যোৱা আগষ্ট মাহৰ তৃতীয় সপ্তাহত নতুন দিল্লীত (প্ৰতিৰক্ষা আৰু বিদেশমন্ত্ৰীৰ অংশ গ্ৰহণেৰে) অনুষ্ঠিত হৈছিল তৃতীয় ভাৰত-জাপান 2+2 চুক্তি ৷ যৌথ বিবৃতিটোত কোৱা হৈছে যে দুয়োখন ৰাষ্ট্ৰই ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ চনদৰ নীতি, ৰাষ্ট্ৰীয় সাৰ্বভৌমত্ব আৰু ভূখণ্ডৰ অখণ্ডতাৰ প্ৰতি সন্মান আৰু ভাবুকি বা বল প্ৰয়োগৰ আশ্ৰয় নোলোৱাকৈ বিবাদৰ শান্তিপূৰ্ণ নিষ্পত্তিৰ ওপৰত প্ৰতিষ্ঠিত নিয়মভিত্তিক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ব্যৱস্থা বজাই ৰখা আৰু শক্তিশালী কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি পুনৰ দৃঢ় কৰিছে ৷ বল প্ৰয়োগ কৰি সকলো দেশেই একপক্ষীয়ভাৱে যথাৰ্থ অৱস্থা সলনি কৰাৰ কোনো প্ৰচেষ্টাৰ পৰা বিৰত থকাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে ।
দুয়োখন দেশৰে উমৈহতীয়া প্ৰতিবেশী চীনে প্ৰতাৰণামূলক উপায়েৰে শোষণ কৰি দুয়োখন দেশৰ লগতে আন দেশৰ ভূখণ্ড বিচৰাৰ বাবে ক্ৰমাৎ ভাবুকিৰ সৃষ্টি কৰিছে । এইদৰে ভাৰত আৰু জাপানৰ মাজত সহযোগিতা সম্প্ৰসাৰিত হৈ আহিছে । চিন্তাৰ এটা প্ৰধান ক্ষেত্ৰ হৈছে ভাৰত-প্ৰশান্ত মহাসাগৰীয় অঞ্চল । ৰুছ-ইউক্ৰেইন সংঘাতকে ধৰি অন্যান্য বিশ্বজনীন বিষয়ৰ লগতে দক্ষিণ আৰু পূব চীন সাগৰত চীনৰ আত্মবিশ্বাস বৃদ্ধিৰ ওপৰত ২+২ত আলোচনা হৈছিল । জাপানে ৰাছিয়াৰ ওপৰত নিষেধাজ্ঞা আৰোপ কৰিছে ।
চীনৰ গ্ল’বেল টাইমছে ২+২ বৈঠকৰ সন্দৰ্ভত টুইট কৰি কয়, ‘‘ভাৰত আৰু জাপানে যোৱা কিছু বছৰত নিজৰ সম্পৰ্ক গভীৰ কৰি তুলিছে, চীনৰ প্ৰভাৱক প্ৰতিহত কৰাৰ বাবে আৰু এছিয়া-পেচিফিক অঞ্চলত নিজৰ নিজৰ ভূমিকা বৃদ্ধিৰ বাবে তেওঁলোকৰ প্ৰচেষ্টাক একত্ৰিত কৰাত মনোনিৱেশ কৰিছে ।’’
২০২২ চনৰ ছেপ্টেম্বৰ মাহত অনুষ্ঠিত হোৱা ২+২ ৰ শেষৰখন বৈঠকৰ পূৰ্বে গ্ল’বেল টাইমছে কৈছিল, ‘‘প্ৰতিৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত জাপান আৰু ভাৰতৰ মাজত ঘনিষ্ঠ সম্পৰ্ক, যিয়ে আপাত দৃষ্টিত চীনক লক্ষ্য কৰি লৈছে, ই অঞ্চলটোৰ নিৰাপত্তাৰ ক্ষেত্ৰত অনিশ্চয়তা আৰু উদ্বেগ বহুলাংশে বৃদ্ধি কৰিব ।’’ চীনে জানে যে তেওঁলোক উমৈহতীয়া শত্ৰু ।
