ఎన్నికలు లేనిదే ప్రజాస్వామ్యం లేదు. అందుకే వాటిని స్వేచ్ఛగా, సక్రమంగా జరిపే గురుతర బాధ్యతను రాజ్యాంగం కేంద్ర ఎన్నికల సంఘానికి (ఈసీ) కట్టబెట్టింది. కంప్ట్రోలర్‌ అండ్‌ ఆడిటర్‌ జనరల్‌ (కాగ్‌), జాతీయ షెడ్యూల్డ్‌ కులాలు, తెగల కమిషన్లలా ఎన్నికల సంఘమూ స్వయంప్రతిపత్తి కలిగిన రాజ్యాంగ సంస్థ. ఎన్నికల సంఘం ఏలినవారి కనుసన్నల్లో నడుస్తూ స్వతంత్రంగా వ్యవహరించడం లేదనే విమర్శలు వెల్లువెత్తుతున్నాయి. ఎన్నికల కమిషనర్ల నియామకానికి పారదర్శకమైన పద్ధతి లేకపోవడంతో ప్రభుత్వం ఇష్టారాజ్యంగా వ్యవహరిస్తోందన్న ఆరోపణలు ముప్పిరిగొంటున్నాయి.
శేషన్లా ఇంకెవరు?
స్వాతంత్య్రం వచ్చిన తరవాత దేశానికి ఒకే ప్రధాన ఎన్నికల కమిషనర్‌ (సీఈసీ) ఉండేవారు. సువిశాల దేశహితం కోసం పరిశ్రమించిన తొలితరం నేతల హయాము తరవాత రాజ్యాంగ విలువలను కుళ్లబొడిచే దుర్విధానాలు మొగ్గతొడిగాయి. అంతులేని అక్రమాలతో క్రమేణా ఎన్నికలు ప్రహసనప్రాయమయ్యాయి. నేతల పెడపోకడలను కట్టడి చేయాల్సిన ఈసీ- ప్రజాస్వామ్య విధ్వంసానికి మౌన ప్రేక్షకురాలు అయ్యింది. 1990 డిసెంబరు నుంచి 1996 డిసెంబరు వరకు సీఈసీ పదవిలో ఉన్న టీఎన్‌ శేషన్- ఎన్నికల నిర్వహణలో పెనుమార్పులకు శ్రీకారం చుట్టారు.
ఈసీ స్వయంప్రతిపత్తి, సమగ్రతలను నిలబెట్టారు. ఓటుహక్కు విశిష్టతపై ప్రజలకు అవగాహన కల్పిస్తూ పార్టీలు, నేతల అడ్డగోలు ధోరణులకు అడ్డుకట్ట వేశారు. ఆయన దూకుడును నియంత్రించేందుకు ఏకసభ్య ఎన్నికల సంఘాన్ని నాటి కాంగ్రెస్‌ ప్రభుత్వం త్రిసభ్య సంఘంగా మార్చింది. ఆ తరవాతి నుంచి నియమితులైన ఎన్నికల కమిషనర్లు ఎవరైనా, వారంతా పూర్తి నిష్పాక్షికంగా వ్యవహరించారని చెప్పలేం. ఎన్నికల కమిషనర్ల ఎంపికకు కొలీజియం వంటి వ్యవస్థను నెలకొల్పాలంటూ దాఖలైన ప్రజాహిత వ్యాజ్యాలను విచారిస్తూ శేషన్ గొప్పతనాన్ని సుప్రీం న్యాయమూర్తి జస్టిస్‌ కె.ఎం.జోసెఫ్‌ తాజాగా గుర్తుచేసుకున్నారు.
రాజకీయ జోక్యానికి లొంగకుండా నియమ నిబంధనలకు అనుగుణంగా శేషన్ నడచుకున్నారని, అటువంటి ప్రధాన ఎన్నికల కమిషనర్‌ మళ్ళీ రావాలని ఆయన వ్యాఖ్యానించారు. ఇటీవల అరుణ్‌ గోయెల్‌ను ఎన్నికల కమిషనర్‌గా మెరుపు వేగంతో నియమించడాన్ని జస్టిస్‌ జోసెఫ్‌ అధ్యక్షతలోని అయిదుగురు సభ్యుల ధర్మాసనం సూటిగా ప్రశ్నించింది. ఎన్నికల కమిషనర్‌ పదవి కోసం గోయెల్‌తో పాటు మొత్తం నలుగురి పేర్లతో కేంద్ర న్యాయశాఖ ఒక్కరోజులోనే జాబితా సిద్ధం చేసింది. నవంబరు 18న ఆ దస్త్రాన్ని ప్రధానమంత్రికి పంపగా, వాళ్లలో గోయెల్‌ను అదేరోజు ఎంపిక చేశారు.
ఆపై 24 గంటల్లోనే గోయెల్‌ నియామకానికి రాష్ట్రపతి ఆమోదముద్ర వేశారు. ఎన్నికల కమిషనర్‌గా గోయెల్‌ను ఇంత హడావుడిగా నియమించడమేమిటని సుప్రీంకోర్టు నిగ్గదీసింది. ఆయన సామర్థ్యాన్ని తాము ప్రశ్నించడం లేదని, నియామక ప్రక్రియ గురించే తాము మాట్లాడుతున్నామని సుప్రీం ధర్మాసనం వ్యాఖ్యానించింది. రాజ్యాంగం ఉద్దేశించిన ప్రకారం ఎన్నికల సంఘం స్వతంత్రంగా వ్యవహరించాలని స్పష్టం చేసింది.
దేశ ప్రధానిపై ఆరోపణలు వచ్చినా చర్యలు తీసుకోగల సమర్థతను ప్రధాన ఎన్నికల కమిషనర్‌ ప్రదర్శించాలని సుప్రీంకోర్టు ఉద్ఘాటించింది. సీనియారిటీ రీత్యా అరుణ్‌ గోయెల్‌ 2025లో ప్రధాన ఎన్నికల కమిషనర్‌(సీఈసీ)గా పదోన్నతి పొందే అవకాశం ఉంది. రాజకీయ ప్రభావం నుంచి సీఈసీని, ఎన్నికల కమిషనర్లను తప్పించాలని; సీఈసీ స్వతంత్రంగా, సొంత వ్యక్తిత్వంతో వ్యవహరించాలే తప్ప అధికారంలో ఉన్నవారికి తలొగ్గే చందంగా ఉండరాదన్న సుప్రీం ధర్మాసనం ఉద్ఘాటన స్వాగతించదగినది.