ఎంతోమందికి ఎలాంటి లక్షణాలు లేకపోయి ఉండొచ్చు. చాలామందికి తేలికపాటి లక్షణాలతోనే తగ్గిపోయి ఉండొచ్చు. ఒక మాదిరిగా వేధించినా రెండు వారాల్లోనే సమసిపోయి ఉండొచ్చు. ఒకవేళ తీవ్రమైనా చికిత్సలతో కోలుకొని ఉండొచ్చు. కానీ కొవిడ్‌-19 పీడ మాత్రం వదలటం లేదు. అప్పటికి జబ్బు తగ్గినా ఎంతోమంది ఆయాసం, నీరసం, ఒళ్లు నొప్పుల వంటి ఇబ్బందులతో దీర్ఘకాలం బాధ పడుతూనే ఉన్నారు. గతంలో కొవిడ్‌-19 కారక కరోనా వైరస్‌లతోనే తలెత్తిన సార్స్‌ వంటి జబ్బుల్లో మాదిరి ధోరణే ఇప్పుడూ కనిపిస్తోంది. కొవిడ్‌ నుంచి కోలుకున్నా సుమారు 85% మంది కనీసం ఏదో ఒక ఇబ్బందితో బాధపడుతున్నారని అధ్యయనాలు చెబుతున్నాయి. మన అనుభవంలోనూ ఇలాంటి స్థితినే ప్రత్యక్షంగా చూస్తున్నాం. ప్రధానంగా నీరసం, నిస్సత్తువతో ఎంతోమంది బాధపడుతున్నారు. దగ్గు, ఆయాసం, ఒళ్లునొప్పులు, కీళ్ల నొప్పులు, ఛాతీనొప్పి, జుట్టు రాలటం, విరేచనాలు, వాసన, రుచి తెలియకపోవటం వంటివి నిత్య బాధలుగానూ మారిపోయాయి. ఎందుకీ దుస్థితి? దీనికి కారణమేంటి? పరిష్కారమేంటి?
ముప్పు ఎవరికి?
వృద్ధులకు, మహిళలకు, ఆరంభంలోనే ఐదు కన్నా ఎక్కువ లక్షణాలు కనిపించినవారికి, జబ్బు తీవ్రమై ఆక్సిజన్‌ అవసరమైనవారికి, వెంటిలేటర్‌ అమర్చినవారికి, ఊపిరితిత్తులు బాగా దెబ్బతిన్నవారికి, ఇతరత్రా దీర్ఘకాలిక జబ్బులు గలవారికి, ఊబకాయులకు, మనలాంటి ఆసియా దేశాల వాసులకు, పొగ, మద్యం అలవాట్లు గలవారికి దీర్ఘ కొవిడ్‌, తదనంతర కొవిడ్‌ ముప్పు ఎక్కువ.
దీర్ఘ కొవిడ్‌ అంటే?
ఇన్‌ఫెక్షన్‌ అప్పటికి తగ్గిపోవచ్చు. కానీ దీన్ని ఎదుర్కోవటానికి ఒంట్లో మొదలైన వాపు ప్రక్రియ (ఇన్‌ఫ్లమేషన్‌) ప్రభావం దీర్ఘకాలం కొనసాగుతూ రావొచ్చు. ఇదే రకరకాల ఇబ్బందులకు కారణమవుతోంది. కొవిడ్‌-19కు దారితీసే సార్స్‌-కొవీ2 ఒంట్లోకి ప్రవేశించాక 2-14 రోజుల మధ్యలో ఎప్పుడైనా లక్షణాలు ఆరంభం కావొచ్చు. సాధారణంగా చాలామందిలో 5 రోజుల్లో లక్షణాలు మొదలవుతుంటాయి. తొలి లక్షణం కనిపించినప్పట్నుంచి 4 వారాల వరకూ కొవిడ్‌-19ను ఉద్ధృత (అక్యూట్‌) దశగానే భావించాలి. ఎందుకంటే కొందరిలో 14 రోజుల తర్వాతా లక్షణాలు కనిపించొచ్చు. ఒకవేళ ఉద్ధృత దశ దాటాక, చికిత్స తీసుకొని ఆసుపత్రి నుంచి ఇంటికి వచ్చిన తర్వాతా లక్షణాలు తగ్గకుండా వేధిస్తుంటే దీర్ఘ కొవిడ్‌ (సబ్‌ అక్యూట్‌/లాంగ్‌) అనుకోవచ్చు. అదే 12 వారాల తర్వాతా లక్షణాలు కొనసాగితే తదనంతర కొవిడ్‌గా (పోస్ట్‌ కొవిడ్‌/క్రానిక్‌ కొవిడ్‌ సిండ్రోమ్‌) పరిగణించాల్సి ఉంటుంది. కొందరిలో 9 నెలల వరకూ దీని లక్షణాలు వేధిస్తుండటం గమనార్హం. కొవిడ్‌ దశల్లో ఎప్పుడెలాంటి లక్షణాలు కనిపిస్తాయన్నది కచ్చితంగా చెప్పలేం.
