పేదరికం ఒక విష వలయం. కనీస అవసరాలతోపాటు స్వేచ్ఛ, సమానత్వం, గౌరవం పొందలేని స్థితిని ‘పేదరికం’ అని ఐక్యరాజ్య సమితి నిర్వచించింది. పేదరికం బాధను అంధుడు సైతం చూడగలడంటూ నోబెల్‌ బహుమతి గ్రహీత అమర్త్యసేన్‌ వాపోయారు. ఆకలి, అనారోగ్యం ఈ రెండూ పేదరికం కవలలు. పోషకాహార లోపం, అనారోగ్యం, నిరక్షరాస్యత, నిరుద్యోగం వంటి మౌలిక సమస్యలతో భారత్ నేడు సతమతమవుతోంది. స్వాతంత్య్రానంతరం సాధించిన అభివృద్ధి ఫలాలు కొందరికే పరిమితం కావడంతో బీద ధనిక అంతరాలు కొనసాగుతున్నాయి. పోషకాహార లోపాలను అధిగమించడంలో కొంత ముందడుగు పడినా, చేయాల్సింది మరెంతో ఉందని క్షేత్రస్థాయి వాస్తవాలు చాటుతున్నాయి. 2005-06 నుంచి 2015-16 మధ్య పదేళ్ల వ్యవధిలో 27.1 కోట్ల మంది పేదరికం నుంచి విముక్తులైనట్లు గణాంకాలు చెబుతున్నా, 130 కోట్ల దేశజనాభాలో నేటికీ 28 శాతం పేదరికంలోనే మగ్గుతున్నారని యూఎన్‌డీపీ నివేదిక స్పష్టీకరించింది.
పథకాలు ఎంత వరకు గట్టెక్కిస్తాయి?
ప్రధానిగా ఇందిర అయిదు దశాబ్దాల క్రితం ఇచ్చిన ‘గరీబీ హటావో’ నినాదం తరవాత చేపట్టిన బ్యాంకుల జాతీయీకరణ నుంచి ఇప్పటి గ్రామీణ ఉపాధి హామీ కార్యక్రమాల వరకు పేదల సంక్షేమం కోసం ప్రభుత్వాలు అనేకానేక పథకాలు చేపడుతూ వచ్చాయి. హరిత విప్లవం పుణ్యమాని 60వ దశకం చివరలో వ్యవసాయ ఉత్పత్తుల పెరుగుదల ఆహార భద్రతకు బాటలుపరచింది. అన్నార్తుల ఆకలి కేకలు కొంతవరకు తగ్గుముఖం పట్టాయి. పేద రైతులకు పెట్టుబడి సాయాలు, పేదలకు పింఛను పథకాలను కేంద్ర రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు అమలుచేస్తున్నాయి. అయినా కిందకు దిగిరానంటున్న పేదరికం గణాంకాలు వెక్కిరిస్తూనే ఉన్నాయి. ఈ తరహా పథకాల ద్వారా ఆకలి మంటల నుంచి తాత్కాలిక ఉపశమనం లభిస్తుందే తప్ప పేదరికాన్ని నిర్మూలించలేమని ఇన్నేళ్ల అనుభవాలు స్పష్టీకరిస్తున్నాయి. పేదలకు ఆదాయ భద్రతతో పాటు విద్య, వైద్యం, రక్షిత తాగునీరు వంటివి అందాలి. దారిద్య్ర రేఖను స్వయంకృషితో అధిగమించేలా వారికి ఉపాధి అవకాశాలు మెరుగుపడాలి. దురదృష్టవశాత్తు కొన్నేళ్లుగా వీటికోసం బడ్జెట్‌లో కేటాయించిన నిధులు ఆశించిన స్థాయిలో లేవు. సేవల నాణ్యతా పలు విమర్శలకు తావిస్తోంది. పేదరిక నిర్మూలనకు బహుముఖ వ్యూహాలు అవసరమని దీన్నిబట్టి బోధపడుతోంది. తాజా ప్రపంచ ఆకలిసూచీ-2019 నివేదిక ప్రకారం పౌష్టికాహార లోపాలతో బాధపడుతున్న చిన్నారులు 2008-12 మధ్యకాలంలో 16.50 శాతం నమోదైతే, 2014-18 మధ్యకాలంలో వారి సంఖ్య 20.83 శాతానికి పెరిగింది. ఎత్తుకు తగ్గ బరువు లేని పిల్లలు ఇతర దేశాలతో పోలిస్తే భారత్‌లోనే అధికంగా ఉన్నట్లు నివేదిక వెల్లడించింది. వాస్తవానికి పేదరికాన్ని ఎలా గణించాలన్న దానిపై ప్రభుత్వపరంగానే స్పష్టత కొరవడుతోంది. ఈ విషయంలో కేంద్రం ప్రభుత్వం నియమించిన అలఘ్‌ కమిటీ (1979), లకడాయీలా (1993), తెందూల్కర్‌ (2009), రంగరాజన్‌ కమిటీ (2014)లు పేదరికం గురించి భిన్నమైన నిర్వచనాలు ఇవ్వడమే దీనికి దాఖలా. ఆ మేరకు తెంద్కూలర్‌ కమిటీ దేశంలో పేదలు 22 శాతమని అంచనా వేయగా, రంగరాజన్‌ కమిటీ 29.5 శాతమని చెప్పింది.
ఆ వర్గాల వారే ఎక్కువగా!