২০১৪ চনত জাপানে নিজৰ সংবিধান সলনি কৰি নিজৰ ‘সামূহিক আত্মৰক্ষা’ৰ অধিকাৰ ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ অনুমতি দিছিল । ২০২২ চনত জাপানে নিজৰ সামৰিক বাহিনীক পাল্টা আক্ৰমণৰ ক্ষমতা বিকাশ কৰিবলৈ সক্ষম কৰা আইন প্ৰণয়ন কৰে । ইয়াৰ অৰ্থ আছিল প্ৰতিৰক্ষা ব্যয় বৃদ্ধি আৰু সামৰিক সামৰ্থ্য বৃদ্ধি, মূলতঃ চীনৰ ভাবুকিৰ লক্ষ্যৰে, ইয়াৰ সামৰিক শক্তি দ্ৰুতগতিত বৃদ্ধি পাইছে । যিটো কাৰ্যৰ বিৰুদ্ধে চীনে আপত্তি কৰিছিল ।
যৌথ বিবৃতিটোত ২০০৮ চনৰ অক্টোবৰ মাহত প্ৰস্তুত কৰা নিৰাপত্তা সহযোগিতাৰ যৌথ ঘোষণাপত্ৰখন সংশোধন আৰু নবীকৰণ কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তাও উল্লেখ কৰা হৈছে ৷ যাতে সমসাময়িক অগ্ৰাধিকাৰসমূহ প্ৰতিফলিত হয় আৰু টকিঅ'ই সন্মুখীন হোৱা সমসাময়িক নিৰাপত্তা প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনোৱা হয় । স্পষ্টভাৱে দুয়োখন ৰাষ্ট্ৰই উপলব্ধি কৰিছে যে মূলতঃ চীনৰ পৰা অহা ভাবুকিৰ বাবে অধিক সমন্বয়ৰ প্ৰয়োজন ।
আন আন আলোচনাসমূহৰ ভিতৰত নৌসেনাৰ ৰাডাৰ সঁজুলি প্ৰযুক্তিৰ ভাগ-বাটোৱাৰা কৰাৰ লগতে নৌসেনাৰ জাহাজৰ বাবে শেহতীয়া প্ৰযুক্তিৰ যোগাযোগ এণ্টিনা ইউনিকৰ্ণ (ইউনিফাইড কমপ্লেক্স ৰেডিঅ’ এণ্টেনা) বিক্ৰী কৰাটোও আছিল । আমেৰিকাৰ দৰেই জাপানেও ভাৰতীয় বন্দৰত নৌসেনাৰ জাহাজৰ ৰক্ষণাবেক্ষণ আৰু মেৰামতি সক্ষম কৰাৰ বাবে চুক্তিৰ কথা বিবেচনা কৰিছে ।
দুয়োখন দেশৰ মাজত দ্বিপাক্ষিক সম্পৰ্ক বৃদ্ধি পোৱাৰ লগে লগে প্ৰতিৰক্ষাৰ গুৰুত্ব বাঢ়িছে । ৰাজনাথ সিঙে মন্তব্য কৰে, ‘‘ভাৰত-জাপান সম্পৰ্কত প্ৰতিৰক্ষাই এক গুৰুত্বপূৰ্ণ স্তম্ভ হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিছে । চীনক প্ৰতিহত কৰাৰ উদ্দেশ্য এতিয়াও আছে ।’’
ভাৰতত চলি থকা তৰংগ শক্তি অনুশীলনত অংশগ্ৰহণ কৰিছে জাপানৰ বায়ুসেনাই, যিটো এতিয়া দ্বিতীয় পৰ্যায়ত প্ৰৱেশ কৰিছে । যোৱা বছৰ তিনিওটা সেৱাকে ধৰি যৌথ অনুশীলন অনুষ্ঠিত হৈছিল, যিটো দুয়োখন ৰাষ্ট্ৰই নিয়মিতভাৱে অনুষ্ঠিত কৰাৰ সিদ্ধান্ত লৈছিল । দুয়োখন দেশেই QUAD ৰ সদস্য আৰু দক্ষিণ-পূব এছিয়াত চীনৰ প্ৰভাৱ হ্ৰাস কৰাত অৰিহণা যোগায় ।
