దేశ రాజధాని దిల్లీలో ఏడేళ్ల క్రితం జరిగిన నిర్భయ హత్యాచార ఘటనపై యావత్‌ దేశం స్పందించిన తీరు గుర్తుండే ఉంటుంది. హైదరాబాద్‌ ‘దిశ’ ఉదంతంలోనూ అలాంటి స్పందనే వ్యక్తమైంది. నగరానికి చెందిన పశువైద్యురాలు దిశపై అత్యాచారం, సజీవ దహనం ఘటనతో దేశవ్యాప్తంగా ఆగ్రహజ్వాలలు మిన్నంటాయి. ప్రజానీకం ఆగ్రహపూరిత స్పందన పార్లమెంటు ఉభయ సభలనూ కుదిపేసింది. ఈ నేపథ్యంలో వ్యవస్థల వైఫల్యంపై అన్ని వర్గాల నుంచి తీవ్ర నిరసన ధ్వనులు వినిపిస్తున్నాయి. నిందితులైన నలుగురు యువకులు పోలీసు ఎదురుకాల్పుల్లో ప్రాణాలు కోల్పోయారు. దీంతో తక్షణ, తగిన న్యాయం జరిగిందంటూ ప్రజలనుంచి పోలీసులకు ప్రశంసలు వెల్లువెత్తాయి. పాశవిక దుర్ఘటనలు చోటుచేసుకున్నప్పుడు ఆగ్రహావేశాలు వ్యక్తం కావడం సహజమే. ఆ దుశ్చర్యలు వ్యక్తిగత ప్రవర్తనలకు ప్రతిబింబాలైనా వాటి మూలాల్లోకి వెళ్తే వ్యవస్థల వైఫల్యమనే పెనుభూతం కనిపిస్తుంది. మూలాలకు మందు వేయకుండా ఇటువంటి సమస్యలను పరిష్కరించడం అసాధ్యం.
వ్యవస్థల వైఫల్యం
క్రూర దుర్ఘటనలు, పాశవిక హత్యాచారాలు జరిగినప్పుడు పోలీసు యంత్రాంగాన్ని, శిక్షల్లో జాప్యం వల్లే నేరాలు పెచ్చరిల్లుతున్నాయని న్యాయవ్యవస్థను నిందించడం సర్వసాధారణం. ఈ రెండు వ్యవస్థలే పూర్తిగా కారణమనడం సమంజసం కాదు. చట్టాలు చేసే పాలకవర్గాలు, వాటిని అమలుచేసే యంత్రాంగాలు, అందులో భాగమైన పౌరసమాజం సైతం విఫలమైనట్లే భావించాలి. అత్యాచారం హత్యాచారంగా మారడం వెనక సామాజిక వైఫల్యం స్పష్టంగా కనిపిస్తోంది. బాధితురాలు తమను గుర్తించే అవకాశం ఉన్నందువల్ల హతమార్చేస్తే సాక్ష్యాధారాలు ఉండవనే ఉద్దేశంతో హత్యాచారాలు పెరిగిపోతున్నాయి. ఆధునిక సాంకేతిక పరిజ్ఞానం అందుబాటులో ఉన్న ఈ రోజుల్లో నేరగాడు తప్పించుకునే అవకాశాలు బాగా తగ్గిపోయాయనే స్పృహ లేకపోవడంతో పాశవిక చర్యలు పెరిగిపోతున్నాయి. వీటిని నియంత్రించాల్సిన బాధ్యత పోలీసులపైనే కాదు... సభ్య సమాజంపైనా ఉంది.
తక్కువ సిబ్బంది
పోలీసుల నుంచి సత్వర స్పందన లేకపోవడంపై విమర్శలు వస్తున్నాయి. వివిధ రాష్ట్రాల్లో ఉండాల్సిన పోలీసు సిబ్బంది కంటే 5.43 లక్షల మంది తక్కువగా ఉన్నారు. ఉన్న సిబ్బంది పనిభారంతో సతమతమవుతున్నారు. పోలీసు ఉద్యోగమంటే వారంలో ఏడు రోజులు, రోజుకు 24 గంటల పని అనే ఉద్దేశంతో నిరుద్యోగులు పెద్దగా ఆసక్తి చూపడం లేదు. ఫలితంగా చాలా రాష్ట్రాల్లో నియామకాలు ఆశించినంతగా ఉండటం లేదు. కేసుల పరిష్కారంలో కాలహరణం గురించి న్యాయవ్యవస్థపైనా ప్రజలు ఆగ్రహావేశాలు వ్యక్తమవుతున్నాయి. దేశంలోని 25 హైకోర్టుల్లో సుమారు 43.55 లక్షల వ్యాజ్యాలు అపరిష్కృతంగా ఉన్నాయి. వీటిలో 8.35 లక్షల వ్యాజ్యాలు పదేళ్లకు మించినవి. 26.76 లక్షల వ్యాజ్యాలు అయిదేళ్ల కిందటివి. వివిధ న్యాయస్థానాల్లో ఉండాల్సిన న్యాయమూర్తుల సంఖ్యలో 37 శాతం ఖాళీగా ఉన్నాయి. ఇటువంటి పరిస్థితుల్లో అత్యాచారం, హత్యాచారం వంటి ఘోరాలకు సంబంధించి సత్వర న్యాయం కష్టమైనందువల్లే క్రూర ఘటనల విచారణకు ‘ఫాస్ట్‌ట్రాక్‌’ కోర్టులను ఏర్పాటు చేస్తున్నారు.
