હૈદરાબાદ : ભારતીય વિદેશ મંત્રી ડૉ. એસ. જયશંકર ગયા અઠવાડિયે કઝાકિસ્તાનના અસ્તાનામાં શાંઘાઈ કોઓપરેશન ઓર્ગેનાઈઝેશન (SCO) સમિટ સાથે તેમના ચીની સમકક્ષ વાંગ યીને મળ્યા હતા. આ સંવાદના અંતે કોઈ સંયુક્ત નિવેદન બહાર પાડવામાં આવ્યું ન હતું. જોકે તેના બદલે બંને પક્ષોએ પોતપોતાના સંસ્કરણો આપ્યા હતા, જે તેમની પોતાની ધારણાને સમર્થન આપે છે. એવી આશા હતી કે આ બેઠકના કેટલાક સકારાત્મક પરિણામ આવ્યા હશે. કારણ કે મોદી સરકાર 3.0 બાદ બંને રાષ્ટ્ર વચ્ચેનો આ પ્રથમ સંપર્ક હતો.
એસ. જયશંકરે X પર એક પોસ્ટમાં જણાવ્યું કે, "અમે સીમા વિસ્તારોમાં બાકી રહેલા મુદ્દાઓના ઉકેલ અંગે ચર્ચા કરી, જે માટે રાજદ્વારી અને લશ્કરી માધ્યમો દ્વારા પ્રયાસો બમણા કરવા સંમત થયા. LAC નું સન્માન કરવું અને સરહદી વિસ્તારોમાં શાંતિ અને સુલેહ સુનિશ્ચિત કરવી જરૂરી છે. ઉપરાંત પરસ્પર આદર, પરસ્પર સંવેદનશીલતા અને પરસ્પર હિત, આ ત્રણેય પરસ્પર આપણા દ્વિપક્ષીય સંબંધોને માર્ગદર્શન આપશે."
બંને રાષ્ટ્રના અસમાન નિવેદન
વિદેશ મંત્રાલયે એક નિવેદન જાહેર કર્યું અને ઉમેર્યું કે, ‘બંને મંત્રીઓ સંમત થયા હતા કે સરહદી વિસ્તારોમાં વર્તમાન પરિસ્થિતિને લંબાવવી એ બંને પક્ષોના હિતમાં નથી. લાઈન ઓફ એક્ચ્યુઅલ કંટ્રોલનું (LAC) સન્માન કરવું જોઈએ અને સરહદી વિસ્તારોમાં શાંતિ અને સુલેહ હંમેશા લાગુ કરવી જોઈએ.’ ભારતમાં સ્થિત ચીની દૂતાવાસ દ્વારા જાહેર કરવામાં આવેલા નિવેદનમાં કોઈ સમાનતા નથી.
ચીનના દૂતાવાસના નિવેદનમાં વાંગ યીને ટાંકીને ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે કે, 'બંને પક્ષોએ દ્વિપક્ષીય સંબંધોને વ્યૂહાત્મક દ્રષ્ટિકોણથી જોવું જોઈએ, સંદેશાવ્યવહારને મજબૂત બનાવવો જોઈએ અને ચીન-ભારત સંબંધોના મજબૂત અને સ્થિર વિકાસની ખાતરી કરવા માટે મતભેદોને યોગ્ય રીતે હેન્ડલ કરવા જોઈએ. બંને પક્ષોએ સકારાત્મક વિચારસરણીનું પાલન કરવું જોઈએ, સરહદી વિસ્તારમાં પરિસ્થિતિને યોગ્ય રીતે સંભાળવી અને નિયંત્રિત કરવી જોઈએ. જ્યારે એકબીજાને પ્રોત્સાહન આપવા અને સાથે આગળ વધવા સક્રિયપણે સામાન્ય આદાનપ્રદાન ફરી શરૂ કરવું જોઈએ.’
ચીનના નિવેદનનો સીધો સંકેત શું ?