లక్షణాలు ఎప్పుడైనా మొదలవ్వచ్చు, ఎంతకాలమైనా కొనసాగొచ్చు. మొదట్లో లేని లక్షణాలు కొంతకాలం తర్వాతా బయటపడొచ్చు.
ఉదాహరణకు- మొదట్లో జ్వరం ఒక్కటే వచ్చి తగ్గిపోయినా అనంతరం దగ్గు వంటివి మొదలు కావొచ్చు. దీంతో కొందరు మళ్లీ కొవిడ్‌ వచ్చిందేమోననీ పొరపడుతుంటారు. నిజానికిది ఇన్‌ఫెక్షన్‌ తిరగబెట్టటం కాదు. మొదట్లో వచ్చిన జబ్బు తదనంతర పరిణామమే. ఇది తెలియక చాలామంది మళ్లీ కొవిడ్‌ పరీక్షలు, సీటీ స్కాన్‌ చేయించుకుంటున్నారు. సాధారణంగా 14 రోజుల తర్వాత వైరస్‌ ఒంట్లో ఉండదు. కానీ కొందరిలో 3 నెలల వరకూ పరీక్షలో పాజిటివ్‌గా తేలొచ్చు. దీనికి కారణం వైరస్‌ అవశేషాలే. వీటిని కూడా పరీక్ష వైరస్‌గానే గుర్తిస్తుంది. ఊపిరితిత్తులు కోలుకుంటున్న విషయం సీటీ స్కాన్‌లో తేలటానికి కొంత సమయం పడుతుంది. అప్పుడప్పుడే కోలుకుంటున్న దశలో సీటీ స్కాన్‌ చేస్తే జబ్బు ఇంకా ఉన్నట్టుగానే ఫలితం కనిపిస్తుంది.
ఇబ్బందులు రకరకాలు..
కొవిడ్‌ ఒక్క ఊపిరితిత్తులపైనే కాదు.. అన్ని అవయవాల మీద ప్రభావం చూపుతోంది. ఇలా దీర్ఘకాలం పాటు పలు ఇబ్బందులకు దారితీస్తోంది.
ఆయాసం
కొందరు నాలుగడుగులు వేయగానే ఆయాసంతో కూర్చోవటం చూస్తున్నాం. కొందరికి ఇంటికి వెళ్లిన తర్వాత కూడా ఆక్సిజన్‌ పెట్టుకోవాల్సిన పరిస్థితి తలెత్తుతోంది. దీనికి కారణం వైరస్‌ ప్రభావంతో ఊపిరితిత్తులు కుంచించుకుపోవటం (ఫైబ్రోసిస్‌). ఊపిరితిత్తుల సంకోచ వ్యాకోచాలకు టైప్‌2 న్యుమోసైట్స్‌ తోడ్పడతాయి. వైరస్‌ సరిగ్గా మీదే దాడిచేస్తోంది. ఇది ఊపిరితిత్తులు ముడుచుకుపోవటానికి దారితీస్తోంది. వాపు ప్రక్రియను ప్రేరేపించే కారకాలు సైతం ఊపిరితిత్తుల కణజాలాన్ని దెబ్బతీస్తున్నాయి. దీంతో శ్వాస తీసుకోవటం చాలా చాలా కష్టమవుతోంది. ఫలితంగా ఆక్సిజన్‌ సరిగా లోనికి వెళ్లదు. ఎంతో కొంత వెళ్లినా అది అవయవాలకు సరిగా అందదు. దీంతో ఆయాసం ముంచుకొస్తుంది.
చికిత్స: కొవిడ్‌తో దెబ్బతిన్న ఊపిరితిత్తులు కోలుకోవటానికి కొంత సమయం పడుతుంది. కణజాలం ముడుచుకుపోవటాన్ని తగ్గించే పర్ఫెనిడోన్‌, నింటెడానిబ్‌ మందులు ఉపయోగపడతాయి. వాపు ప్రక్రియ తగ్గటానికి స్టిరాయిడ్లు ఎక్కువ కాలం వాడుకోవాల్సి ఉంటుంది కూడా. సమస్య మరీ తీవ్రమై, ఊపిరితిత్తులు విఫలమయ్యే స్థితికి వస్తే ఊపిరితిత్తుల మార్పిడి చేయాల్సి ఉంటుంది.
