ఆశ్వయుజ అష్టమి లేదా దుర్గాష్టమినే సద్దుల బతుకమ్మ అంటారు. పెత్రమాసతో మొదలైన నవరాత్రులు నేటితో ముగుస్తాయి. ఆశ్వయుజ మాసంలో ఎనిమిదో రోజైన దుర్గాష్టమి నాడు బతుకమ్మను 'సద్దుల బతుకమ్మ'గా జరుపుకుంటారు. దీన్ని 'పెద్ద బతుకమ్మ' అని కూడా పిలుస్తారు. తంగేడు, బంతి, చామంతి, గునుగు, సీతజడ, కలువ, గడ్డుపూలు వంటి తీరొక్క పూలతో బతుకమ్మను పేరుస్తారు. ఇవాళ తల్లి బతుకమ్మ, పిల్ల బతుకమ్మ.. ఇలా రెండు బతుకమ్మలను పేర్చి.. హోరెత్తే ఉయ్యాల పాటలతో మహిళలంతా ఎంతో వైభవంగా బతుకమ్మ ఆట ఆడుకుంటారు. ఉద్యోగం, పెళ్లి, చదువు పేరుతో ఇంటికి దూరంగా ఉన్న ఆడబిడ్డలంతా ఇళ్లకు చేరుతారు. తీరొక్క పూలతో బతుకమ్మలు, ఆడబిడ్డల పట్టువస్త్రాలు, ఆభరణాల ధగధగలు, పసుపు, కుంకుమతో తెలంగాణలోని ప్రతిగడపకు కొత్త కళ వస్తుందంటే అతిశయోక్తికాదు.
మురిసిన తెలంగాణ లోగిళ్లు
తీరొక్క పూలతో ఊరూవాడా లోగిళ్లన్నీ వూలవనాలుగా ఆవిష్కృతమవుతాయి. వేకువజామునే అందరూ నిద్రలేస్తారు. పురుషులు సంచులు తీసుకొని పూలవేట కోసం పచ్చిక బయళ్లకు వెళ్తారు. పూలు సేకరించడానికి పిల్లలూ పెద్దలతో కలిసి పచ్చికబయళ్లకు వెళ్తారు. ఈ సమయంలో ప్రతి చెట్టు ఆ గౌరమ్మ సిగలో వాలడానికే వికసించినట్లుగా పూలతో పలకరిస్తాయి. వేకువజామునే నిద్రలేచిన మహిళలు... పిండి వంటలు ప్రారంభిస్తారు. ఇంటిళ్లిపాది ఉదయాన్నే తలస్నానాలు చేసి... నూతన వస్త్రాలు ధరిస్తారు. అలా ఇంట్లోని ఓ ప్రదేశంలో చాప పరుస్తారు. పచ్చికబయళ్ల నుంచి తీసుకొచ్చిన పూలతో బతుకమ్మను పేర్చుతారు. నచ్చిన సైజులో వలయాకారంలో ఉన్న తాంబాలం లేదా ప్లేట్లను తీసుకుంటారు. అందులో ఓ ఆకు పరిచి... పసుపు పచ్చని తంగేడు, తెల్లని గునుగు, ఎర్రటి మందారం మొదలు తీరొక్క పూలతో సింగిడిలోని రంగుల కలబోతగా బతుకమ్మను తయారు చేస్తారు. రంగులు మార్చుతూ... వలయాకారంలో వివిధ వర్ణాల్లో తీర్చిదిద్దుతారు. మధ్యలో పూల రేకలు, ఆకులు వంటివి నింపుతూ అందంగా పేరుస్తారు. అనంతరం పూజ గదిలో భద్రంగా ఉంచి... పసుపుతో గౌరమ్మను తయారు చేస్తారు. అగరుబత్తిలు వెలిగిస్తారు.
గౌరమ్మకు నైవేద్యాలు
తంగేడు, గునుగు, టేకు, చేమంతి, బంతి, తామర, కలువ, కట్ల పూలు, నందివర్ధనం, గడ్డిపూలు ఇలా తీరొక్క పూలతో సింగిడి రంగుల కలబోతగా బతుకమ్మను శిఖరంలాగా పేరుస్తారు. ఓ తెల్లని వస్త్రం తీసుకొచ్చి... పసుపు రాస్తారు. ఆ వస్త్రంలో పసుపు కలిపిన ఒడిబియ్యం ఉంచుతారు. సద్దుల బతుకమ్మనాడు సద్దులు కడుతారు. అనగా ఐదు రకాల నైవేద్యాలను నివేదిస్తారు. పులిహోర, పెరుగన్నం, కొబ్బరన్నం, నువ్వలన్నం, మలీద మద్దులను తయారు చేస్తారు.
భూదేవీ పులకించేలా..
మహిళలంతా భక్తిశ్రద్ధలతో అందంగా ఆ బతుకమ్మను పేర్చే సమయానికల్లా సాయంత్రం అవుతుంది. బతుకమ్మను పేర్చి... ఇక పిల్లాపెద్దలు ఇనుప సందుగల్లో ఉన్న పట్టు వస్త్రాలు, ఆభరణాలు ధరిస్తారు. ఆ చల్లటి సాయంత్రం వేళ తీరొక్క పూలతో పేర్చిన ఆ బతుకమ్మను విశాలమైన ప్రదేశంలో ఉంచి కోలాటాలు చేస్తారు. అనంతరం దేవాలయ ప్రాంగణం లేదా చెరువువైపు గానీ, తటాకంవైపుగానీ బయల్దేరుతారు. సింగిడిలోని రంగుల పూలతో పేర్చిన బతుకమ్మలతో ఊరేగింపుగా వస్తున్న ఆ ఆడబిడ్డలను చూస్తే రెండు కళ్లు సరిపోవు. ఈ అద్భత దశ్యాన్ని చూడడం కోసం పండు ముసలమ్మ సైతం వీధుల్లోకి వచ్చి నిలబడతారంటే అతిశయోక్తి కాదు. భూదేవీ పులకించేలా ఈ బతుకమ్మల జోరు ఉంటుంది. రంగురంగుల పూలు... అగరుబత్తుల వాసనలు... ఆడబిడ్డల పట్టు చీరల మెరుపులు... ఆభరణాల ధగధగలు.. అచ్చమైన ఈ పల్లెపండుగ తెలంగాణ అస్తిత్వానికే ప్రతీక.