రాజకీయవేత్త, పారిశ్రామికవేత్త, విద్యావేత్త, రచయిత.. ఇలా ఆయన లేని రంగం లేదు. భారతీయ బహుళత్వాన్ని నరనరానా జీర్ణించుకొని, బానిసల్లా బతుకుతున్న భారతీయుల్లో స్వరాజ్య కాంక్ష విత్తనం నాటిన తొలితరం జాతీయోద్యమ నేత దాదాభాయ్‌ నౌరోజీ(Dadabhai Naoroji)! అంతేకాదు భారత్‌లో మొదటితరం పారిశ్రామికవేత్త కూడా! భారత పారిశ్రామిక పితామహుడిగా పేరొందిన జేఆర్‌డీ టాటాలాంటివారికీ మార్గదర్శకులు. గుజరాత్‌లోని నవసారిలోని పార్శీ కుటుంబంలో 1825 సెప్టెంబరు 4న జన్మించిన నౌరోజీ ముంబయి ఎల్ఫిన్‌స్టోన్‌ విద్యాలయంలో చదివి అక్కడే గణితం, తత్వశాస్త్ర ఆచార్యుడిగా నియమితులయ్యారు.
బ్రిటన్‌లో భారతీయ కంపెనీ
ఒకవంక విద్యారంగంలో కొనసాగుతూనే వాణిజ్యంలోకీ అడుగుపెట్టారు. 1855లోనే బ్రిటన్‌ వెళ్లి భాగస్వామ్యంలో కామా అండ్‌ కంపెనీని ఆరంభించారు. ఆ కాలంలో బ్రిటన్‌లో తొలి భారతీయ కంపెనీ అది! కానీ ఆ కంపెనీ నల్లమందు, మద్యం వ్యాపారంతో ముడిపడటంతో దాన్నుంచి బయటకు వచ్చారు. 1859లో తానే సొంతంగా దాదాభాయ్‌ నౌరోజీ కాటన్‌ ట్రేడింగ్‌ కంపెనీ ఆరంభించారు. అది నడుపుతుండగానే లండన్‌ యూనివర్సిటీ కాలేజీలో గుజరాతీ ప్రొఫెసర్‌గా నియమితులయ్యారు.
రాజకీయాలు, భారతీయ సంస్కృతి, సాహిత్యంపై చర్చించేందుకు లండన్‌ ఇండియన్‌ సొసైటీని ఆరంభించారు. భారతీయులు పడుతున్న కష్టనష్టాల గురించి తెలియటానికి ఈస్టిండియా అసోసియేషన్‌ ఏర్పాటు చేశారు. తద్వారా బ్రిటిష్‌ పార్లమెంటుపై ఒత్తిడి పెంచాలనేది ఆయన ఎత్తుగడ. నౌరోజీ వివిధ సంఘాలన్నింటినీ ఏకతాటిపైకి తెచ్చి 1885లో భారత జాతీయ కాంగ్రెస్‌ స్థాపనలో కీలకపాత్ర పోషించారు. మూడుసార్లు దానికి అధ్యక్షుడిగా వ్యవహరించారు.