నగోర్నో-కరబాఖ్‌ ప్రాంతం మీద ఆధిపత్యం కోసం గడచిన మూడు దశాబ్దాలుగా ఆర్మీనియా, అజర్‌బైజాన్‌ల మధ్య చెదురుమదురు సంఘర్షణలు జరుగుతూనే వచ్చాయి. 1990లలో ఆర్మీనియా వేర్పాటువాదులు ఈ ప్రాంతాన్ని ఆక్రమించినప్పుడు అజర్బైజాన్ తో దాదాపు పూర్తి స్థాయి యుద్ధమే సంభవించింది. అందులో 30,000 మంది మరణించారు. తాజాగా కొన్ని వారాల నుంచి జరుగుతున్న సంఘర్షణలలో దాదాపు 5000 మంది మరణించారని రష్యా అధ్యక్షుడు వ్లాదిమిర్‌ పుతిన్‌ అంచనా. ఆర్మీనియా, అజర్‌బైజాన్‌లకు రష్యా, ఇజ్రాయెల్‌, టర్కీ, పాకిస్థాన్‌ల నుంచి అందుతున్న మద్దతు వల్ల ఘర్షణలు తీవ్ర రూపం ధరించాయి. కాల్పుల విరమణకు ఫ్రాన్స్‌, రష్యాల ఆధ్వర్యంలో రెండు సార్లు ఒప్పందాలు కుదిరినా అవి భగ్నమైపోయాయి. తాజాగా అమెరికా, ఫ్రాన్స్‌, రష్యాలతో ఏర్పడిన మిన్స్క్‌ గ్రూపు ఆర్మీనియా, అజర్‌బైజాన్‌లను కాల్పుల విరమణకు ఒప్పించింది. వివాదాన్ని సంప్రదింపులతో పరిష్కరించుకోవాలని నచ్చచెబుతోంది.
ఆయుధాల సేకరణలో నిమగ్నం
ఇక్కడ ఘర్షణ పూర్వాపరాలను గుర్తుచేసుకోవడం అవసరం. 1920లలో సోవియట్‌ ఎర్ర సైన్యం కాకసస్‌ ప్రాంతాన్ని ఆక్రమించినప్పుడు, స్టాలిన్‌ అక్కడి నగోర్నో కరబాఖ్‌ ప్రాంతాన్ని అజర్బైజాన్ లో కలిపేశారు. ఆ ప్రాంతంలో 90 శాతం జనాభా ఆర్మీనియన్లేనన్న సంగతిని ఆయన పట్టించుకోలేదు. ఈ చారిత్రక తప్పిదమే సుదీర్ఘ సంక్షోభానికి బీజం వేసింది. అత్యధిక ఆర్మీనియా ప్రజలు క్రైస్తవులు కాగా, అజర్‌బైజానీలు ముస్లిములు. సోవియట్‌ యూనియన్‌ పతనమైన తరవాత, అంటే 1991లో 4,400 చదరపు కిలోమీటర్ల విస్తీర్ణం గల నగోర్నో కరబాఖ్‌ ప్రాంతంలోని ఆర్మీనియన్లు అజర్బైజాన్ పాలన నుంచి స్వాతంత్య్రం ప్రకటించుకున్నారు. వారిలో కొందరు గెరిల్లా పోరాటం ప్రారంభించారు కూడా. అజర్ ప్రభుత్వం సేనలను పంపింది. ఈ సందర్భంగా సామూహిక జన హననం చోటుచేసుకుంది. దీంతో నగోర్నో కరబాఖ్‌ స్వచ్ఛందంగా ఆర్మీనియాలో విలీనమవుతున్నట్లు ప్రకటించింది. అజర్బైజాన్ సహజంగానే దాన్ని ప్రతిఘటించింది. 1991-94 మధ్య కరబాఖీలు జరిపిన పోరుకు ఆర్మీనియా సైన్యంతోపాటు రష్యన్‌ సైనిక సలహాదారులు సహకారం అందించారు. ఈ నాలుగేళ్ల పోరాటంలో కరబాఖీలు 4,400 చదరపు కిలోమీటర్ల ప్రాంతానికి తోడు దాని సమీపంలోని ఏడు జిల్లాల్లో 7,000 చదరపు కిలోమీటర్ల ప్రాంతాన్నీ ఆక్రమించారు. ఈ మొత్తం ప్రాంతానికి అర్ట్‌శాఖ్‌ రిపబ్లిక్‌ అని నామకరణం చేసి, స్టెపనేకర్ట్‌ను రాజధానిగా ప్రకటించారు. దీన్నే నగోర్నో కరబాఖ్‌ రిపబ్లిక్‌గా కూడా పరిగణిస్తున్నారు. అజర్‌బైజాన్‌కు చమురు నిక్షేపాల ద్వారా బాగా ఆదాయం వస్తోంది కనుక ఆ సొమ్ముతో డ్రోన్లు, క్షిపణులు కొనుగోలు చేసింది. ఆర్మీనియాకు పరిమిత ఆదాయమే ఉన్నా రష్యా నుంచి భారీ శతఘ్నులు, అత్యాధునిక క్షిపణులు సేకరించింది. ఆర్మీనియాకు రష్యా అండదండలను ఇస్తోంటే, అజర్‌బైజాన్‌ను టర్కీ సమర్థిస్తోంది.