భారత్, పాకిస్థాన్ మధ్య సింధు నదీ జలాల ఒప్పందం జరిగి 60 ఏళ్లు పూర్తయింది. రెండు దేశాల నడుమ జరిగిన ఈ చారిత్రక ఒప్పందానికి ఎంతో ప్రాముఖ్యం ఉంది. 1960 సెప్టెంబర్ 19న ఈ ఒప్పందంపై అప్పటి భారత ప్రధాని జవహార్ లాల్ నెహ్రూ, పాక్ అధ్యక్షుడు అయ్యూబ్ ఖాన్ సంతకం చేశారు. దీనికి ప్రపంచ బ్యాంకు నేతృత్వం వహించింది.
అసలేంటి ఈ సింధు నదీ జలాల ఒప్పందం? రెండు దేశాల మధ్య సమస్యలు వస్తే ఎలా పరిష్కరిస్తారు? ఇరు దేశాల మధ్య నదుల విభజన ఎలా జరిగింది? ఇరు దేశాల మధ్య ఉద్రిక్తతల సమయంలో ఒప్పందంపై ప్రభావం పడితే ఎలా? ఈ విషయాలు మీకోసం..
ప్రపంచ బ్యాంకు చొరవతో..
సింధు నదీ జలాల వివాదానికి ఈ ఒప్పందంతో ముగింపు పలికాయి భారత్, పాకిస్థాన్. పొరుగు దేశం అభ్యర్థన మేరకు తొమ్మిదేళ్ల సుదీర్ఘ చర్చల అనంతరం ప్రపంచ బ్యాంకు సహకారంతో పంపకాలు జరిగాయి. ఈ చర్చలకు ప్రపంచ బ్యాంకు మాజీ అధ్యక్షుడు యూజీన్ బ్లాక్ అధ్యక్షత వహించారు.
సింధు నదికి జీలం, చీనాబ్, రావి, బియాస్, సట్లెజ్ ఉపనదులు. ఇందులో దిగువన ఉన్న జీలం, చినాబ్, సింధు జలాలను పాకిస్థాన్కు కేటాయించారు. ఎగువ నదులైన రావి, బియాస్, సట్లెజ్ను భారత్ అధీనంలో ఉంచారు. కొన్ని ప్రత్యేక పరిస్థితులను మినహాయిస్తే.. ఎగువ నదులపై భారత్ ఎలాంటి నిల్వ లేదా నీటిపారుదల వ్యవస్థలను నిర్మించేందుకు వీలులేదని ఈ ఒప్పందం చెబుతుంది.
కమిషన్ ఏర్పాటు..
రెండు దేశాల మధ్య సహకారం కొనసాగేందుకు 'సింధు శాశ్వత కమిషన్'ను ఏర్పాటు చేశారు. దీనికి రెండు దేశాల నుంచి కమిషనర్లు బాధ్యులుగా ఉంటారు. భవిష్యత్తులో ఉత్పన్నమయ్యే సమస్యల పరిష్కారానికి ప్రత్యేక విధానాలను ఈ కమిషన్ రూపొందిస్తుంది. ఇరు దేశాల కమిషనర్లు ఏటా రెండు సార్లు భేటీ అవుతారు. నదులపై కొనసాగుతున్న ప్రాజెక్టులను పర్యటించి తనిఖీ నిర్వహిస్తారు.
ఈ ఒప్పందంలో ప్రపంచ బ్యాంకు పాత్ర పరిమితంగా ఉంటుంది. విధానపరమైన బాధ్యతలనే నిర్వహిస్తుంది. ముఖ్యంగా ఏవైనా విభేదాలు తలెత్తిన సమయంలో ఇరు వర్గాలు కోరినప్పుడే ప్రపంచ బ్యాంకు జోక్యం చేసుకుంటుంది.
భారత్ లాభమెంత?
రవి, బియాస్, సట్లెజ్ నదుల్లో భారత్ వాటా 3.3 కోట్ల ఎకరాల అడుగుల (ఎంఐఎఫ్)కు పెంచుతుంది. ఈ మూడు ప్రాజెక్టులు పూర్తయితే 95 శాతం నీటిని ఉపయోగించే అవకాశం ఉంది. మిగతా 5 శాతం పాకిస్థాన్కు వదిలేస్తారు.
ఈ ఒప్పందం భారత్పై కొన్ని ఆంక్షలను విధించింది. పాకిస్థాన్కు కేటాయించిన నదులపై ప్రాజెక్టులు నిర్మించడానికి అనుమతి లేదు. విద్యుత్ ఉత్పత్తికి పూర్తి హక్కులు ఉన్నప్పటికీ నీటి పారుదల ప్రాజెక్టులపై పరిమితులు పెట్టారు. భారత విదేశాంగ శాఖ వాదన ప్రకారం.. ఎగువ నదుల నీటిని కాలువలు, గృహ, వ్యవసాయం, జల విద్యుత్ ఉత్పత్తికి వినియోగించవచ్చు.