বিশ্ব মানসিক স্বাস্থ্য দিৱস প্ৰতি বছৰে ১০ অক্টোবৰত সমগ্ৰ বিশ্বৰ মানুহক সুস্থ মানসিক স্বাস্থ্যৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ প্ৰতি সজাগ কৰাৰ উদ্দেশ্যে উদযাপন কৰা হয় (World Mental Health Day 2022)।
মানসিক স্বাস্থ্য সম্পৰ্কে সাধাৰণ জনতাৰ মাজত সজাগতা সৃষ্টি কৰাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ: বিশ্ব মানসিক স্বাস্থ্য দিৱস
এটা সময় আছিল যেতিয়া মানুহে আনৰ লগত নিজৰ মানসিক সমস্যাৰ কথা ক’বলৈ কুণ্ঠাবোধ কৰিছিল, মানসিক সমস্যাৰ কথা কি ক’ব, যাতে মানুহে তেওঁলোকক মানসিক ৰোগী বুলি নাভাবে । কিন্তু বৰ্তমান সময়ত বিশেষকৈ কৰ’নাৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱৰ পিছত মানসিক স্বাস্থ্য বজাই ৰখাৰ প্ৰয়োজনীয়তাক লৈ বিশ্বজুৰি জনসাধাৰণৰ মাজত সজাগতা বৃদ্ধি পাবলৈ আৰম্ভ কৰিছে । কিন্তু একে সময়তে যোৱা কেইবছৰমানৰ পৰা সকলো বয়সৰ লোকৰ মানসিক বিকাৰ বা ৰোগৰ দৰে মানসিক সমস্যাৰ সংখ্যাও যথেষ্ট বৃদ্ধি পাইছে । যিটো বিশ্বৰ বিভিন্ন গৱেষণা আৰু মনোৰোগ বিশেষজ্ঞৰ পৰিসংখ্যা আৰু ফলাফলে নিশ্চিত কৰিছে । এনে অৱস্থাত ১০ অক্টোবৰত সমগ্ৰ বিশ্বতে উদযাপন কৰা "বিশ্ব মানসিক স্বাস্থ্য দিৱস"ৰ (World Mental Health Day) গুৰুত্ব আৰু অধিক বৃদ্ধি পাইছে ।
ইতিহাস
উল্লেখযোগ্য যে, বিশ্ব পৰ্যায়ত মানসিক ৰোগ বা বিকাৰৰ দৰে মানসিক স্বাস্থ্যৰ সৈতে জড়িত মূল কাৰকসমূহ, ইয়াৰ কাৰণ আৰু প্ৰতিৰোধৰ উপায়সমূহৰ বিষয়ে জনসাধাৰণৰ মাজত সজাগতা বিয়পোৱাৰ উদ্দেশ্যে প্ৰতি বছৰে বিশ্ব মানসিক স্বাস্থ্য সংঘই (World Mental Health Association, WFMH) এই দিৱসৰ আয়োজন কৰে । এইবাৰ বিশ্ব মানসিক স্বাস্থ্য সংস্থাই “এখন অসমান পৃথিৱীত মানসিক স্বাস্থ্য” অৰ্থাৎ “এখন অসমান পৃথিৱীত মানসিক স্বাস্থ্য” শীৰ্ষক বিষয়বস্তুত ইয়াক উদযাপন কৰাৰ কথা ঘোষণা কৰিছে ।
বিশ্ব মানসিক স্বাস্থ্য দিৱস প্ৰথমবাৰৰ বাবে বিশ্ব মানসিক স্বাস্থ্য সংস্থাই ১৯৯২ চনত ঘোষণা কৰিছিল । ইয়াৰ পিছতে প্ৰতি বছৰে নতুন বিষয়বস্তুৰে বিশ্ব মানসিক স্বাস্থ্য দিৱস উদযাপন কৰাৰ পৰম্পৰা ৰাষ্ট্ৰসংঘই আৰম্ভ কৰিলে ।
প্ৰত্যাহ্বান আৰু পৰিসংখ্যা
উত্তৰাখণ্ডৰ এগৰাকী মনোৰোগ বিশেষজ্ঞ ডাঃ বীণা কৃষ্ণণে কৈছে যে, যদিও মানুহৰ মাজত মানসিক সমস্যাৰ বিষয়ে সজাগতা পূৰ্বতকৈ বৃদ্ধি পাইছে, কিন্তু বিগত কেইবছৰমানৰ পৰা বিভিন্ন কাৰণত মানুহৰ মাজত বৃহৎ সংখ্যক মানসিক সমস্যাৰ ঘটনা বৃদ্ধি পাইছে । এটা চিন্তাৰ বিষয় যে, এতিয়াও অধিকাংশ লোকে কোনো ধৰণৰ মানসিক সমস্যাৰ সন্মুখীন হৈছে বুলি বুজি পাই চিকিৎসকৰ ওচৰলৈ গৈ চিকিৎসা ল’বলৈ কুণ্ঠাবোধ কৰে । একে সময়তে এনে লোকৰ সংখ্যাও কম নহয়, যিসকলে সমস্যাৰ লক্ষণ দেখুৱাই থকাৰ পাছতো তেওঁলোকৰ মানসিক সমস্যা আছে বুলি মানি ল’ব পৰা নাই ।
