ప్రపంచంలో చైనా తరవాత భారత్లోనే ఇసుక వినియోగం ఎక్కువ. దేశంలో ఏటా 70కోట్ల టన్నుల ఇసుకకు గిరాకీ ఉందని కేంద్ర మైనింగ్ ముసాయిదా-2018 పేర్కొంది. భారత్లో ఏటా 10.10కోట్ల టన్నుల ఇసుక వినియోగంతో ఉత్తర్ప్రదేశ్ మొదటి స్థానంలో ఉంది. ఆంధ్రప్రదేశ్ 3.2కోట్ల టన్నులు, తెలంగాణ రెండు కోట్ల టన్నుల ఇసుకను వినియోగిస్తున్నాయి. ప్రస్తుతం ఉన్న ఇసుక నిల్వలు పెరుగుతున్న డిమాండ్ దృష్ట్యా ఏ మాత్రం సరిపోవడం లేదు.
అక్రమ తవ్వకాలను అడ్డుకోవడం, మైనింగ్ను ప్రోత్సహించడం దిశగా 2016 లో తీసుకొచ్చిన మార్గదర్శకాలు పూర్తిగా విఫలమయ్యాయి. దీంతో కేంద్రం 2020లో ‘మైనింగ్ ఎన్ఫోర్స్మెంట్, మానిటరింగ్’ మార్గదర్శకాలు రూపొందించింది. ‘ఇండియన్ బ్యూరో ఆఫ్ మైనింగ్’ అధికారుల బృందం 14 రాష్ట్రాల్లో అధ్యయనం చేసింది. స్థానిక పరిస్థితుల ఆధారంగా సొంత లక్ష్యాలను నిర్దేశించుకున్నట్లు గుర్తించింది. హరియాణా, గుజరాత్, కర్ణాటక, పంజాబ్, ఉత్తర్ ప్రదేశ్, ఉత్తరాఖండ్, మహారాష్ట్ర వంటి చాలా రాష్ట్రాలు ఇసుకను కేవలం ఆదాయ వనరుగానే పరిగణిస్తున్నాయని తేల్చింది. తెలంగాణ మాత్రం ప్రజలకు అందుబాటు ధరలో ఉంచుతూనే ఆదాయాన్నీ సమకూర్చుకునే విధానాలు అమలు చేస్తోందని పేర్కొంది. ఇంతా చేసి ఈ బృందం సూచించిన మార్గదర్శకాల్లో- ట్రైబ్యునళ్లు, కోర్టులు గతంలో ఇచ్చిన తీర్పులే ఉన్నాయని పర్యావరణవేత్తలు నిట్టూరుస్తున్నారు. క్షేత్రస్థాయిలో అక్రమాలను నిరోధించేందుకు వాస్తవ దృక్పథంతో నిబంధనలు, విధానాలు తీసుకురావాల్సి ఉంది. తెలంగాణలో ఇసుకను సామాన్యుడు ఆన్లైన్లో బుక్ చేసుకునే వెసులుబాటు ఉంది. కానీ అవగాహన, ఇతర వనరులు (లారీలు, అంతర్జాల సౌకర్యం, బుకింగ్ సామర్థ్యం) లేక మళ్ళీ దళారులనే ఆశ్రయిస్తున్నారు. ఫలితంగా ప్రభుత్వ ధర కంటే పదుల రెట్లు వినియోగదారుడిపై భారం పడుతోంది. అక్రమ మైనింగ్ను గుర్తించడానికి డ్రోన్లను ఉపయోగించుకోవాలని మార్గదర్శకాల్లో పేర్కొన్నా- ఏ రాష్ట్ర ప్రభుత్వం ఆ దిశగా చర్యలు చేపట్టలేదు. పైగా ఈ పరిజ్ఞానాన్ని ఇసుక నిల్వలు ఎక్కడెక్కడ ఉన్నాయో తెలుసుకునేందుకు కొన్ని ప్రభుత్వాలు ఉపయోగిస్తున్నాయి. ఒక్క కేరళ మాత్రం తన పరిధిలోని నదులను పూర్తిస్థాయి సమాచారం సిద్ధం చేసుకొని పర్యవేక్షిస్తోంది.