సామాజిక రోగనిరోధక శక్తి (హెర్డ్ ఇమ్యూనిటీ) అనేది అంటువ్యాధుల నుంచి మనకు పరోక్షంగా రక్షణ కల్పించే సాంఘిక ప్రక్రియ. జనాభాలో ఎక్కువ శాతం సహజసిద్ధంగా పరిమిత ఇన్ఫెక్షన్‌ తెచ్చుకోవడం ద్వారా గాని, కృత్రిమంగా టీకా తీసుకోవడం ద్వారాగాని రోగనిరోధక శక్తి పెంపొందించుకుంటారు. దీనివల్ల రోగనిరోధకత లేని వ్యక్తులకు కొంత రక్షణ ఏర్పడుతుంది. వ్యాధి వ్యాప్తికి అవకాశం లేకపోవడంవల్ల 'వ్యాధి సంక్రమణ గొలుసు' తెగిపోతుంది. వ్యాధి వ్యాప్తి ఆగిపోతుంది లేదా నెమ్మదిస్తుంది. కొన్ని పరిస్థితుల్లో కొందరు ఇలాంటి రోగనిరోధకతను పొందలేకపోవచ్చు. వారికి ఈ 'హెర్డ్ ఇమ్యూనిటీ' మరింతగా ఉపకరిస్తుంది. సామాజిక రోగ నిరోధకత ఓ నిర్దిష్ట పరిమితి చేరిన తరవాత, క్రమంగా ఆ అంటువ్యాధిని ప్రజల మధ్య నుంచి తొలగిస్తుంది. ఈ పద్ధతిని ప్రపంచవ్యాప్తంగా సమర్థంగా అమలు చేయగలిగితే ఆయా అంటువ్యాధులను శాశ్వతంగా తొలగించవచ్ఛు ఉదాహరణకు టీకాల ద్వారా సృష్టించిన 'హెర్డ్ ఇమ్యూనిటీ' మశూచి మహమ్మారిని ప్రపంచం నుంచి పారదోలింది. అనేక ఇతర అంటువ్యాధులను తగ్గించగలిగింది. కానీ, ఈ భావన అన్ని అంటువ్యాధులకు వర్తించదు. సూక్ష్మక్రిమి ద్వారా వచ్చే సాంక్రామిక వ్యాధులన్నీ ఒకరి నుంచి మరొకరికి సోకే అంటువ్యాధులు కావు. ఉదాహరణకు టెటనస్‌ సూక్ష్మక్రిమి ద్వారా వచ్చేది సాంక్రామిక వ్యాధే కానీ అంటురోగం కాదు. కాబట్టి హెర్డ్ ఇమ్యూనిటీ దీనికి వర్తించదు.
విస్తృతికి అడ్డుకట్ట
సామాజిక రోగ నిరోధక శక్తి భావన మొదటిసారి 1930లలో వెలుగులోకి వచ్చింది. అప్పట్లో చిన్న పిల్లల్లో వచ్చే తట్టువ్యాధిలో దీన్ని గుర్తించారు. మూకుమ్మడిగా టీకా ఇచ్చిన తరవాత, తట్టుసోకే అవకాశం ఉన్న పిల్లల్లోనూ వ్యాధి ప్రబలే అవకాశాలు సన్నగిల్లడాన్ని గమనించారు. అప్పటి నుంచే టీకాల ద్వారా సామూహిక రోగనిరోధక శక్తి పెంపుదల విధానం సాధారణమైంది. అనేక అంటువ్యాధుల వ్యాప్తి నివారణలోనూ ఇది విజయవంతమైంది కూడా. టీకా పద్ధతి పట్ల వ్యతిరేకతగల కొన్ని దేశాలు మాత్రం హెర్డ్ ఇమ్యూనిటీ సాధనలో వెనకబడ్డాయి. ఆయా దేశాల ద్వారా అంటువ్యాధులు తిరిగి ప్రబలుతుండటమే దీనికి కారణం. ఇది ఇతర ప్రపంచ దేశాలకు సవాలుగా నిలిచింది. కొన్ని సందర్భాల్లో ముందే ఉన్న జబ్బుల కారణంగా కొందరికి టీకాలు వేయడం సాధ్యపడదు. మరికొందరికి టీకా వేసినా ఆశించిన స్థాయిలో రోగనిరోధక శక్తి పుంజుకోదు. నవజాత శిశువులకు అన్ని రకాల టీకాలు ఇవ్వలేం. తల్లి ద్వారా తాత్కాలికంగా వచ్చే యాంటీబాడీలు టీకాలను నిష్ఫలంజేస్తాయి. ఎయిడ్స్‌, లుకేమియా వంటి జబ్బులు, అవయవ మార్పిడి, కెమోథెరపీ లేదా రేడియోథెరపీ చేసుకున్నవారిలో కొన్ని టీకాలు ఉపయోగపడకపోవచ్ఛు టీకాలు వేసినా వారిలో దీర్ఘకాలిక రోగనిరోధక శక్తి రాకపోవచ్ఛు వీరి చుట్టూ వ్యాధినిరోధకత ఉన్నవారు చేరితే 'హెర్డ్ ఇమ్యూనిటీ' ద్వారా వీరిని ఇన్ఫెక్షన్ల బారినపడకుండా రక్షించవచ్చు.
