বিশেষ প্ৰতিবেদন, ১৮ ছেপ্টেম্বৰ : এষাৰ কথা আছে, পানীয়েই প্ৰাণীৰ প্ৰাণ । সকলো ধৰণৰ জীৱৰ জীৱন ধাৰণৰ বাবে পানী অত্যাৱশ্যকীয় । বিশ্বজুৰি জল নিৰীক্ষণ আৰু জল সম্পদ সুৰক্ষিত কৰাৰ ক্ষেত্ৰত জনসাধাৰণৰ অংশগ্ৰহণৰ প্ৰচাৰৰ বাবে 2003 চনৰ পৰা প্ৰতিবছৰে 18 ছেপ্টেম্বৰৰ দিনটোত বিশ্ব জল নিৰীক্ষণ দিৱস পালন কৰা হয় ।
ইতিহাস
2003 চনত আমেৰিকাৰ ক্লিন ৱাটাৰ ফাউণ্ডেচনে (Clean Water Foundation, ACWF) নাগৰিকসকলক তেওঁলোকৰ স্থানীয় জলাশয়সমূহৰ নিৰীক্ষণত নিয়োজিত কৰি এক বিশ্বজনীন শৈক্ষিক প্ৰচাৰ কাৰ্যসূচী হিচাপে বিশ্ব জল নিৰীক্ষণ দিৱস আৰম্ভ কৰিছিল । আৰম্ভণিতে আমেৰিকাৰ পৰিষ্কাৰ পানী আইনৰ (US Clean Water Act) সন্মানত এই দিৱসৰ তাৰিখ আছিল 18 অক্টোবৰ । ইয়াক আমেৰিকান কংগ্ৰেছে 1972 চনৰ 18 অক্টোবৰ তাৰিখে আমেৰিকাৰ জলসম্পদ পুনৰুদ্ধাৰ আৰু সুৰক্ষাৰ বাবে প্ৰণয়ন কৰিছিল ।
অৱশ্যে এই তাৰিখটো কিছুমান দেশৰ বাবে আদৰ্শ নাছিল । কিয়নো সেইবোৰ দেশত জলাশয়বোৰ সাধাৰণতে অক্টোবৰৰ সময়ত শুকাই যায় । সেয়েহে অংশগ্ৰহণকাৰী আৰু অংশগ্ৰহণকাৰী দেশৰ সংখ্যা বৃদ্ধি কৰিবলৈ 2007 চনত এই দিৱসৰ আনুষ্ঠানিক তাৰিখ 18 ছেপ্টেম্বৰলৈ সলনি কৰা হয় ।
2006 চনত আমেৰিকাৰ ক্লিন ৱাটাৰ ফাউণ্ডেচনে অনুষ্ঠানটোৰ সমন্বয়কৰ ভূমিকা ৱাটাৰ এনভায়ৰনমেণ্ট ফেডাৰেচন (Water Environment Federation, WEF) আৰু ইণ্টাৰনেচনেল ৱাটাৰ এছ'চিয়েচনলৈ (International Water Association, IWA) স্থানান্তৰ কৰে । 2015 চনত বিশ্ব জল নিৰীক্ষণ দিৱসৰ সমন্বয়কক ৱাশ্বিংটন ডি চিত অৱস্থিত এক পৰিৱেশভিত্তিক অনা লাভজনক সংগঠন আৰ্থইকো ইণ্টাৰনেচনেললৈ (EarthEcho International) স্থানান্তৰ কৰে ।
বিশ্ব জল দিৱস, ২০২৪ ৰ বিষয়বস্তু : 'শান্তিৰ বাবে পানী'
শান্তিৰ বাবে পানী
পানীয়ে বিশ্বত শান্তিও সৃষ্টি কৰিব পাৰে বা সংঘাতো সৃষ্টি কৰিব পাৰে । যেতিয়া পানী দুৰ্লভ বা প্ৰদূষিত হয় বা যেতিয়া মানুহৰ বাবে অসমান বিতৰণ বা পোৱাৰ সম্ভাৱনা নাথাকে, তেতিয়া সম্প্ৰদায় তথা দেশৰ মাজত উত্তেজনা বৃদ্ধি হ'ব পাৰে । বিশ্বজুৰি তিনি বিলিয়নতকৈও অধিক লোকে ৰাষ্ট্ৰীয় সীমাৰ বাহিৰৰ পানীৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে । তথাপিও কেৱল 24 খন দেশৰ মাজতহে সকলো অংশীদাৰীৰ মাজত পানীৰ বাবে সহযোগিতা চুক্তি আছে ।
জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰভাৱ বৃদ্ধি হোৱাৰ লগে লগে আৰু জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ লগে লগে, দেশবোৰৰ ভিতৰত আৰু মাজত আমাৰ আটাইতকৈ মূল্যৱান সম্পদবিধৰ সুৰক্ষা আৰু সংৰক্ষণৰ বাবে একত্ৰিত হোৱাৰ আৱশ্যকতা অধিক গাঢ় হৈছে । ৰাজহুৱা স্বাস্থ্য আৰু সমৃদ্ধি, খাদ্য আৰু শক্তি ব্যৱস্থা, অৰ্থনৈতিক উৎপাদনশীলতা আৰু পাৰিপাৰ্শ্বিক অখণ্ডতা সকলোৱে এক সু-কাৰ্যকৰী আৰু সমানভাৱে পৰিচালিত জলচক্ৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে ।
বিশ্বজনীন পানীৰ সংকট : ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ বিশ্ব জল উন্নয়ন প্ৰতিবেদন, 2024
ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ বিশ্ব জল উন্নয়ন প্ৰতিবেদনৰ ২০২৪ সংস্কৰণত সকলোৰে বাবে শান্তি আৰু সমৃদ্ধি নিশ্চিত কৰাৰ বাবে জল সুৰক্ষা আৰু জলসেৱাৰ ন্যায়সঙ্গত প্ৰৱেশাধিকাৰৰ বিকাশ আৰু বৰ্তাই ৰখাটো কেনেদৰে অত্যাৱশ্যকীয় তাৰ ওপৰত আলোকপাত কৰা হৈছে । এই প্ৰতিবেদন ইউনেস্ক’ই ৰাষ্ট্ৰসংঘ-পানীৰ (UN-Water) হৈ প্ৰকাশ কৰিছে ।
তথ্য আৰু পৰিসংখ্যা
- ২০২২ চনত ২.২ বিলিয়ন লোকৰ সুৰক্ষিতভাৱে পৰিচালিত খোৱাপানীৰ সুবিধা নাছিল ।
- নিম্ন আয়ৰ দেশবোৰত প্ৰায় 80% চাকৰি পানীৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল, য'ত কৃষি হৈছে জীৱিকাৰ মুখ্য উৎস ।
- 72% বিশুদ্ধ পানী উত্তোলন কৃষিৰ দ্বাৰা ব্যৱহাৰ কৰা হয় ।
- ২০০২-২০২১ বৰ্ষত বানপানীৰ ফলত ৮৩২ বিলিয়ন আমেৰিকান ডলাৰৰ অৰ্থনৈতিক লোকচান হৈছিল ।
- ২০০২-২০২১ বৰ্ষত ১.৪ বিলিয়ন লোক খৰাঙৰ দ্বাৰা ক্ষতিগ্ৰস্ত হৈছিল ।
- 1970-2000 চনৰ ভিতৰত বিশ্বজুৰি প্ৰব্ৰজনৰ 10% বৃদ্ধি পানীৰ ঘাটিৰ সৈতে সম্পৰ্কিত আছিল ।
- বিশ্বৰ জনসংখ্যাৰ আধা অংশ ২০২৫ চনৰ আৰম্ভণিতে পানীৰ অভাৱৰ সন্মুখীন হোৱা অঞ্চলত বাস কৰিব পাৰে ।
- ২০৩০ চনৰ ভিতৰত প্ৰায় ৭০০ নিযুত লোক তীব্ৰ জল সংকটৰ ফলত স্থানচ্যুত হ'ব পাৰে ।
- 2040 চনলৈ বিশ্বজুৰি প্ৰতি 4 গৰাকীৰ ভিতৰত প্ৰায় এটি শিশুৱে পানীৰ বাবে অত্যধিক চাপ থকা অঞ্চলত বাস কৰিব ।
সামগ্ৰিক বিকাশৰ বাবে পানী অত্যাৱশ্যকীয়
পানী সকলোৰে বাবে যদিও বহুতকে ইয়াৰ লাভালাভৰ পৰা বঞ্চিত কৰা হৈছে । পানী সমান আৰু স্থিৰভাৱে ভাগ-বতোৱাৰা কৰাটো নিশ্চিত কৰাৰ বাবে এক সামগ্ৰিক দৃষ্টিভংগীৰ প্ৰয়োজন । মহিলা, যুৱ, বিকলাংগ ব্যক্তি, থলুৱা সম্প্ৰদায় আৰু অন্যান্য নিম্ন প্ৰতিনিধিত্ব কৰা আৰু উপেক্ষিত গোটবোৰক পানী খণ্ডত প্ৰৱেশাধিকাৰ আৰু তেওঁলোকৰ হৈ মাত মতাটো প্ৰয়োজন ।
এই গোটবোৰক বৰ্জন কৰাৰ কাৰকবোৰ বৃদ্ধি পাইছে : অনুমান কৰা হৈছে যে জলবায়ু পৰিৱৰ্তনে 2050 চনৰ ভিতৰত 140 নিযুতৰো অধিক লোকক তেওঁলোকৰ দেশৰ ভিতৰত প্ৰব্ৰজন কৰিবলৈ বাধ্য কৰিব ।
ভাৰতে পানীৰ প্ৰয়োজনীয়তা কেনেদৰে মোকাবিলা কৰিছে ?