চীনৰ আক্ৰমণাত্মক কাৰ্যকলাপক বাধা দিবলৈ ভাৰতে নিজৰ সশস্ত্ৰ বাহিনী শক্তিশালী কৰি থকাৰ সময়তে অতিৰিক্ত প্ৰতিৰোধক হিচাপে নিজৰ কূটনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক শক্তি বৃদ্ধি কৰাটোও প্ৰয়োজন। চীন বিৰোধী কূটনৈতিক গোট যিমানেই শক্তিশালী হ’ব সিমানেই ভাল। এছিয়াত ভাৰতৰ বাবে কোনোৱেই ভাল নহয়, জাপানতকৈ, শক্তিশালী অৰ্থনীতি আৰু ক্ৰমবৰ্ধমান সামৰিক শক্তিৰ ৰাষ্ট্ৰ।
পূব চীন সাগৰৰ জনবসতিহীন চেনকাকু দ্বীপক লৈ চীনৰ সৈতে জাপানৰ বিবাদ । টাইৱানৰ পৰা মাত্ৰ ১৭০ কিলোমিটাৰ দূৰত্বত অৱস্থিত এই দ্বীপসমূহৰ কৌশলগত মূল্য অপৰিসীম । যদি হেৰাই যায় তেন্তে জাপানৰ বাণিজ্যক শ্বাসৰুদ্ধ কৰাকে ধৰি চীনৰ সুবিধা অপৰিসীম হ’ব পাৰে । চীনে দাবী কৰে যে এই দ্বীপসমূহ টাইৱানৰ আৰু সেয়েহে ই চীনৰ ।
যোৱা সপ্তাহত জাপানে প্ৰকাশ কৰিছিল যে চীনৰ এখন জৰীপ জাহাজে কিছু সময়ৰ বাবে ইয়াৰ জলসীমাত প্ৰৱেশ কৰিছে । ইনপুটৰ মতে বিগত এটা বছৰত দশমবাৰৰ বাবে এনে কাণ্ড সংঘটিত হৈছে ।
২০২২ চনৰ আগষ্ট মাহত যেতিয়া চীনে আমেৰিকাৰ হাউছ স্পীকাৰ নেন্সি পেলোছিৰ টাইপেই ভ্ৰমণৰ অনুসৰণ হিচাপে টাইৱানৰ উপকূলৰ অনুশীলন চলাইছিল, তেতিয়া ইয়াৰ পাঁচটা ক্ষেপণাস্ত্ৰ জাপানৰ ই ই জেড (এক্সক্লুছিভ ইকনমিক জ’ন)ত অৱতৰণ কৰিছিল । একেটা বিষয়তে জাপানে চীনৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিবাদ সাব্যস্ত কৰে ।
ইয়াৰ উত্তৰত চীনৰ মুখপাত্ৰই উল্লেখ কৰে যে, ‘‘চীন আৰু জাপানে প্ৰাসংগিক জলসীমাত সামুদ্ৰিক সীমা নিৰ্ধাৰণ কৰা নাই, গতিকে চীনৰ সামৰিক কাৰ্যকলাপ জাপানৰ ই ই জেডত অনুষ্ঠিত হোৱা বা প্ৰৱেশ কৰা বুলি কোনো কথা নাই ।’’
চীনে জাপান, ফিলিপাইনছ আৰু ভাৰতৰ বিৰুদ্ধে যথাৰ্থ অৱস্থাক প্ৰত্যাহ্বান জনোৱাৰ একেধৰণৰ নীতি গ্ৰহণ কৰিছে । ইয়াৰ কাৰ্যবোৰ চালামি টুকুৰা টুকুৰ কৰাৰ দৰেই, সেয়া স্থলভাগতেই হওক বা সাগৰতেই হওক । জাপানৰ বাবে চীনৰ পাৰমাণৱিক শক্তিচালিত মিত্ৰ দেশ উত্তৰ কোৰিয়াৰ পৰা অতিৰিক্ত ভাবুকি আহিছে ।
এনেদৰে ভাৰত, জাপান আৰু ফিলিপাইনছ তিনিওখনে ওচৰ চাপিছে । জাপান আৰু ফিলিপাইনছে চলিত বৰ্ষৰ জুলাই মাহত যৌথ অনুশীলনকে ধৰি প্ৰতিৰক্ষা সহযোগিতা বৃদ্ধিৰ বাবে প্ৰতিৰক্ষা চুক্তিত স্বাক্ষৰ কৰে । জাপানৰ বৈদেশিক মন্ত্ৰী জুকো কামিকাৱাই উল্লেখ কৰিছে যে, ‘‘আইনৰ শাসনৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি গঢ়ি উঠা মুক্ত আৰু মুকলি আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ব্যৱস্থাই আঞ্চলিক শান্তি আৰু সমৃদ্ধিৰ ভেটি ।’’