వైరస్‌ల పరిణామ ప్రక్రియలో 'హెర్డ్ ఇమ్యూనిటీ' ప్రభావమూ కనిపిస్తుంది. వైరస్ తన ఆకారంలో పరమాణు స్థాయిలో మార్పు చెంది (యాంటిజెన్‌ డ్రిఫ్ట్‌) కొత్త రూపాన్ని సంతరించుకుంటుంది. ఆ క్రమంలో కొత్త జాతిగా ఉద్భవించి వ్యాప్తి చెందే అవకాశం ఉంటుంది. జన్యుభాగపు పునర్‌ వ్యవస్థీకరణ (యాంటిజెనిక్‌ షిఫ్ట్‌) ద్వారా కొత్త సెరోటైప్‌లనూ ఉత్పత్తి చేస్తుంది. ఈ రెండూ సంభవించినప్పుడు శరీరంలోని 'మెమరీ టి సెల్స్‌' ఆ వైరస్‌ను గుర్తించలేవు. దాంతో ఆయా వైరస్‌లు సోకినవారు రోగనిరోధక శక్తిని క్రమేణా కోల్పోతారు. ఉదాహరణకు ఫ్లూ, నోరోవైరస్‌లు రెండూ తాత్కాలికంగా మాత్రమే 'హెర్డ్ ఇమ్యూనిటీ'ని ప్రేరేపించగలవు. కొత్తరకం వైరస్ ఉద్భవించిన తరవాత మళ్ళీ వ్యాప్తి మొదలవుతుంది. అందువల్ల అన్ని రకాల సెరోటైపులకు ప్రతిగా రక్షణ అందించగల సార్వత్రిక టీకాల అభివృద్ధి ఎంతో అవసరం. ఇప్పటివరకు రిండర్‌పెస్ట్‌, మశూచి వ్యాధులను మాత్రమే 'హెర్డ్ ఇమ్యూనిటీ', టీకాల వల్ల పూర్తిగా నిర్మూలించారు. ఇవే పద్ధతుల్లో ప్రస్తుతం పోలియో నిర్మూలన కోసం ప్రయత్నాలు జరుగుతున్నాయి. కరోనా వైరస్‌పై లభించే సమాచారంతో జనాభాలో కనీసం 70 శాతానికి రోగనిరోధక శక్తి కలిగితే 'హెర్డ్ ఇమ్యూనిటీ' సాధ్యమన్నది ఒక అంచనా. కొందరికి కొవిడ్‌ నుంచి కోలుకున్న తరవాత తిరిగి సోకినట్లు అధ్యయనాలు స్పష్టీకరించాయి. అందువల్ల మొదటిసారి కరోనా వైరస్‌కు వ్యతిరేకంగా తయారైన యాంటీబాడీలు మరోసారి వైరస్‌తో పోరాడటానికి సిద్ధంగా ఉన్నాయో లేదో ఇంకా తెలియలేదు ఈ అంశాన్ని ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థ సైతం నొక్కి చెప్పింది. వ్యక్తిగత రోగనిరోధక శక్తి ఇంకా నిరూపితం కాకపోవడంతో 'హెర్డ్ ఇమ్యూనిటీ'పై అనేక సందేహాలు అలాగే ఉన్నాయి.