দেশত বিশ্বৰ জনসংখ্যাৰ ১৮ শতাংশই বাস কৰে । কিন্তু ইয়াৰ জলসম্পদ হৈছে মাত্ৰ ৪ শতাংশ, যিয়ে দেশখনক বিশ্বৰ আটাইতকৈ বেছি পানীৰ চাপত পেলাইছে । নীতি আয়োগৰ শেহতীয়া প্ৰতিবেদন অনুসৰি, বৃহৎসংখ্যক ভাৰতীয়ই উচ্চৰ পৰা অত্যধিক পানীৰ চাপৰ সন্মুখীন হৈছে ।
পানীৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ বাবে ক্ৰমবৰ্ধমান অনিয়মীয়া বাৰিষাৰ ওপৰত ভাৰতৰ নিৰ্ভৰশীলতাই এই প্ৰত্যাহ্বান বৃদ্ধি কৰে । জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ ফলত জলসম্পদৰ ওপৰত এই চাপ বৃদ্ধি হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে । ইয়াৰ ফলত আনকি দেশত বানপানী আৰু খৰাঙৰ সঘনতা আৰু তীব্ৰতা বৃদ্ধি হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে । বিশ্ব বেংকে সমগ্ৰ দেশতে জলসম্পদ ব্যৱস্থাপনা আৰু খোৱাপানী আৰু অনাময় সেৱাৰ যোগানৰ বিভিন্ন দিশত নিয়োজিত হৈ আছে ।
কেনেকৈ কৰিব তাৰ কিছু উপায়
ভূগৰ্ভস্থ পানীৰ ব্যৱহাৰ হ্ৰাস ৰখা
অটল ভূজল যোজনা
বিশ্ব বেংকে ভূগৰ্ভস্থ পানীৰ ব্যৱস্থাপনা উন্নত কৰাত সহায় কৰিবলৈ চৰকাৰৰ ৰাষ্ট্ৰীয় ভূগৰ্ভস্থ পানী কাৰ্যসূচী অটল ভূজল যোজনাক সহায় কৰি আছে । সাতখন ভাৰতীয় ৰাজ্যৰ 8,220 খন গাঁও পঞ্চায়তত ইয়াক ৰূপায়ণ কৰা হৈছে । ই হৈছে বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ সম্প্ৰদায়-নেতৃত্বাধীন ভূগৰ্ভস্থ পানী ব্যৱস্থাপনা কাৰ্যসূচী ।
পানী বচাওক, পইচা আৰ্জক : কৃষিপ্ৰধান ৰাজ্য পঞ্জাবত ব্যাপকভাৱে ভূগৰ্ভস্থ জলসিঞ্চনৰ ফলত পানীৰ স্তৰ যথেষ্ট হ্ৰাস পাইছে । বিশ্ব বেংকে ৰাজ্য চৰকাৰক ভূগৰ্ভস্থ পানী সংৰক্ষণৰ বাবে এক অভিনৱ আঁচনি পৰিচালনা কৰাত সহায় কৰিছিল । 'পানী বচাও, পেইচা কমাও' (পানী সঞ্চয় কৰক, ধন উপাৰ্জন কৰক) আঁচনিয়ে কৃষকসকলক ভূগৰ্ভস্থ পানীৰ ব্যৱহাৰ হ্ৰাস কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰে ।
