বিশেষ প্ৰতিবেদন, 22 ফেব্ৰুৱাৰী: অৰণ্য কি ? আপুনি ইয়াক কেনেদৰে বৰ্ণনা কৰিব ? 'অৰণ্য'ৰ সংজ্ঞাই বহুতো সংৰক্ষণ সম্পৰ্কীয় সমস্যা সমাধান কৰে । আনকি ১৯৮০ চনৰ ২৫ অক্টোবৰৰ বন সংৰক্ষণ আইন (এফচিএ)ৰ ক্ষেত্ৰতো ই গুৰুত্বপূৰ্ণ । ১৯৯৫ চনত টি এন গোদাবৰ্মনে নীলগিৰি বনভূমিক অবৈধ কাঠৰ সৰবৰাহৰ পৰা সুৰক্ষিত কৰিবলৈ এখন ৰিট আবেদন দাখিল কৰাৰ পিচত এই প্ৰস্তাৱটো আহিছিল ।
উচ্চতম ন্যায়ালয়ে ১৯৯৬ চনৰ ১২ ডিচেম্বৰত এক অন্তৱৰ্তীকালীন আদেশ প্ৰদান কৰিছিল যিয়ে এফচিএৰ কিছুমান ধাৰা স্পষ্ট কৰে আৰু ইয়াৰ কাৰ্যকৰীকৰণৰ বিস্তৃত পৰিসৰৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে । ন্যায়ালয়ৰ ধাৰণা আছিল যে 'অৰণ্য' শব্দটো অভিধানৰ অৰ্থ অনুসৰি বুজিব লাগে আৰু 'বনভূমি' শব্দটো যিকোনো ক্ষেত্ৰ হিচাপে বুজিব লাগে যাক চৰকাৰী ৰেকৰ্ডত 'অৰণ্য' বুলি লিপিবদ্ধ কৰা হৈছে ।
গোদাবৰ্মন গোচৰ হিচাপে জনাজাত এই গোচৰটোৰ ফলত উচ্চতম ন্যায়ালয়ে বন সংৰক্ষণৰ বিষয় যেনে সকলো ৰাজ্য চৰকাৰক যোগ্য ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান, অভয়াৰণ্য আৰু বনাঞ্চলৰ পৰা নিষিদ্ধ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত নিৰন্তৰ ব্যস্ততা বজাই ৰাখিছিল । ন্যায়ালয়ৰ হস্তক্ষেপে ৰাজ্য চৰকাৰসমূহক কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ আগতীয়া অনুমতি অবিহনে অসংৰক্ষিত বনাঞ্চলৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰিবলগা 'সংৰক্ষিত' হিচাপে নিৰ্ধাৰিত বনাঞ্চলৰ স্থিতি সলনি কৰাত বাধা দিছিল ।
১৯৯৬ চনৰ ৰায়টো দেশৰ বন সংৰক্ষণৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ বুলি প্ৰমাণিত হৈছিল । আইনখন প্ৰণয়ন হোৱাৰ লগে লগে কেন্দ্ৰৰ দ্বাৰা অনুমোদিত নহ'লে খনন আৰু কাঠৰ মিল আদিকে ধৰি সমগ্ৰ দেশৰ সকলো কাৰ্যকলাপ স্থগিত থাকিব । খবৰ অনুসৰি বনভূমিৰ অপব্যৱহাৰৰ ফলত ১৯৫১ চনৰ পৰা ১৯৮০ চনৰ ভিতৰত ৪.৩ নিযুত হেক্টৰ বনভূমিৰ বৃহৎ ক্ষতি হ্ৰাস হৈ প্ৰায় ৪০,০০০ হেক্টৰ হৈছে ।