గుండెదడ
ఒకవైపు ఆందోళన, ఒత్తిడి.. మరోవైపు గుండె మీద వైరస్‌ చూపే విపరీత ప్రభావం గుండె దడకు దారితీస్తున్నాయి. దీర్ఘ కొవిడ్‌ గుండె దడ ప్రత్యేకత శరీర స్థితి మారినప్పుడు గుండె వేగం పెరగటం. దీన్నే ఆర్థోస్టాటిక్‌ పొష్చీరియల్‌ టాకీకార్డియా అంటారు. వీరిలో పడుకొని లేవగానే ఉన్నట్టుండి గుండె దడదడా కొట్టుకుంటుంది. తలతిప్పు, పడిపోవటం, తల తేలిపోవటం వంటి లక్షణాలూ కనిపించొచ్చు.
చికిత్స: గుండె వేగం తగ్గటానికి బీటా బ్లాకర్లు ఉపయోగపడతాయి. ప్రత్యేకించి గుండె మీద పనిచేసే బ్లాకర్లే వాడుకోవాలి. ఇతర రకం బీటా బ్లాకర్లు వాడితే ఆస్థమా వంటి సమస్యలు ఉద్ధృతం కావొచ్చు.
దగ్గు
ఎంతోమంది చాలాకాలం దగ్గుతో బాధపడుతున్నారు. కొందరికి మాట్లాడటం ఆరంభించగానే దగ్గు వచ్చేస్తుంటుంది. దీనికి మూలం వైరస్‌ కలగజేసిన నష్టం అలాగే కొనసాగటం. ఊపిరితిత్తుల కణజాలం ముడుచుకోవటం, నాడీ చివర్ల మీద తలెత్తే చికాకు వంటివి దీనికి దోహదం చేస్తున్నాయి.
చికిత్స:ముందుగా క్షయ, ఇతరత్రా జబ్బులేవైనా ఉన్నాయేమో చూసుకోవాల్సి ఉంటుంది. లేకపోతే దగ్గు మందులు, యాంటీ హిస్టమిన్‌ రకం మందులు ఉపయోగపడతాయి. అవసరమైతే ఎన్‌-అసిటైల్‌ సిస్టీన్‌ ఇస్తారు. కొవిడ్‌ దగ్గు ఇన్‌ఫెక్షన్‌ వల్ల వచ్చేది కాదు. వాపు ప్రక్రియ మూలంగా వచ్చేది. అందువల్ల యాంటీబయోటిక్‌ మందులు పనిచేయవు. బ్యాక్టీరియా ఇన్‌ఫెక్షన్ల వంటివి ఉంటేనే వీటిని తీసుకోవాలి. అనవసరంగా వాడితే రోగనిరోధకశక్తి క్షీణించి ఫంగల్‌ ఇన్‌ఫెక్షన్ల వంటి జబ్బులు తలెత్తొచ్చు. కొందరికి కౌన్సెలింగ్‌తోనే దగ్గు తగ్గొచ్చు.
కష్టమైన పనులు తట్టుకోలేకపోవటం..
కష్టమైన పనులను, వ్యాయామాలను తట్టుకోలేకపోవటం మరో సమస్య. దీనికి కారణం ఊపిరితిత్తుల సామర్థ్యం తగ్గటం, ఊపిరితిత్తుల రక్తనాళాల్లో రక్తం గడ్డలు కట్టటం (పల్మనరీ థ్రాంబోసిస్‌). అందువల్ల కొవిడ్‌ నుంచి కోలుకున్నవారు వెంటనే కష్టమైన వ్యాయామాలేవీ చేయకూడదు. గాలిని గట్టిగా పీల్చి బంధించటం వంటివి చేయకూడదు. దీంతో స్వయంచాలిత (అటానమస్‌) వ్యవస్థ దెబ్బతింటుంది. కొవిడ్‌ మూలంగా విడిగా ఉండాల్సి వచ్చినప్పుడు ఎక్కువెక్కువగా తింటుంటారు. దీంతో బరువు పెరిగిందని వెంటనే వ్యాయామాలు ఆరంభిస్తుంటారు. ఇది తప్పు. శరీర సామర్థ్యాన్ని బట్టి వ్యాయామాలు పెంచుకుంటూ రావాలి. వెంటనే కష్టమైన వ్యాయామాలు చేయకూడదు. మామూలు వేగంతో నడిస్తే చాలు.
ఇదీ చదవండి:శ్వాస సమస్యలా?.. ఈ ఆసనం ట్రై చేయండి!
ఇదీ చదవండి:పరిమళాలతో జబ్బులు మాయంచేసే 'అరోమా థెరపీ'!
నీరసం, నిస్సత్తువ