కొన్ని దశాబ్దాలుగా అంతరిక్ష రంగంలో(Space travel) రాణిస్తున్న భారత్‌లో ఇలాంటి దిగ్గజ కంపెనీ ఒక్కటీ లేదు. రోదసిరంగంలో(Space tour) అగ్రరాజ్యాలకు దీటుగా ఎదగాలనుకుంటే మన దేశంలోనూ ఇలాంటి సంస్థలు పురుడు పోసుకోవాల్సిన అవసరం ఉందని నిపుణులు చెబుతున్నారు. ఇందుకు ఎప్పుడో పునాదులు పడాల్సిందని విశ్లేషిస్తున్నారు. సుదీర్ఘ జాప్యం తర్వాత ప్రైవేటు రంగానికి ద్వారాలు తెరుస్తూ గత ఏడాది కీలక నిర్ణయాలను కేంద్ర ప్రభుత్వం ప్రకటించినప్పటికీ.. వాటి అమలు విషయంలో జాప్యం జరుగుతోంది. అలసత్వాన్ని వీడి, అనుమతుల ప్రక్రియ, నిబంధనలను సడలిస్తేనే ఈ రంగంపై భరోసా పెరిగి, పెట్టుబడులు పెట్టేందుకు మరింతమంది ముందుకొస్తారు. అప్పుడు మన దేశంలోనూ స్పేస్‌ఎక్స్‌ వంటి కంపెనీలు ఆవిర్భవిస్తాయి. మన భూభాగం నుంచీ అంతరిక్ష పర్యాటకం (space tourism) జరుగుతుంది.
అంతరిక్షం.. అవసరం..
ఆధునిక మానవుడి జీవనం రోజురోజుకూ అంతరిక్ష పరిజ్ఞానంతో పెనవేసుకుపోతోంది. ఇంటర్నెట్‌, జీపీఎస్‌, టీవీ ప్రసారాలు, టెలి కమ్యూనికేషన్లు, వాతావరణ హెచ్చరికలు, పట్టణ ప్రణాళికలు, వ్యవసాయం, భద్రత వంటి అనేక అంశాల్లో మనం శాటిలైట్‌ సేవలు పొందుతున్నాం. నింగిలోని అంతర్జాతీయ అంతరిక్ష కేంద్రం (ఐఎస్‌ఎస్‌)లో వ్యోమగాములు నిరంతరం మానవాళి పురోభివృద్ధికి అవసరమైన ప్రయోగాలు చేస్తున్నారు. అంతరిక్ష పర్యాటకం ఇప్పుడిప్పుడే చిగురిస్తోంది. కంప్యూటింగ్‌ రంగంలో వచ్చిన విప్లవాత్మక మార్పుల వల్ల తేలికపాటి ఉపగ్రహాల తయారీ సులువైంది. పునర్‌వినియోగ రాకెట్లు, వ్యోమనౌకల రాకతో ప్రయోగ ఖర్చులూ తగ్గాయి. రెండు దశాబ్దాల కిందటితో పోలిస్తే.. అంతరిక్షంలోకి కిలో బరువును మోసుకెళ్లడానికి అయ్యే వ్యయాన్ని స్పేస్‌ఎక్స్‌కు చెందిన ఫాల్కన్‌ 9 రాకెట్‌ 85 శాతం తగ్గించింది. తద్వారా అంతర్జాతీయ ఉపగ్రహ ప్రయోగ మార్కెట్‌లో 60 శాతం వాటాను ఈ సంస్థ దక్కించుకుంది. ఈ రంగంలో డిమాండ్‌ పెరుగుతూనే పోతుందని నిపుణులు చెబుతున్నారు.
మనమెక్కడ?
దశాబ్దాల కృషి ఫలితంగా భారత అంతరిక్ష పరిశోధన సంస్థ (ఇస్రో).. దేశానికే గర్వకారణంగా నిలిచింది. చౌకలో ఉపగ్రహాలు ప్రయోగించే సంస్థగా గుర్తింపు పొందింది. అయితే అంతర్జాతీయ అంతరిక్ష మార్కెట్‌లో మన వాటా 3 శాతమే. ఇది కనీసం 10 శాతానికి పెరగాలన్నది లక్ష్యం. పెరుగుతున్న డిమాండ్‌ను అందుకోవాలంటే ఇస్రో సామర్థ్యం ఏకంగా పది రెట్లు పెరగాలి. సంస్థ సొంతంగా దీన్ని అందుకోవడం కష్టం. ప్రైవేటు రంగం అందిపుచ్చుకొని, పోటీతత్వాన్ని చాటితేనే ఇది సాధ్యం.
కంపెనీలకు కొదవలేదు
అంతరిక్ష రంగానికి సంబంధించి 368 కంపెనీలతో భారత్‌ ప్రపంచంలోనే ఐదో స్థానంలో ఉంది. జపాన్‌, చైనా, రష్యాలోని సంస్థల సంఖ్యతో పోలిస్తే మన వద్దే ఎక్కువ కంపెనీలు ఉన్నాయి. ఎల్‌ అండ్‌ టీ, గోద్రెజ్‌, టాటా, అనంత్‌ టెక్నాలజీస్‌ వంటి సంస్థలు ఇస్రోకు దీర్ఘకాలంగా వివిధ విడిభాగాలు, ఉప వ్యవస్థలు, సేవలను అందిస్తున్నాయి. అయితే వీటిలో కొన్ని పెద్ద సంస్థల స్థూల వ్యాపారంలో రోదసి రంగ ఉత్పత్తుల వాటా నామమాత్రమే.
ఈ నమూనా పనికిరాదు
ప్రైవేటు సంస్థలకు సంబంధించి ఇస్రో.. 'విక్రేత-వినియోగదారు' నమూనాను అనుసరిస్తోంది. దీనికింద ఆ సంస్థ.. విడి భాగాలు, ఉప వ్యవస్థలకు సంబంధించిన పరిజ్ఞానాన్ని కంపెనీలకు అందించి, వాటిని ఉత్పత్తి చేయిస్తోంది. అనంతరం వాటిని కొనుగోలు చేస్తోంది. ఈ ఉత్పత్తులకు సంబంధించిన మేధో హక్కులు చాలావరకూ ఇస్రో అజమాయిషీలోనే ఉంటున్నాయి. ఇది భారత కంపెనీల సాంకేతిక పురోగతికి ఇది ప్రతిబంధకంగా మారింది. సొంతంగా అంతరిక్ష ప్రాజెక్టులు చేపట్టడానికి, అంతరిక్ష ఆధారిత సేవలు అందించడానికి అవసరమైన వనరులు, సాంకేతికత వాటికి అందుబాటులో ఉండటంలేదు. దేశ అంతరిక్ష రంగ సత్తా మెరుగుపడాలంటే.. ప్రైవేటుతో 'భాగస్వామ్య నమూనా'కు ఇస్రో పూనుకోవాలని విశ్లేషకులు చెబుతున్నారు.