ৰে'ল, পথ বা জলপথৰ দ্বাৰা উত্তৰ-পূবৰ যিকোনো ৰাজ্যৰ পৰা কটা গছ আৰু কাঠৰ সৰবৰাহো নিষিদ্ধ কৰা হৈছিল । ৰে'লৱে আৰু প্ৰতিৰক্ষা প্ৰতিষ্ঠানসমূহে কাঠৰ ব্যৱহাৰ নোহোৱা সামগ্ৰীৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিবলৈ বাধ্য হৈছিল । চৰকাৰে ২০২৩ চনত আইনখন সংশোধন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰাৰ সৈতে ই বনৰ সংজ্ঞাৰ বাবে পূৰ্বৱৰ্তী আদালত-অগ্ৰাধিকাৰ চৰ্তত গুৰুত্বপূৰ্ণ পৰিৱৰ্তন কৰিব বিচাৰিছিল ।
এফচিএ-২০২৩য়ে, অতি সূক্ষ্মভাৱে মূল এফচিএৰ ধাৰাবোৰৰ মৌলিক উদ্দেশ্যক সলনি কৰে । যি বনভূমি আৰু ইয়াৰ সম্পদ সংৰক্ষণৰ বাবে আইনী সমৰ্থন প্ৰদান কৰে । পূৰ্বে এবাৰ বন হিচাপে জাননী দিয়া ভূমি আইনখনৰ অধীনত আহিছিল । এই ভূমিবোৰ সাধাৰণতে সংৰক্ষিত অৰণ্য বা সুৰক্ষিত বনাঞ্চল আছিল । ২০২৩ চনৰ নতুন আইনে সক্ৰিয় ৰাজনৈতিক বিদ্ৰোহৰ ক্ষেত্ৰত ১০ হেক্টৰ বা পাঁচ হেক্টৰলৈকে বনভূমিৰ ৰেহাই দিছিল ।
ই বনভূমিক সুৰক্ষা সম্পৰ্কীয় আন্তঃগাঁথনি, প্ৰতিৰক্ষা প্ৰকল্প, অৰ্ধসামৰিক শিবিৰ বা ৰাজহুৱা উপযোগিতা প্ৰকল্প নিৰ্মাণৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰাৰ অনুমতি দিয়ে । এফচিএ ২০২৩য়ে ৰে'ল পথ বা ৰাজহুৱা পথ (০.১০ হেক্টৰলৈকে), বৃক্ষৰোপণ বা আন্তৰ্জাতিক সীমান্ত আৰু নিয়ন্ত্ৰণ ৰেখাৰ সৈতে ১০০ কিলোমিটাৰ বনভূমিৰ ৰেহাই দিব । এফচিএ-২০২৩য়ে আন্তৰ্জাতিক সীমাৰ পৰা দূৰত উত্তৰ-পূব অঞ্চলৰ বনাঞ্চলৰ বহুতো অংশ প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে ।
নতুন সংশোধনীত এইটোও কোৱা হৈছে যে চৰকাৰী ৰেকৰ্ড অনুসৰি ১৯৮০ চনৰ ২৫ অক্টোবৰ বা তাৰ পিচত বনাঞ্চল হিচাপে ঘোষণা কৰা অঞ্চলসমূহক আইনখনৰ আওতাৰ পৰা ৰেহাই দিয়া হ'ব । এই সকলো ৰেহাইয়ে উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ১৯৯৬ চনৰ ৰায়ক অকাৰ্যকৰী কৰি তোলে, যি চৰকাৰী ৰেকৰ্ডত উল্লেখ কৰা প্ৰতিটো বনাঞ্চলৰ বাবে আইনী সুৰক্ষাৰ নিশ্চয়তা দিয়ে । সম্ভাব্য পৰিস্থিতিৰ উদ্ধৃতি দি, এফচিএ-২০২৩ কাৰ্যকৰী কৰি, মেঘালয়ৰ আন্তৰ্জাতিক সীমান্তত ১০০ কিলোমিটাৰ ভিতৰত অৱস্থিত বনাঞ্চল চৰকাৰে উপযুক্ত বুলি বিবেচনা কৰিব পৰা উদ্দেশ্যৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি ।
