పోస్ట్‌మ్యాన్‌, పోస్టాఫీస్‌- ఈ రెండు మాటలూ కొన్నేళ్ల క్రితం వరకు జనజీవితంలో విడదీయలేని అంతర్భాగాలుగా చలామణీ అయ్యేవి. 'పోస్ట్‌' అనే పిలుపును వెన్నంటి సైకిల్‌ బెల్‌ గణగణ మోత, విసిరిన ఉత్తరం లోపలికొచ్చి ఏ వరండాలోనో పడ్డ చప్పుడు కోసం... లక్షలమంది చెవులు రిక్కించి వినే దృశ్యాలు కనిపించేవి. సున్నిత భావోద్వేగాలతో ముడివడిన సర్కారీ వ్యవస్థ ఏదన్న ప్రశ్నకు అప్పట్లో ఒకే ఒక్క సమాధానం- తపాలా విభాగం. రోజూ కోట్లాది ఉత్తరాలు, పార్శిళ్ల బట్వాడా ద్వారా జనజీవితంతో మమేకమైన అంతటి కీలక వ్యవస్థ పోనుపోను ప్రాధాన్యం తగ్గి ప్రాభవం కోల్పోయింది. అంతర్జాలం, చరవాణుల సాంకేతిక విప్లవం దరిమిలా కార్డులు, కవర్లు, ఇన్‌లాండ్‌ లెటర్ల సంస్కృతికి గ్రహణం పట్టింది. ఇప్పుడు ఉత్తరాలు రాసేవారేరీ? ఎస్‌ఎమ్‌ఎస్‌, ఈ-మెయిల్‌, లేదంటే- సెల్‌ఫోన్‌... అరచేతిలో ఇమిడే సమాచార వితరణ వ్యవస్థల ఆగమనంతో తపాలా విభాగం ఉనికికే ఎసరొచ్చింది. మరోవైపు- పోస్ట్‌కార్డుపై సగటున ఏడు రూపాయలు, ఇన్‌లాండ్‌ లెటర్‌పై దాదాపు అయిదు రూపాయల మేర నష్టాన్ని చవిచూడాల్సిన పరిస్థితి ఆ శాఖను ఆర్థిక సంకటాల్లోకి నెట్టేసింది. తీవ్ర నిరాశా నిస్పృహల్లో కూరుకుపోయిన దురవస్థనుంచి తిరిగి తేరుకుని కొత్త శక్తి పుంజుకొనే క్రమంలో 'ఇండియా పోస్ట్‌' ముఖచిత్రమే మారుతోందిప్పుడు!
ఆరేళ్లక్రితమే సిఫార్సు
దేశానికి స్వాతంత్య్రం లభించేటప్పటికి ఉన్న మొత్తం పోస్టాఫీసుల సంఖ్య 23,344. తరవాతి ఏడు దశాబ్దాల్లో అది లక్షా 55వేలకు పైబడింది. అందులో 90శాతం వరకు గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో నెలకొన్నవే. ఈ సహజ బలిమి సుమారు 40 కోట్లమంది వినియోగదారులు, 17 కోట్లకుపైగా పోస్టాఫీస్‌ పొదుపు ఖాతాల రూపేణా ప్రతిబింబిస్తున్నా- పునాది బీటలు వారకుండా వ్యవస్థను సంరక్షించుకునే క్రమంలో వినూత్న మార్గాన్వేషణ అనివార్యమైంది. ఆ దశలోనే స్పీడ్‌పోస్ట్‌, మై స్టాంప్‌లాంటి సేవలకు తపాలా విభాగం అంటుకట్టింది. క్రమేపీ కొరియర్‌ సర్వీస్‌, బీమా, పింఛన్‌, పాస్‌పోర్ట్‌, ఆధార్‌, తిరుమల తిరుపతి దేవస్థానం సేవలు, పుస్తకాలూ మందుల బట్వాడా తదితరాలకూ విస్తరించింది. ఇవన్నీ ఒకెత్తు, తపాలా బ్యాంకు అవతరణ మరొకెత్తు.
బ్యాంకింగ్‌ రంగం శాఖోపశాఖలుగా వృద్ధి చెందినా, పూర్తి స్థాయి లావాదేవీల సదుపాయాలకు నోచుకుంటున్న గ్రామాలు నేటికీ యాభైవేలలోపే. వాటితో పోలిస్తే పల్లెపట్టుల్లో తపాలా కార్యాలయాలే జనబాహుళ్యానికి విరివిగా అందుబాటులో ఉన్నాయన్న యథార్థాన్ని గ్రహించిన సుబ్రమణియన్‌ కమిటీ ఆరేళ్లక్రితం కీలక సిఫార్సు చేసింది. కోట్ల సంఖ్యలోని బడుగు జీవులకు బ్యాంకు సేవలు లభ్యం కావాలన్నా, ప్రత్యక్ష నగదు బదిలీ ప్రయోజనాలు దళారుల పాలబడి గుల్లబారకుండా కాచుకోవాలన్నా తపాలాబ్యాంకు ఏర్పాటే శరణ్యమన్న సిఫార్సు పోస్టల్‌ విభాగం నెత్తిన పాలుపోసింది. అలా పుట్టుకొచ్చిందే, ఐపీపీబీ (ఇండియా పోస్ట్‌ పేమెంట్స్‌ బ్యాంక్‌). ఒక్కముక్కలో, సంప్రదాయేతర సేవల వితరణకు మళ్ళడమే భారతీయ తపాలా విభాగం తలరాతను తిరగరాసిందని చెప్పాలి. మార్పు అక్కడితో ఆగలేదు. పరివర్తన క్రమంలో 'డాక్‌ పే' యాప్‌ తాజా ప్రకరణం.