শেহতীয়াকৈ দক্ষিণ চীন সাগৰত চীন-ফিলিপিনছৰ নাও ৰেমিংকাণ্ডৰ পিছত দুয়োখন দেশৰ উপকূলৰক্ষী বাহিনীৰ সৈতে জড়িত, ফিলিপাইনছ আৰু জাপানৰ নিৰাপত্তাৰ নিশ্চয়তা প্ৰদানকাৰী আমেৰিকাই সতৰ্কবাণী জাৰি কৰিছে ।
ইয়াত এটা বিবৃতিত উল্লেখ কৰা হৈছে যে, ‘‘আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰই পুনৰ নিশ্চিত কৰিছে যে ১৯৫১ চনৰ আমেৰিকা-ফিলিপাইনছ পাৰস্পৰিক প্ৰতিৰক্ষা চুক্তিৰ চতুৰ্থ অনুচ্ছেদ দক্ষিণ চীন সাগৰৰ যিকোনো ঠাইতে ফিলিপাইনছৰ সশস্ত্ৰ বাহিনী, ৰাজহুৱা জাহাজ বা বিমান, ইয়াৰ উপকূলৰক্ষী বাহিনীৰ জাহাজকে ধৰি সশস্ত্ৰ আক্ৰমণলৈকে বিস্তৃত ।’’
ভাৰত আৰু ফিলিপাইনছৰ প্ৰতিৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰতো ঘনিষ্ঠ সহযোগিতা আছে । ভাৰতত থকা ফিলিপাইনছৰ ৰাষ্ট্ৰদূত জোচেল ফ্ৰান্সিস্কো ইগনাচিঅ’ই শেহতীয়াকৈ দিয়া এক সাক্ষাৎকাৰত উল্লেখ কৰিছে যে, ‘‘ভাৰতৰ পৰা প্ৰতিৰক্ষা সঁজুলি অধিগ্ৰহণ বৃহত্তৰ প্ৰতিৰক্ষা সম্পৰ্কৰ এটা দিশ মাত্ৰ । প্ৰতিৰক্ষাৰ পৰা প্ৰতিৰক্ষা আৰু সামৰিক আৰু সামৰিক আলোচনা, সাধাৰণ চিন্তাৰ বিষয়সমূহৰ ওপৰত মত বিনিময় আদিয়েও এই সম্পৰ্কত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে ।’’ ভাৰতীয় একাডেমীত ফিলিপাইনছৰ কেডেটসকলক প্ৰশিক্ষণ দিয়া হৈছে । ভাৰতৰ পৰাও ব্ৰহ্মোছ ক্ষেপণাস্ত্ৰ ক্ৰয় কৰিছে ।
জাপান আৰু ফিলিপাইনছৰ সৈতে আমেৰিকাৰ প্ৰতিৰক্ষা অংশীদাৰিত্ব আছে যদিও ভাৰতৰ আটাইতকৈ ঘনিষ্ঠ কৌশলগত মিত্ৰ দেশ । এইদৰে ই ইচ্ছা কৰিব যে তিনিওখন দেশে এক উমৈহতীয়া শত্ৰু চীনৰ বিৰুদ্ধে সহযোগিতা কৰক । ভাৰত-জাপান ২+২ চুক্তি ঠিক তেনেকুৱাই, চীনৰ আগ্ৰাসনৰ বিৰুদ্ধে হাত মিলোৱা ।
ফিলিপাইনছৰ সৈতে দুয়োখন দেশৰ ঘনিষ্ঠ সম্পৰ্ক থকাৰ বাবে চীনৰ বিৰুদ্ধে তিনিওখন দেশ যেতিয়া এটা গোটত পৰিণত হ’ব সেয়া সময়ৰ কথা । আমেৰিকাৰ সমান্তৰালভাৱে এইটো এটা ভয়ংকৰ কূটনৈতিক আৰু সামৰিক গোট হ’ব পাৰে ।
লগতে পঢ়ক: ইজৰাইল আৰু হামাছৰ বাবে কিয় ইমান গুৰুত্বপূৰ্ণ ফিলাডেলফি কৰিডৰ ? - Philadelphi Corridor
ছেইণ্ট মাৰ্টিন দ্বীপ বিতৰ্ক: নতুন সামৰিক ঘাটি স্থাপনৰ নেতিবাচক দিশ - Military base in Indian Ocean