পৰিৱেশবিদ আৰু বিশেষজ্ঞসকলে সতৰ্ক কৰি দিছে যে এফচিএ ২০২৩-য়ে ১৯৮০ চনৰ বন সংৰক্ষণ আইনৰ মূল উদ্দেশ্যক ক্ষুণ্ণ কৰিছে আৰু গ্ৰাম সভাৰ অধীনত থকা ২০০৬ চনৰ বন অধিকাৰ আইনকো প্ৰত্যাহ্বান জনাইছে । ১৯ ফেব্ৰুৱাৰীত ন্যায়ালয়ৰ ৰায় অনুসৰি কৰ্তৃপক্ষই গোদাবৰ্মন ৰায়ৰ অধীনত দিয়া বনাঞ্চলৰ সংজ্ঞা অনুসৰি যাব লাগিব - যিকোনো বনভূমিক অভিধানৰ অৰ্থৰ অধীনত নিৰ্ধাৰণ কৰিব পাৰে ।
আদালতে সকলো ৰাজ্য আৰু কেন্দ্ৰীয়শাসিত অঞ্চলক ৩১ মাৰ্চৰ ভিতৰত বনভূমিৰ ৰেকৰ্ড প্ৰদান কৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিছে যাতে পৰিৱেশ, বন আৰু জলবায়ু পৰিৱৰ্তন মন্ত্ৰালয়ে ইয়াক ডিজিটেল তথ্যলৈ ৰূপান্তৰ কৰিব পাৰে আৰু ১৫ এপ্ৰিলৰ ভিতৰত ইয়াক ৰাজহুৱা কৰিব পাৰে । বিচাৰপীঠে চৰকাৰক আদালতৰ আগতীয়া অনুমতি অবিহনে বনাঞ্চলত চিৰিয়াখানা বা চাফাৰী নকৰিবলৈও নিৰ্দেশ দিছে ।
এফচিএ-২০২৩ৰ সাংবিধানিক বৈধতা সন্দৰ্ভত প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰা গোচৰটোৰ চূড়ান্ত শুনানি ১৯ জুলাইলৈ স্থগিত ৰখা হৈছে । গছ আৰু অৰণ্যই বায়ুমণ্ডলৰ পৰা কাৰ্বন ডাই অক্সাইড আঁতৰ কৰাৰ আটাইতকৈ বহুলভাৱে স্বীকৃত আৰু প্ৰমাণিত উপায় প্ৰদান কৰে । এই শক্তিশালী অনুপ্ৰেৰণাই বিশ্ব সম্প্ৰদায়ক বনাঞ্চলৰ বিকাশৰ বাবে সুৰক্ষিত এলেকা সম্প্ৰসাৰিত কৰিবলৈ অনুপ্ৰাণিত কৰে ।
২০১৭ চনত ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ সাধাৰণ সভাই বনাঞ্চলৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ কৌশলগত পৰিকল্পনা ২০৩০-ক সমৰ্থন কৰিছিল । জলবায়ু সন্মিলনত ২০৩০ চনৰ ভিতৰত বনধ্বংস বন্ধ কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতিৰ বাবে ভাৰতো এক পক্ষ । পৰিকল্পনাটোৰ মূল বিষয় হৈছে সংৰক্ষণ, পুনৰুদ্ধাৰ, বনানীকৰণ আৰু পুনৰ্স্থাপনকে ধৰি বহনক্ষম বন ব্যৱস্থাপনাৰ জৰিয়তে বনাঞ্চলৰ ক্ষতি ৰোধ কৰা । কিন্তু এফচিএ-২০২৩ এই লক্ষ্যৰ বিপৰীত। উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ অন্তৱৰ্তীকালীন আদেশে বন সংৰক্ষণৰ আশা বৃদ্ধি কৰিছে ।
লগতে পঢ়ক :শিলসাঁকোত পুনৰ প্ৰশাসনৰ বুলড’জাৰ
