বিশেষ প্ৰতিবেদন, ১২ অক্টোবৰ : বিশ্ব পৰিভ্ৰমী পক্ষী দিৱস প্ৰতিবছৰে মে' আৰু অক্টোবৰৰ দ্বিতীয় শনিবাৰে উদযাপন কৰা হয় । বিশ্ব পৰিভ্ৰমী পক্ষী দিৱসৰ এই দুটা দিনত চৰাইৰ প্ৰব্ৰজনৰ চক্ৰীয় প্ৰকৃতিৰ লগতে উত্তৰ আৰু দক্ষিণ গোলাৰ্ধৰ বিভিন্ন শীৰ্ষ প্ৰব্ৰজন কাল প্ৰতিফলিত কৰাৰ এক উপায় হিচাপে কাম কৰা হয় ।
এইবাৰ পৰিভ্ৰমী পক্ষী দিৱস 12 অক্টোবৰত উদযাপন কৰা হৈছে ।
দিৱসটোৰ গুৰুত্ব
বিশ্ব পৰিভ্ৰমী পক্ষী দিৱস হৈছে এক বিশ্বজনীন সজাগতা বৃদ্ধি অভিযান । ইয়াৰ উদ্দেশ্য হৈছে পৰিভ্ৰমী পক্ষী সংৰক্ষণৰ বাবে আন্তৰ্জাতিক সহযোগিতাৰ প্ৰয়োজনীয়তা আৰু পতংগৰ জনসংখ্যা হ্ৰাস হোৱাৰ সৈতে সম্পৰ্কিত উদ্বেগৰ ওপৰত আলোকপাত কৰা ।
পটভূমি
২০০৬ চনত আফ্ৰিকান-ইউৰেচিয়ান পৰিভ্ৰমী জলপক্ষীৰ সংৰক্ষণ চুক্তিৰ সচিবালয়ে (Agreement on the Conservation of African-Eurasian Migratory Waterbirds, AEWA) বন্যপ্ৰাণীৰ পৰিভ্ৰমী প্ৰজাতিৰ সংৰক্ষণ সন্মিলনৰ সচিবালয়ৰ সহযোগত বিশ্ব পৰিভ্ৰমী পক্ষী দিৱস আৰম্ভ কৰিছিল ।
2017 চনৰ 26 অক্টোবৰ তাৰিখে মানিলাত চি এম এছ চি অ' পি12 (CMS COP12), আমেৰিকাৰ বাবে পৰিৱেশ (Environment for the Americas, EFTA), পৰিভ্ৰমী প্ৰজাতিৰ সন্মিলন (Convention on Migratory Species, CMS) আৰু আফ্ৰিকান-ইউৰেচিয়ান পৰিভ্ৰমী জলপক্ষীৰ সংৰক্ষণ চুক্তিৰ (Agreement on the Conservation of African-Eurasian Migratory Waterbirds, AEWA) উদ্যোগত বিশ্বজুৰি পৰিভ্ৰমী চৰাইবোৰৰ দুৰ্দশাৰ বিষয়ে সজাগতা বৃদ্ধি কৰাৰ বাবে এক অভিনৱ অংশীদাৰিত্ব ঘোষণা কৰে ।
বিষয়বস্তু : 'পোক-পতংগ সুৰক্ষিত কৰক, চৰাই সুৰক্ষিত কৰক'
পতংগ কিয় প্ৰয়োজন : প্ৰজনন ঋতু আৰু প্ৰব্ৰজনৰ সময়ত বহুতো চৰাইৰ প্ৰজাতিৰ বাবে পতংগ হৈছে গুৰুত্বপূৰ্ণ শক্তিৰ উৎস । এইবোৰে চৰাইৰ প্ৰব্ৰজনৰ সময়, ম্যাদ আৰু সামগ্ৰিক সফলতাক গুৰুত্বপূৰ্ণভাৱে প্ৰভাৱিত কৰে । কীটনাশকৰ ব্যৱহাৰ আৰু কৃষিকৰ্মৰ তীব্ৰতা, নগৰীকৰণ আৰু পথ উন্নয়নৰ সৈতে সম্পৰ্কিত সেইবোৰৰ বাসস্থান ধ্বংস হোৱাৰ ফলত শেহতীয়া দশকবোৰত পতংগৰ সংখ্যা নাটকীয়ভাৱে হ্ৰাস পাইছে । জলবায়ু পৰিৱৰ্তন আৰু জৈৱিক আক্ৰমণৰ ফলত অনাহাৰ, ৰোগ বা চিকাৰৰ দ্বাৰা পোক-পতংগৰ মৃত্যু হয় ।