তেওঁ বুজাইছে যে, বৰ্তমান সময়ত শিক্ষা, চাকৰি, অস্থিৰ ভৱিষ্যত, সম্পৰ্ক বা কৰ্মক্ষেত্ৰৰ মানসিক চাপ, যিকোনো দুৰ্ঘটনা বা শোষণৰ প্ৰভাৱ আৰু দুৰ্বল জীৱনশৈলীকে ধৰি বহুতো কাৰকে সকলো বয়সৰ মহিলা আৰু পুৰুষৰ মানসিক সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰে । একে সময়তে আটাইতকৈ চিন্তনীয় কথাটো হ’ল যে মানসিক সমস্যাৰ সন্মুখীন হোৱা অধিকাংশ লোকেই হৈছে শিশু আৰু যুৱ প্ৰাপ্তবয়স্ক ।
তাৎপৰ্যপূৰ্ণভাৱে বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থাৰ পৰিসংখ্যাই এইটোও নিশ্চিত কৰে যে, বিশ্বজুৰি মানসিক সমস্যাত ভুগি থকা মুঠ জনসংখ্যাৰ প্ৰায় ১৬% লোকৰ বয়স ১০ৰ পৰা ১৯ বছৰৰ ভিতৰত । সংস্থাটোৱে প্ৰকাশ কৰা বিভিন্ন প্ৰতিবেদনতো উল্লেখ কৰা হৈছে যে পৃথিৱীৰ প্ৰতি চাৰিজন ব্যক্তিৰ ভিতৰত এজনে জীৱনৰ কোনোবা এটা সময়ত কিছুমান মানসিক বিকাৰ বা স্নায়ুজনিত বিকাৰৰ সন্মুখীন হয় । একে সময়তে বিশ্বজুৰি প্ৰায় ৪৫ কোটি লোক মানসিক স্বাস্থ্যজনিত সমস্যা আৰু বিকাৰত ভুগি আছে ।
চৰকাৰী প্ৰচেষ্টা
ভাৰতত মানসিক স্বাস্থ্যসেৱাৰ সন্দৰ্ভত চৰকাৰী পৰ্যায়তো বহু প্ৰচেষ্টা চলি আছে । চৰকাৰী ৱেবছাইটত উপলব্ধ তথ্য অনুসৰি, জনসাধাৰণৰ বাবে নূন্যতম মানসিক স্বাস্থ্য সেৱাৰ সুবিধা সুনিশ্চিত কৰাৰ বাবে ১৯৮২ চনত ভাৰত চৰকাৰে ৰাষ্ট্ৰীয় মানসিক স্বাস্থ্য কাৰ্যসূচী (NMHP) আৰম্ভ কৰিছিল । যাৰ লক্ষ্য আছিল প্ৰাথমিক স্বাস্থ্যসেৱাৰ সৈতে মানসিক স্বাস্থ্যসেৱাক একত্ৰিত কৰি সামূহিক স্বাস্থ্যসেৱাৰ দিশত আগবাঢ়ি যোৱা । ইয়াৰ পিছত ২০১৪ চনত অৰ্থাৎ ১০ অক্টোবৰত ৰাষ্ট্ৰীয় মানসিক স্বাস্থ্য নীতি ঘোষণা কৰা হয় (WFMH News) ।
এই দিশত মানসিক স্বাস্থ্য সেৱা শক্তিশালী কৰাৰ বাবে ভাৰত চৰকাৰে মানসিক স্বাস্থ্য সেৱা আইন ২০১৭ও প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল । ইয়াৰ উপৰিও ক'ভিডৰ সময়ছোৱাত চৰকাৰী প্ৰচেষ্টাৰ ওপৰত ১৩টা ভাষাত এটা টোল ফ্ৰী মানসিক স্বাস্থ্য পুনৰ্বাসন হেল্পলাইন নম্বৰো মুকলি কৰা হয়, যাৰ লক্ষ্য আছিল মানসিক চাপ, উদ্বেগ, হতাশা, পেনিক এটেক, সমন্বয়ৰ বিকাৰ থকা লোকসকলক সহায় কৰা টেলিকমিউনিকেচনৰ জৰিয়তে হোৱা বিকাৰ, আঘাতৰ পিছৰ মানসিক চাপৰ বিকাৰ, দ্ৰব্যৰ অপব্যৱহাৰ, আত্মহত্যাৰ চিন্তা, মহামাৰীৰ ফলত হোৱা মানসিক সমস্যা আৰু মানসিক স্বাস্থ্যৰ জৰুৰীকালীন অৱস্থা ।