సమాజ పాత్ర కీలకం
ఈ అఘాయిత్యాలను అరికట్టడంలో సభ్యసమాజం పాత్రా కీలకమే. పిల్లల పెంపకంలో కన్నవారిలో మార్పు రావల్సిన అవసరముంది. పెంపకంలో తల్లిదండ్రులు చూపిస్తున్న దుర్విచక్షణ సైతం వారిపై తీవ్ర ప్రభావం చూపుతోంది. ఆడపిల్లలపై అతిగా ఆంక్షలు పెట్టడం, మగపిల్లలకు అధిక స్వేచ్ఛ ఇవ్వడం రెండూ పొరపాటే. ప్రస్తుత పరిస్థితులను పరిగణనలోకి తీసుకుంటే అమ్మాయిల కంటే అబ్బాయిల పెంపకంపైనే అధిక శ్రద్ధ వహించాల్సిన అవసరముంది. ఆడపిల్లలను తమతో సమానంగా చూసే దృక్పథాన్ని అబ్బాయిలకు అలవరచాలి. పాఠశాల స్థాయి దాటి కౌమార దశ (టీనేజ్‌)కు వచ్చాక హార్మోన్ల ప్రభావంతో శరీరంలో జరిగే మార్పులు, వాటి పర్యవసానాలు, పరిణామాలు, దుష్ఫలితాలను గురించి తెలియజేస్తుండాలి. ఇందులో తమది గురుతర బాధ్యతగా విద్యాశాఖ గుర్తించాలి. నిర్భయ, దిశ వంటి కేసుల్లో నిందితులు ఎక్కువగా చదువును మధ్యలో వదిలేసినవారే. కనీసం పదోతరగతి చదువుకున్నవారు ఏదో ఓ రంగంలో స్థిరపడటానికి ప్రయత్నిస్తారు. ఏడో తరగతితో చదువు మానేసినవారి పరిస్థితి మరీ అగమ్యగోచరంగా ఉంటుంది. వీరిలో ఎక్కువ మంది ఏ రంగంలోనూ నిలదొక్కుకోలేరు. విచక్షణ జ్ఞానం మెరుగుపడకపోవడం వల్ల ప్రతి విషయాన్ని తేలిగ్గా తీసుకుంటారు. పర్యవసానాలను విశ్లేషించుకునే సామర్థ్యం కొరవడుతుంది. మద్యం వంటి వ్యసనాలకు అలవాటుపడితే మరింత ప్రమాదకరంగా వీరు మారతారని మనస్తత్వ విశ్లేషకులు పేర్కొంటున్నారు. నిర్భయ, దిశ ఘటనల్లో ఈ కోవకు చెందినవారే నిందితులుగా ఉండటం గమనార్హం. ఉన్నత పాఠశాల స్థాయి వరకూ ఏ విద్యార్థీ చదువును మానేయకుండా కేంద్ర, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు అవసరమైన చర్యలు తీసుకోవాలి. అప్పుడే లింగ దుర్విచక్షణ తొలగి వారిలో వయసుకు అనుగుణమైన పరివర్తన వస్తుంది. ఇటువంటి దుర్ఘటనలు తగ్గడానికి అవకాశముంటుంది.
కార్యచరణ అవసరం
సత్వర న్యాయానికి, తక్షణ న్యాయానికి వ్యత్యాసముంది. దిశ హత్యాచారం విషయంలో ప్రజానీకం తక్షణ న్యాయానికి డిమాండ్‌ చేసింది. అందుకు తగినట్లే నిందితులకు పోలీసులు ఎన్‌కౌంటర్‌తో తీర్పు చెప్పారు. నేర శిక్షాస్మృతి ప్రకారం తక్షణ న్యాయానికి చోటు లేదు. ‘వంద మంది నేరస్తులు తప్పించుకోవచ్చు కానీ ఒక్క నిర్దోషికైనా శిక్ష పడకూడదు’ అనే సూత్రాన్ని అనుసరిస్తూ న్యాయవ్యవస్థ పనిచేస్తోంది. నిందితుడు తన నిర్దోషిత్వాన్ని నిరూపించుకోవడానికి పై న్యాయస్థానాల్లో అప్పీలు చేసుకోవచ్చు. మరణశిక్ష ఖరారైతే రాష్ట్రపతిని క్షమాభిక్ష అభ్యర్థించవచ్చు. ఈ అవకాశాలను సాకుగా తీసుకొని చాలా కేసుల్లో నిందితులు కాలహరణానికి పాల్పడుతున్నారు. రాజకీయ ప్రభావమున్న కేసుల్లో కనీస విచారణ, నిందితుల గుర్తింపు ఏళ్లుగా సాగడంలేదు.