2024 চনত এই অভিযানে এই হ্ৰাসৰ বিপৰীতে সক্ৰিয় পদক্ষেপৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ প্ৰতি মনোযোগ আকৰ্ষণ কৰে । ইয়াৰ ভিতৰত আছে কীটনাশক আৰু সাৰৰ ব্যৱহাৰ হ্ৰাস কৰাৰ লগতে জৈৱিক কৃষিক উৎসাহিত কৰা ।
পৰিভ্ৰমী পক্ষীৰ গুৰুত্ব : পক্ষীৰ প্ৰব্ৰজন হৈছে এক প্ৰাকৃতিক অলৌকিক ঘটনা । 2,000 তকৈও অধিক প্ৰজাতি, ইয়াৰে ভিতৰত 20 শতাংশ জ্ঞাত চৰাইৰ প্ৰজাতিয়ে প্ৰজনন আৰু খাদ্যৰ বাবে দীৰ্ঘ দূৰত্ব ভ্ৰমণ কৰে । সেইবোৰে নিজৰ পোৱালিবোৰক খাদ্য, প্ৰজনন আৰু ডাঙৰ-দীঘল কৰাৰ বাবে সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ পাৰিপাৰ্শ্বিক পৰিস্থিতি আৰু বাসস্থান বিচাৰিবলৈ হাজাৰ হাজাৰ কিলোমিটাৰ দূৰলৈ উৰা মাৰে । যেতিয়া প্ৰজনন স্থানবোৰৰ পৰিস্থিতি প্ৰতিকূল হৈ পৰে, তেতিয়া ভাল পৰিস্থিতিৰ অঞ্চলবোৰলৈ এইবোৰে উৰা মাৰে ।
পৰিৱেশতন্ত্ৰত ভূমিকা : সিহঁতে যিহেতু দীঘলীয়া দূৰত্ব ভ্ৰমণ কৰে, সেয়ে পৰিভ্ৰমী পক্ষীবোৰৰ বিভিন্ন অঞ্চলত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা আছে । সেয়া হৈছে প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশতন্ত্ৰ বৰ্তাই ৰখা আৰু মানুহৰ জীৱিকা বাহাল ৰখা । এই চৰাইবোৰে কেৱল আমাৰ প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশ আৰু শস্য আদিক উপদ্ৰৱ কৰা কীট-পতংগৰ সংখ্যা নিয়ন্ত্ৰণ কৰাই নহয়, বহুতে সমগ্ৰ বিশ্বত ফুলৰ ৰেণু বাহক, বীজ আৰু পুষ্টিৰ বাহক হিচাপেও কাম কৰে । উল্লেখ্য যে কাঠযুক্ত গছৰ প্ৰজাতিৰ 90 শতাংশতকৈও অধিক বীজ চৰায়ে বহন কৰে ।
প্ৰব্ৰজনৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰ : প্ৰব্ৰজনৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰ আছে । বেছিভাগ চৰাই উত্তৰ প্ৰজনন ক্ষেত্ৰৰ পৰা দক্ষিণ শীতকালীন ক্ষেত্ৰলৈ প্ৰব্ৰজন কৰে । অৱশ্যে কিছুমান চৰায়ে আফ্ৰিকাৰ দক্ষিণ অংশত প্ৰজনন কৰে আৰু শীতকালত উৎকৃষ্ট উপকূলীয় জলবায়ু উপভোগ কৰিবলৈ উত্তৰ শীতকালৰ পথাৰলৈ প্ৰব্ৰজন কৰে । আন চৰাইবোৰ শীতৰ মাহবোৰত নিম্নভূমিত বাস কৰে আৰু গ্ৰীষ্মকালত পৰ্বতলৈ যায় ।
