ఇరాన్​ విషయంలో భారత్​ ఆలస్యంగా స్పందించిందా?

కొన్ని రోజులుగా భారత్​, ఇరాన్​ మధ్య సంబంధాలు బలహీనపడ్డాయి. వ్యూహాత్మకంగా, వాణిజ్య పరంగా కీలకమైన చాబహార్​ పోర్టు ప్రాజెక్టు భారత్​ చేతుల్లోనుంచి జారిపోయింది. తాజాగా ఇరాన్​ రక్షణ మంత్రితో భారత రక్షణ మంత్రి రాజ్​నాథ్​ సింగ్​ భేటీ అయ్యారు. అయితే, ఇరాన్​తో సంబంధాల మెరుగుదలకు భారత్​ స్పందన సరైనదేనా? ఈ విషయంలో భారత్​ ఆలస్యంగా స్పందించిందా?

రష్యా పర్యటన ముగించుకున్న రక్షణ మంత్రి రాజ్​నాథ్​ సింగ్​.. ఆకస్మికంగా ఇరాన్​ వెళ్లారు. టెహరాన్​లో ఇరాన్​ రక్షణ మంత్రి బ్రిగేడియర్ జనరల్​ అమీర్​ హతమితో భేటీ అయ్యారు. ద్వైపాక్షిక సహకారం, ప్రాంతీయ భద్రతపై సాగిన చర్చలు ఫలప్రదంగా ముగిసినట్లు రాజ్​నాథ్​ వెల్లడించారు.

అయితే, ఇక్కడో ప్రశ్న తలెత్తుతోంది. ఇరాన్​తో సంబంధాలను మెరుగు పరుచుకునేందుకు భారత్ చేస్తోన్న ప్రయత్నాలు సమర్థమైనవేనా? ఇరాన్​ విషయంలో భారత్​ సరైన సమయంలో స్పందించిందా? అనే అనుమానాలు వ్యక్తం అవుతున్నాయి.

రక్షణ మంత్రుల సమావేశం ఆకస్మికంగా జరిగిందా? లేదా ముందు నుంచే అనుకున్నదా అనే విషయాన్ని పక్కనపెడితే.. ఈ భేటీకి చాలా ప్రాముఖ్యం ఉంది.

భారత్, చైనా, ఇరాన్​ సంబంధాలు..

చైనా- ఇరాన్​ మధ్య సంబంధాలు మెరుగుపడుతున్నాయి. మరోవైపు.. భారత్- చైనా మధ్య ఉద్రిక్తతలు పెరుగుతున్నాయి. వాస్తవాధీన రేఖ వెంబడి లక్ష మంది బలగాలను మోహరించాయి ఇరు దేశాలు. యుద్ధ సామగ్రి, విమానాలను సిద్ధంగా ఉంచాయి.

చైనా, ఇరాన్​ సంబంధాలు బలోపేతం కావటానికి కారణం.. అమెరికా ఆంక్షలు విధించటం. వీటిని చైనా విస్మరించాలని నిర్ణయించింది. అంతేకాకుండా చైనా ఆర్థికంగా, భౌగోళికంగా అమెరికాకు దీటుగా ఉండటమూ ఇరాన్​ను ఆకర్షించింది. అమెరికా ఆంక్షల కారణంగా అతిపెద్ద కొనుగోలుదారు అయిన భారత్​ వెనక్కి తగ్గిన నేపథ్యంలో.. చమురును అమ్ముకునేందుకు చైనా చక్కని అవకాశంగా భావించింది ఇరాన్​.

భారత్​, ఇరాన్​ మధ్య సంప్రదాయంగా మంచి సంబంధాలు ఉన్నాయి. ఇరాన్​...​ షియా ముస్లిం ఆధిక్య దేశం. భౌగోళిక వ్యూహాత్మక సంబంధాలతో పాటు సున్నీ మెజారిటీ దేశమైన పాకిస్థాన్​కు వ్యతిరేకంగా భారత్​కు మద్దతు ఇవ్వటం వల్ల ఇరాన్​తో సన్నిహిత సంబంధాలు ఉన్నాయి. ఈ నేపథ్యంలో చైనా నుంచి ఇరాన్​ను దూరం చేయాలని భారత్​ భావిస్తోంది.

చాబహార్ పోర్టు

చాబహార్​ నౌకాశ్రయం ప్రాజెక్టులో భారత భాగస్వామ్యాన్ని తిరిగి పునరుద్ధరించాలనే లక్ష్యంతో రాజ్​నాథ్​ ప్రయత్నం చేసి ఉంటారు. అఫ్గానిస్థాన్​, మధ్య ఆసియా, రష్యాతో వాణిజ్యానికి చాబహార్ పోర్ట్​తో అనుసంధానించే కారిడార్​పై భారత్​ ఆశలు పెట్టుకుంది.

చాబహార్​ పోర్ట్ నిర్మాణంలో భారత్​పై అమెరికా ఆంక్షలు వర్తించవు. చాబహార్​లోని షాహిద్ బెహెస్ట్రీలో రెండు 600 మీటర్లు, 640 మీటర్ల కార్గో టెర్మినళ్ల ప్రణాళికకు భారత్ చాలా సమయం తీసుకుంది. ఈ సమయంలో చాబహార్​-జహెదాన్​ రైల్వే ప్రాజెక్ట్ చైనా చేతుల్లోకి వెళ్లింది.

కశ్మీర్ అంశం..

అమెరికా వ్యతిరేక ముస్లిం దేశాల కూటమిలో ఇరాన్​ ఒక భాగం. ఇందులో టర్కీ, ఖతార్, మలేసియా కూడా ఉన్నాయి. ముస్లిం దేశాలు వ్యతిరేకించే ఇజ్రాయెల్​తో సౌదీ అరేబియా సంబంధాల కారణంగా ఇస్లామిక్ దేశాల సమాఖ్య (ఓఐసీ) వెలువల ఈ దేశాలు కొత్త కూటమిగా ఏర్పడ్డాయి.

కశ్మీర్​ విషయంలో సౌదీ వ్యవహార శైలిపై పాకిస్థాన్​ గుర్రుగా ఉంది. ఈ పరిస్థితుల్లో ఈ కొత్త కూటమిలో పాక్​ సహజసిద్ధంగా సభ్యదేశంగా ఉంటుందనటంలో సందేహం లేదు.

కశ్మీర్​లో ఆర్టికల్​ 370 రద్దు తర్వాత.. అక్కడి పౌర నిబంధనలు మారాయి. షియా వర్గం అధికంగా ఉండే కశ్మీర్​లో ప్రజలు మార్గదర్శకత్వం కోసం సాధారణంగా ఇరాన్​వైపే చూస్తారు. అయితే, కశ్మీర్​ విషయంలో ఇప్పటివరకు స్పందించకపోవటం వల్ల ఇరాన్​తో సంబంధాల పునరుద్ధరణపై భారత్​ ఆసక్తితో ఉంది.

(రచయిత- సంజీవ్ బారువా)