પોતાના પશ્ચિમ વિરોધી વલણને રજૂ કરતાં ચીની દૂતાવાસે ઉમેર્યું કે, 'ગ્લોબલ સાઉથના દેશો તરીકે ચીન અને ભારતે એકપક્ષીય ગુંડાગીરીનો વિરોધ કરવા, શિબિર સંઘર્ષનો પ્રતિકાર કરવા, વિકાસશીલ દેશોના સામાન્ય હિતોની રક્ષા કરવા અને પ્રાદેશિક અને વિશ્વ શાંતિ, સ્થિરતા અને વિકાસમાં યોગ્ય યોગદાન આપવું જોઈએ. આ નિવેદન દ્વારા ચીન સીધો સંકેત આપી રહ્યું છે કે, ચીન સામે કોઈપણ પગલાં લેવામાં ભારતે યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સ સાથે ભાગીદારી કરવી જોઈએ નહીં.
PM મોદીની સકારાત્મક અને રચનાત્મક વલણ
વડાપ્રધાન મોદીએ લોકસભા ચૂંટણી 2024 ના ભાગરૂપે ન્યૂઝવીક સાથેના ઇન્ટરવ્યુમાં LAC સ્ટેન્ડઓફને ઉકેલવાનો સંકેત આપ્યો હતો. પીએમ મોદીએ ઉલ્લેખ કર્યો કે, "મારું માનવું છે કે આપણે આપણી સરહદો પરની લાંબી પરિસ્થિતિને તાકીદે ઉકેલવાની જરૂર છે, જેથી કરીને આપણી દ્વિપક્ષીય ક્રિયા-પ્રતિક્રિયાઓમાં અસામાન્યતા આપણી પાછળ રહી શકે. હું આશા રાખું છું અને માનું છું કે રાજદ્વારી અને રચનાત્મક દ્વિપક્ષીય જોડાણ દ્વારા સૈન્ય સ્તરે, અમે અમારી સરહદોમાં શાંતિ અને સુલેહ પુનઃસ્થાપિત કરી શકીશું અને ટકાવી શકીશું."
ચાઈનાનો પ્રતિભાવ
ચીની સત્તાધીશોએ જવાબ આપ્યો કે, 'ચીન અને ભારત રાજદ્વારી અને સૈન્ય માધ્યમો દ્વારા નજીકના સંપર્કમાં છે અને મોટી સકારાત્મક પ્રગતિ થઈ છે. ચીનને આશા છે કે ભારત મતભેદોને યોગ્ય રીતે સંચાલિત કરવા અને દ્વિપક્ષીય સંબંધોને સ્વસ્થ, સ્થિર ટ્રેક પર આગળ લઈ જવા માટે ચીન સાથે સમાન દિશામાં કામ કરશે.’ જેમાં ફરી એકવાર LAC ને અવગણીને આગળ વધવાનો સંકેત હતો.
'તણાવપૂર્ણ સંબંધો માટે ભારત જવાબદાર'
વડાપ્રધાન મોદીના ફરી ચૂંટાયા બાદ ચીનના મુખપત્ર ગ્લોબલ ટાઈમ્સે મોદીના ત્રીજા કાર્યકાળ દરમિયાન ભારત-ચીન સંબંધોને આવરી લેતો સંપાદકીય પ્રકાશિત કર્યો હતો. તેમાં ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે કે, LAC વિવાદ 'તાજેતરનો મુદ્દો નથી, પરંતુ દાયકાઓથી અસ્તિત્વમાં છે.' આ લેખમાં ચીનની ધારણાને આગળ ધપાવી અને ઉમેર્યું હતું કે, 'છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં ભારતે ચીનની કંપનીઓને દબાવવા, વિઝા આપવાનું સ્થગિત કરવા અને લોકોથી લોકોના વિનિમયને જોરશોરથી દબાવવા સહિતની સ્થાનિક નીતિઓમાં શ્રેણીબદ્ધ ચીન વિરોધી પગલાં લીધાં છે.' આ વાત સંબંધોમાં બગાડ માટે ભારતને દોષી ઠેરવે છે.
ભારતનો પ્રતિભાવ
બેઇજિંગ જે સંદેશ આપવા માંગે છે કે, ચીન સંબંધોને સામાન્ય બનાવવા માંગે છે અને તેમનો એપ્રિલ 2020 પહેલાની સ્થિતિ પર પાછા ફરવાનો કોઈ ઇરાદો નથી, જે ભારતનો આગ્રહ છે. તેઓ સંદેશ મોકલી રહ્યા છે કે વર્તમાન જમાવટને LAC ના નવા સંરેખણ તરીકે ગણવામાં આવે, જેને ભારત સ્વીકારવાનો ઇનકાર કરે છે. જેના જવાબમાં ભારત LAC પર મજબૂત હાજરી જાળવીને ચીન પર રાજદ્વારી રીતે વળતો પ્રહાર કરી રહ્યું છે.