পৰিভ্ৰমী পক্ষীৰ প্ৰতি ভাবুকি : জলবায়ু পৰিৱৰ্তন, বাসস্থান হেৰুওৱা, প্লাষ্টিক প্ৰদূষণ, আক্ৰমণকাৰী বিদেশী প্ৰজাতি, চিকাৰ, তেল নিৰ্গমন, অবহনক্ষম শস্য চপোৱা, বায়ু ফাৰ্ম, জৈৱ ইন্ধনৰ খেতি আৰু মোবাইল টাৱাৰে পৰিভ্ৰমী চৰাইবোৰৰ ওপৰত বিৰূপ প্ৰভাৱ পেলাইছে । বিশ্বজুৰি চৰাইৰ ৪০ শতাংশ প্ৰজাতি সংকটজনক ভাবুকিৰ সন্মুখীন হৈছে ।
পৰিভ্ৰমী চৰাইবোৰক কিয় সুৰক্ষাৰ প্ৰয়োজন ? প্ৰব্ৰজন হৈছে এক বিপজ্জনক যাত্ৰা আৰু ইয়াত বিভিন্ন ধৰণৰ ভাবুকি অন্তৰ্ভুক্ত থাকে । এই ভাবুকি প্ৰায়ে মানৱ কাৰ্যকলাপৰ ফলত আহে । জলবায়ু পৰিৱৰ্তন, বাসস্থান হেৰুওৱা আৰু প্লাষ্টিক প্ৰদূষণ হৈছে চৰাইবোৰে সন্মুখীন হোৱা কেইটামান ভিন্ন ভাবুকি ।
যিহেতু পৰিভ্ৰমী চৰাইবোৰে সিহঁতৰ বিস্তৃতি ক্ষেত্ৰৰ বিভিন্ন স্থানৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে, শীতকাল আৰু প্ৰব্ৰজন স্থানবোৰ হেৰুওৱাটোৱে চৰাইবোৰৰ জীয়াই থকাৰ সম্ভাৱনাৰ ওপৰত নাটকীয় প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে । দীঘলীয়া দূৰত্ব উৰাত বিভিন্ন পৰিৱেশ ৰাজনীতি, আইন আৰু সংৰক্ষণ ব্যৱস্থা থকা দেশবোৰৰ মাজত বহুতো সীমা অতিক্ৰম কৰিব লাগে । সেয়েহে জ্ঞানৰ আদান-প্ৰদান আৰু সংৰক্ষণ প্ৰচেষ্টাৰ সমন্বয় ৰক্ষাৰ বাবে চৰকাৰ, বেচৰকাৰী সংগঠন আৰু অন্যান্য অংশীদাৰসকলৰ মাজত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সহযোগিতাৰ প্ৰয়োজন ।
মুখ্য পৰিভ্ৰমী পক্ষী
- কমন স্নাইপ (Gallinago gallinago) : ইউৰোপক দুৰ্গ হিচাপে লৈ কমন স্নাইপে যাত্ৰা আৰম্ভ কৰে । এইবিধ পক্ষীয়ে দক্ষিণ এছিয়াৰ পৰিধি অতিক্ৰম কৰি মধ্য আফ্ৰিকালৈকে লৈ যায় । সিহঁতৰ প্ৰব্ৰজনত ওৰেনিশা হৈ থকা তীব্ৰ শব্দই বাধাৰ সৃষ্টি কৰে, যিয়ে চন্দ্ৰালোকৰ আকাশত সিহঁতৰ উপস্থিতিৰ সংকেত দিয়ে । পোক-পতংগ (আৰু অন্যান্য অমেৰুদণ্ডী প্ৰাণী), পেলুজাতীয় আৰু সৰু মকৰাজাতীয় প্ৰাণী খোৱা এই অভিযোজনযোগ্য চৰাইবোৰে সিহঁতৰ সংবেদনশীল আৰু আকৰ্ষক চিতৰ বাবে লেতেৰা বাসস্থানত চতুৰতাৰে খাদ্যৰ সন্ধান কৰিব পাৰে ।