কাৰণ
তাৎপৰ্যপূৰ্ণভাৱে মানসিক সমস্যা বা ৰোগ বিভিন্ন ধৰণৰ আছে । ইয়াৰে কিছুমান স্নায়ুজনিত সমস্যা, শাৰীৰিক ৰোগ, বয়স বৃদ্ধি আৰু বংশগত হোৱাৰ বাবে হ’ব পাৰে ৷ আনহাতে, কিছুমান দুৰ্ঘটনা বা শ্বক, শাৰীৰিক নিৰ্যাতন, বিচ্ছেদ বা পাৰিবাৰিক সমস্যা, নিসংগতা, দুৰ্বল ৰুটিন আৰু পৰিস্থিতিগত কাৰণ আদিৰ বাবে হ’ব পাৰে(Common mental disorders) ।
কেতিয়াবা কিছুমান মানসিক সমস্যা ইমানেই ভয়াৱহ হ’ব পাৰে যে ইয়াৰ ফলত ভুক্তভোগীৰ মাজত আত্মহত্যা কৰাৰ প্ৰবল ইচ্ছাৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে, আৰু নিজৰ বা আনৰ ক্ষতি হ’ব পাৰে । সেইবাবেই সমস্যাটোৰ আৰম্ভণিতে লক্ষণবোৰ বুজিবলৈ চেষ্টা কৰাটো অতি প্ৰয়োজনীয় ।
বৰ্তমান মানুহৰ মাজত আটাইতকৈ অধিক দেখা পোৱা মানসিক সমস্যাবোৰ হ’ল ডিপ্ৰেছন অথবা মানসিক চাপ, এনজাইটি ডিছঅৰ্ডাৰ অথবা চিন্তাৰ বিকাৰ, উদ্বেগজনক বিকাৰ যেনে জেনেৰেল এনজাইটি ডিছঅৰ্ডাৰ (GAD), অব্চেছিভ-কম্পালচিভ ডিছঅৰ্ডাৰ (OCD), দুৰ্ঘটনাৰ পিছৰ মানসিক চাপ বিকাৰ (PTSD), সামাজিক উদ্বেগজনক বিকাৰ, ডিমেনচিয়া আৰু ইয়াৰ বিভিন্ন ৰূপ যেনে এলঝেইমাৰ, পাৰ্কিনছন ৰোগ , মিশ্ৰিত ডিমেনচিয়া, খাদ্যাভ্যাসৰ বিকাৰ, মানসিক বিকাৰ যেনে স্কিজ’ফ্ৰেনিয়া, স্কিজ’এফেকটিভ বিকাৰ, চমু মানসিক বিকাৰ, মোহ বিকাৰ, পদাৰ্থ-প্ৰৰোচিত মেজাজৰ বিকাৰ আদি অন্তৰ্ভুক্ত ।
কেনেদৰে ইয়াৰ পৰা মুক্তি পাব ?
ডাঃ কৃষ্ণণে বুজাইছে যে, মানসিক স্বাস্থ্যজনিত সমস্যাৰ লক্ষণ আৰু প্ৰকাৰৰ বিষয়ে অধিকাংশ লোকেই অৱগত নহয় । আনকি শিক্ষিত মানুহৰো তেওঁলোকৰ বিষয়ে বিশেষ সজাগতা নাই ৷ এনে অৱস্থাত যেতিয়ালৈকে কোনো ব্যক্তিৰ মনত মানসিক বিকাৰ বা ৰোগৰ লক্ষণসমূহ স্পষ্টভাৱে চিনি পোৱা যায়, তেতিয়ালৈকে ভুক্তভোগীৰ অৱস্থাৰ অধিক অৱনতি ঘটে ।
তেওঁ কয় যে, কেৱল নিজৰ মানসিক স্বাস্থ্যৰ প্ৰতি নহয়, বন্ধু-বান্ধৱ, পৰিয়াল আৰু সহকৰ্মীৰ আচৰণৰ প্ৰতিও সচেতন হোৱাটো অতি প্ৰয়োজনীয় । যদি কাৰোবাৰ আচৰণত কোনো ধৰণৰ সমস্যা বা কোনো মানসিক ৰোগৰ প্ৰাৰম্ভিক সংকেত বা লক্ষণে দেখা দিয়ে, তেন্তে প্ৰথমে তেওঁলোকৰ লগত কথা পাতি তেওঁলোকৰ সমস্যাটো বুজিবলৈ উৎসাহিত কৰিব লাগে আৰু প্ৰয়োজন হ’লে চিকিৎসকৰ সহায় ল’ব লাগে ।
লগতে পঢ়ক: গৰ্ভাৱস্থাৰ সময়ত উদ্বিগ্নতাৰ ফলত আগতীয়াকৈ জন্ম হ’ব পাৰে সন্তান: অধ্যয়ন