SCO બેઠકનો અસ્વીકાર
ભારતે અસંમતિને ધ્યાનમાં રાખીને કોઈપણ સામાન્ય જૂથમાં તમામ ચીની દરખાસ્તોનો સામનો કરવાનું પણ શરૂ કર્યું છે. પીએમ મોદી SCO ની બેઠકમાં ભાગ ન લેવો એ સંદેશ હતો કે ભારત ચીન દ્વારા પ્રભુત્વ ધરાવતી કોઈપણ સંસ્થાને સમર્થન નહીં આપે. SCO સાથેના ભારતના સંબંધો કોઈપણ રીતે પતન પર છે, કારણ કે આગામી SCO વડાઓની બેઠક આ વર્ષે પાકિસ્તાનમાં નિર્ધારિત છે અને આવતા વર્ષે ચીનમાં નેતાઓની સમિટ, જે બંને PM ચૂકી જશે.
સરહદી વાટાઘાટો
રાજદ્વારી સ્તરે અનેક બેઠકો સિવાય બંને સૈન્ય વચ્ચે સરહદી વાટાઘાટોના 21 રાઉન્ડનો કોઈ ફાયદો થયો નથી. દરેકના અંતે જારી કરાયેલા નિવેદનો સમાન અને અર્થહીન છે. એકમાત્ર સકારાત્મક બાબત એ છે કે સંદેશાવ્યવહારની ચેનલો ખુલ્લી છે. ડિસેમ્બર 2022માં યાંગ્ત્ઝેની ઘટના પછી LAC સાથે કોઈ અથડામણ થઈ નથી. સૈનિકોનું દળ વધારે છે, જ્યારે બંને પક્ષો દ્વારા ભવિષ્યના પડકારોનો સામનો કરવા ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં સુધારો કરવાનું ચાલુ રાખવામાં આવ્યું છે.
ચીનની 'સલામી સ્લાઈસિંગ'
બંને રાષ્ટ્ર વચ્ચેનો મૂળભૂત તફાવત એ છે કે ચીન અન્ય વિષયો પર આગળ વધવાની ઈચ્છા રાખતા એપ્રિલ 2020 પહેલાના સેટિંગમાં જમાવટને પુનઃસ્થાપિત કરવા તૈયાર નથી. જ્યારે ભારત એ વાત પર મક્કમ છે કે જ્યાં સુધી LAC પર સ્થિતિ સામાન્ય નહીં હોય ત્યાં સુધી સંબંધ આગળ વધી શકશે નહીં. ચીનની સ્થિતિને સ્વીકારવાનો ભારતનો ઇનકાર એ છે કે તે તેમની 'સલામી સ્લાઇસિંગ' નીતિને ન્યાયી ઠેરવશે. આ પછીથી ભૂટાન પર અસર કરી શકે છે, જે ચીન સાથે સમાન વિવાદનો સામનો કરે છે.
ભારતનો આગળનો માર્ગ
ખ્યાલમાં આ તફાવત સુનિશ્ચિત કરશે કે સંબંધોમાં મડાગાંઠ હશે. જોકે, તણાવને અંકુશમાં રાખવા માટે રાજદ્વારી અને લશ્કરી સ્તરે વાતચીત ચાલુ રહેશે. લદ્દાખનો સંદેશ એ છે કે ચીન ભવિષ્યમાં કોઈપણ ઉલ્લંઘનના કિસ્સામાં પીછેહઠ કરવા તૈયાર નથી. ભારતીય સશસ્ત્ર દળોએ કોઈપણ દુ:સાહસને રોકવા માટે સતર્ક રહેવું જોઈએ. ભારતે યુએસ સહિત ચીનના પ્રતિસ્પર્ધીઓ સાથે તેના સંબંધો બાંધીને દરેક મંચ પર ચીનનો સામનો કરવાનું ચાલુ રાખવું જોઈએ.
(અસ્વીકરણ : આ લેખમાં વ્યક્ત કરાયેલા મંતવ્યો લેખકના છે. અહીં વ્યક્ત કરાયેલા તથ્યો અને અભિપ્રાય ETV ભારતના વિચારોને પ્રતિબિંબિત કરતા નથી)
