે. જ્યારે મંગળયાન કલામ મંગળની નજીક આવશે, ત્યારે અમને તેમાંથી મોકલવામાં આવેલી માહિતી પ્રાપ્ત કરવામાં 20 મિનિટ લાગી શકે છે. જો આપણે પ્રતિભાવ આદેશ પણ આપીએ તો તે 20 મિનિટ લેશે. આ લગભગ 40 મિનિટનો અંતરાલ છે. આ સમયે, પૃથ્વી પરથી જતાં આદેશોનું પાલન કરવું અશક્ય છે. જ્યારે તે મંગળની ભ્રમણકક્ષામાં પહોંચશે ત્યારે અંતિમ તબક્કો મંગળની બીજી બાજુ હશે. તે સમયે તે આપોઆપ તેની સ્થિતિનો અહેસાસ કરશે અને મંગળના ગુરુત્વાકર્ષણ બળના ખેંચાણની અંદર, મંગળની ભ્રમણકક્ષામાં પોતાને મંદ અને સ્થિર કરશે. આ શક્ય બનાવવા માટે માટે એ આઈ કૃત્રિમ બુદ્ધિમત્તા રજૂ કરવામાં આવી છે.
એ જ રીતે, ચંદ્રયાન પ્રોજેક્ટમાં વિક્રમ લેન્ડર અને પ્રજ્ઞાન રોવરને સ્વાયત્ત રીતે ચલાવવા માટે આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. અત્યાર સુધી, તમામ નાના મશીનો યોગ્ય રીતે કામ કરી રહ્યાં છે તેની ખાતરી કરવા માટે મનુષ્ય ઉપગ્રહોનું નિરીક્ષણ કરતો રહ્યો છે. અમે હાલમાં આ માટે આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સનો પણ ઉપયોગ કરી રહ્યા છીએ. ક્રાયોજેનિક્સ જેવા ઉપકરણોનું પરીક્ષણ કરતી વખતે ઉપલબ્ધ ડેટાના આધારે નિર્ણયો લેવા માટે એઆઈનો ઉપયોગ થાય છે. પરિભ્રમણ કરતા ઉપગ્રહોના મિશન પર નજર રાખવા માટે કોમ્પ્યુટરમાં આર્ટિફિશિયલ ઈન્ટેલિજન્સનો પણ સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. એરોસ્પેસ ઉદ્યોગ આજે ટેક્નોલોજીના ઉપયોગ માટે અગ્રણી છે જેની વિશ્વને આવતીકાલે જરૂર પડશે.
ઈટીવી ભારત: ગ્લોબલ વોર્મિંગ એક મોટી સમસ્યા તરીકે ઉભરી રહ્યું છે. શું સૂર્યનું અન્વેષણ કરવા માટેના આદિત્ય-L1 મિશનના પરિણામો આપણને આબોહવા પરિવર્તનના પ્રશ્નને ઉકેલવામાં મદદ કરશે?
ડૉ. અન્નાદુરાઈ: આદિત્ય L1 પૃથ્વી પરના પરિવર્તનને બદલે અવકાશમાં પરિવર્તનનો અભિગમ ધરાવે છે. અવકાશમાં ઉપગ્રહો ગરમ થવા માટે વધુ સંવેદનશીલ હોય છે. તાજેતરમાં લોંચ થયેલ INSAT 3DS પૃથ્વીના તાપમાનની તપાસ કરે છે. થોડા અઠવાડિયામાં, 1.5 અબજ ડોલરના ખર્ચે બનેલ NISR (નાસા ઇસરો સિન્થેટિક એપરચર રડાર) ઉપગ્રહ લોન્ચ કરવામાં આવશે. આ ઉપગ્રહ ઈસરો અને નાસા દ્વારા સંયુક્ત સાહસમાં બનાવવામાં આવ્યો છે. પૃથ્વીની હવામાન સ્થિતિની દર 14 દિવસે સરખામણી કરવામાં આવે છે. મને લાગે છે કે આનાથી વિશ્વના દેશોને એ સમજવાની તક મળશે કે ગ્લોબલ વોર્મિંગ કેટલું ગંભીર છે. માત્ર હિમાલય અને એન્ટાર્કટિકા જ નહીં પરંતુ જંગલોનું તાપમાન પણ નોંધી શકાય છે અને તેની સરખામણી કરી શકાય છે.
