రెండో ప్రపంచయుద్ధం ముగిశాక.. బ్రిటన్‌లో రాజకీయ, సామాజిక పరిస్థితులు మారి.. భారత్ నుంచి వైదొలగాలని ఆంగ్లేయులు నిర్ణయించుకున్నారు. అధికార బదిలీ ఎలా జరగాలో తేల్చడానికి కేబినెట్‌ మిషన్‌ను పంపించారు. దేశ విభజనకు గాంధీతోపాటు కేబినెట్‌ బృందమూ ససేమిరా అంది. కారణాలు ఏమైనా అంతిమంగా ఈ రాయబారం విఫలమైంది. అయినా.. ఆంగ్లేయులు భారత్‌లో ఎక్కువ రోజులు ఉండటానికి ఇష్టపడటం లేదనే సంగతి అందరికీ అర్థమైంది. దాంతో కాంగ్రెస్, ముస్లింలీగ్‌ల మధ్యే కాకుండా కాంగ్రెస్‌లోనూ అంతర్గతంగా రాజకీయాలు ఊపందుకున్నాయి. ఫలితంగా 1946 చివరి నుంచి మెల్లమెల్లగా గాంధీజీని పక్కనబెట్టడం మొదలైంది. ఉదాహరణకు.. 1947 మార్చిలో పంజాబ్‌లో భారీ ఎత్తున హింస చెలరేగింది. ఆ నేపథ్యంలో సమావేశమైన జాతీయ కాంగ్రెస్ వర్కింగ్‌ కమిటీ.. 'ఈ సమస్యకు పరిష్కారం పంజాబ్‌ విభజనే' అంటూ అభిప్రాయపడింది. ఆ సమయానికి బిహార్‌లో పర్యటిస్తున్న గాంధీజీకి ఈ విషయం పత్రికల ద్వారానే తెలిసింది. వెంటనే తన కాళ్లకింద భూమి కంపించినంత ఆందోళన చెందిన ఆయన మార్చి 20న నెహ్రూకు, తన కోడలు సుశీలకు లేఖ రాశారు. 'అధికార బదిలీ గురించి దేశంలో జరుగుతున్నది చూస్తుంటే.. నేనెక్కువ రోజులు బతకనేమో అనిపిస్తోంది. నామీద నాకే నమ్మకం పోతోంది' అని ఆయన ఆవేదన వ్యక్తం చేశారు.
మార్చి 22న మౌంట్‌బాటెన్‌ వైస్రాయ్‌గా వచ్చారు. ఆయన్ను కలిసిన గాంధీజీ.. విభజన లేకుండా చూడాలని అనేక ప్రతిపాదనలు ముందుంచారు. అప్పటికే దేశ విభజనకు కాంగ్రెస్ ముందుకెళ్లింది. ఇటు నెహ్రూ, అటు జిన్నాల మద్దతుతో 1947 జూన్‌ 3న దేశ విభజన విధివిధానాలను ప్రకటించటానికి వైస్రాయ్‌ మౌంట్‌బాటెన్‌ ముహూర్తం పెట్టాడు. కానీ.. వారందరిలోనూ ఓ మూల గాంధీ భయం వెంటాడింది. అందుకే వైస్రాయ్‌ జులై 2న గాంధీజీతో భేటీ కోరాడు. అందుకు ఆయన నిరాకరించారు. ఆ రోజు సోమవారం.. మౌనవ్రతం ఆయనకు కలిసొచ్చింది. మౌనవ్రతంలో ఉన్నప్పుడు ఆయనెవ్వరితోనూ మాట్లాడరు. కానీ.. రెండు సందర్భాల్లో మాత్రం మినహాయింపు ఇచ్చేవారు. ఒకటి.. రోగులను కలవాల్సి వచ్చినప్పుడు, రెండోది.. అత్యంత ఉన్నతస్థాయి వ్యక్తులతో అత్యవసరంగా సంభాషించాల్సిన అవసరం తలెత్తినప్పుడు! కావాలనుకుంటే.. వైస్రాయ్‌తో అత్యవసర విషయంపై చర్చించేందుకు వీలుంది. అయినా.. గాంధీజీ మౌంట్‌బాటెన్‌కు లేఖ రాస్తూ.. 'మన్నించండి నేను మాట్లాడలేను. నా మౌనవ్రతానికి రెండు మినహాయింపులున్నా.. నేను మౌనాన్ని వీడాలని మీరు కోరుకుంటున్నారనుకోను' అంటూ నర్మగర్భంగా తన మనసులోని ఆవేదనను వెల్లడించారు.