- লিটল কুৰলেউ (Numenius minutus) : উত্তৰ মধ্য চাইবেৰিয়াৰ বিশাল সমভূমিৰ পৰা অহা লিটল কুৰলেউ, যিটো হৈছে ইয়াৰ প্ৰকাৰৰ ভিতৰত পৃথিৱীৰ আটাইতকৈ সৰু চৰাই, বেছিভাগ প্ৰজনন নকৰা ঋতুত উত্তৰ অষ্ট্ৰেলিয়ালৈ যায় । এই চৰাইবিধ 30 চেঃমিঃতকৈ বেছি ওখ নহয় । এই চৰাইবোৰে শুকান ঘাঁহনিৰ গভীৰতাৰ মাজত লুকাই থকাটো পছন্দ কৰে । তথাপিও প্ৰব্ৰজনৰ সময়ত উপকূলীয় বোকামাটিত দেখা পোৱাটোও বিৰল নহয় । পোক-পতংগৰ পৰা আৰম্ভ কৰি মাজে সময়ে বীজলৈকে ই আহাৰ গ্ৰহণ কৰে ।
- ফিজাণ্ট-টেইলড জাকানা (Hydrophasianus chirurgus) : য়েমেনৰ পৰা ফিলিপাইনছলৈকে বিস্তৃত এছিয়াৰ ক্ৰান্তীয় দৃশ্যপটৰ পৰা অহা ফিজাণ্ট-টেইলড জাকানাই ইয়াৰ বিস্তৃত পৰিসৰৰ ওপৰেৰে ঋতুকালীন যাত্ৰা আৰম্ভ কৰে । ইয়াৰ নামৰ উপৰি, কেৱল প্ৰজননমুখী চৰাইবোৰে এক প্ৰকাৰ ৰাজকীয় নেজ ধাৰণ কৰে; শীতৰ মাহবোৰত এই চৰাইবোৰৰ চুটি নেজ থাকে । ওপঙি থকা গছ-গছনিৰ মাজত বা জলপৃষ্ঠত ই পোক-পতংগ, ক্ষুদ্ৰ জীৱ আৰু অন্যান্য অমেৰুদণ্ডী প্ৰাণীৰ বিভিন্ন আহাৰ গ্ৰহণ কৰে । ইহঁতৰ এক অনন্য চিকাৰ পদ্ধতি আছে । তাৰ ভিতৰত হৈছে গছ-গছনিৰ ওপৰত অতি সূক্ষ্মভাৱে খোজকঢ়া আৰু তলৰ পানীত সুন্দৰভাৱে সাঁতুৰি থকা ।
- আমুৰ ফেলকন (Falco amurensis)- ৰেপ্টৰ পৰিয়ালৰ এইবিধ ক্ষুদ্ৰ কিন্তু অসাধাৰণ চৰায়ে প্ৰতিবছৰে 30,000 কিলোমিটাৰতকৈ অধিক দূৰত্ব প্ৰব্ৰজন কৰি ইয়াৰ স্থিতিস্থাপকতা প্ৰমাণ কৰে । ই হৈছে যিকোনো ৰেপ্টৰ প্ৰজাতিৰ ভিতৰত জ্ঞাত আটাইতকৈ দীৰ্ঘ দূৰত্বৰ ট্ৰেন্সঅ'চিয়েনিক প্ৰব্ৰজন । ই কেইবাদিনো ধৰি মুকলি পানীৰ ওপৰত অবিৰামভাৱে উৰিব পাৰে । প্ৰতিবছৰে মে' মাহৰ পৰা জুনলৈকে আমুৰ নদীৰ ওচৰত ইহঁতৰ পোৱালিবোৰক ডাঙৰ-দীঘল কৰিবলৈ পূব আৰু মধ্য এছিয়াত হাজাৰ হাজাৰ আমুৰ ফালকন উপস্থিত হয়, যাৰ বাবে সিহঁতৰ নামত এই আমুৰ নামটো আছে ।