বান্ধ পুনৰ্সংস্থাপন কাৰ্যসূচী : বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ বান্ধ পুনৰ্সংস্থাপন কাৰ্যসূচীত বিশ্ব বেংকে সমগ্ৰ দেশৰ 500 তকৈও অধিক বৃহৎ বান্ধ আধুনিকীকৰণ কৰি জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ বৰ্ধিত প্ৰভাৱৰ সৈতে মোকাবিলা কৰাত ভাৰতক সহায় কৰি আছে । শেহতীয়া প্ৰযুক্তি ব্যৱহাৰ কৰি প্ৰতিটো বান্ধৰ আধুনিকীকৰণ আৰু শক্তিশালীকৰণ কৰা হৈছে ।
জল জীৱন মিছন : জল জীৱন মিছন আৰম্ভ হোৱাৰ পিচৰে পৰা দেশত গুৰুত্বপূৰ্ণ অগ্ৰগতি হৈছে, বিশেষকৈ গ্ৰাম্য পৰিয়ালসমূহলৈ নলৰ পানী উপলব্ধ কৰোৱাৰ বৃদ্ধিৰ দিশত । 2019 চনৰ আগষ্ট মাহত জল জীৱন মিছনৰ আৰম্ভণিতে কেৱল 3.23 কোটি (16.8%) গ্ৰাম্য পৰিয়ালৰ নলৰ পানীৰ সংযোগ থকা বুলি জনা গৈছিল । আনহাতে, ২০২৪ চনৰ ৩০ জানুৱাৰীলৈকে ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয়শাসিত অঞ্চলবোৰে জনোৱা তথ্য অনুসৰি, জে জে এমৰ অধীনত 10.98 কোটিতকৈও অধিক অতিৰিক্ত গ্ৰাম্য পৰিয়ালক নলৰ পানী সংযোগ প্ৰদান কৰা হৈছে । ইয়াৰ ভিতৰত 2023-24 বৰ্ষত প্ৰায় 2.58 কোটি টকা প্ৰদান কৰা হৈছে । সেয়েহে চলিত বৰ্ষৰ ৩০ ডিচেম্বৰলৈকে দেশৰ 19.27 কোটি গ্ৰাম্য পৰিয়ালৰ ভিতৰত 14.21 কোটিতকৈও অধিক (73.76%) পৰিয়ালৰ ঘৰত নলৰ পানীযোগান থকা বুলি জানিব পৰা গৈছে ।
বিশ্ব জল নিৰীক্ষণ দিৱস কেনেদৰে পালন কৰিব ?
আপোনাৰ পানীৰ উৎস পৰীক্ষা কৰক : কিছু গৱেষণা কৰক আৰু আপুনি ব্যৱহাৰ কৰা পানী ক'ৰ পৰা আহিছে জানি লওক । ই নদী, নিজৰা বা কুঁৱাও হ'ব পাৰে । আপুনি উৎসটো বিচাৰি উলিওৱাৰ পিচত, পানী পৰীক্ষাৰ কিট এটা লওক আৰু অম্লতা, উষ্ণতা, স্পষ্টতা আৰু অক্সিজেন সম্পৰ্কীয় সকলো গুৰুত্বপূৰ্ণ কাৰকৰ বাবে পানী পৰীক্ষা কৰা আৰম্ভ কৰক ।
জল নিৰীক্ষণ পৰ্যবেক্ষণ বজাই ৰাখিব : যদি আপুনি আপোনাৰ পানীৰ উৎসৰ ওপৰত পানী পৰীক্ষা কৰাৰ পৰিকল্পনা কৰে তেন্তে ভাল । যেতিয়াই সম্ভৱ হয় বছৰটোৰ বাকী সময়ৰ বাবে এই পৰিদৰ্শন প্ৰক্ৰিয়া অব্যাহত ৰাখিব । নিয়মীয়াকৈ পানী পৰীক্ষা কৰিলে আপোনাক যিকোনো সম্ভাৱ্য সমস্যা অতি সোনকালে চিনাক্ত কৰাত সহায় কৰিব । এয়া নিশ্চতভাৱে ভালৰ বাবে হ'ব ।
