AZADI KA AMRIT MAHOTSAV: 1885లోనే ఏర్పడ్డా.. చాన్నాళ్లపాటు భారత జాతీయ కాంగ్రెస్‌ - బ్రిటిష్ ప్రభుత్వానికి వంత పాడుతూ.. విజ్ఞాపనలు సమర్పించటానికే పరిమితమైంది. ఈ మెతక వైఖరిని నిరసిస్తూ.. ఆంగ్లేయులపైనా, కాంగ్రెస్‌లోని మితవాదులపైనా సమరశంఖం పూరించారు లాల్‌-బాల్‌-పాల్‌ (లాలా లజపతి రాయ్‌, బాలగంగాధర్‌ తిలక్‌, బిపిన్‌ చంద్రపాల్‌)త్రయం.
1865 జనవరి 28న పంజాబ్‌లో జన్మించిన లాలా న్యాయశాస్త్రంలో పట్టా సంపాదించారు. లాహోర్‌లో చదివేప్పుడే స్వామి దయానంద సరస్వతి ప్రభావంతో ఆర్యసమాజ్‌ సభ్యుడిగా చేరారు. కులవ్యవస్థను, వరకట్నాన్ని, అంటరానితనాన్ని నిరసిస్తూ అనేక కార్యక్రమాలు చేపట్టారు. భారతీయ సమాజంలో సంస్కరణల కోసం సర్వెంట్స్‌ ఆఫ్‌ పీపుల్‌ సొసైటీని స్థాపించారు. డీఏవీ పాఠశాలల స్థాపనలోనూ ఆయన సాయపడ్డారు. 1907 సూరత్‌ కాంగ్రెస్‌ సమావేశంలో అతివాదులు- మితవాదుల మధ్య బాహాబాహీ యుద్ధమే సాగింది. స్వరాజ్యం కోసం పోరాడాల్సిందేనంటూ లాలా వర్గం వాదించింది.
భారత్‌లో ఉద్యమంతో పాటు విదేశాల్లోనూ భారతీయుల దుస్థితిని, ఆంగ్లేయుల దుష్టపాలనను ప్రపంచానికి తెలియజేయాలని ఆయన భావించారు. 1917లో అమెరికా వెళ్లి అక్కడి మేధావులను కలిసి వారికి భారత జాతీయోద్యమం, స్వాతంత్య్ర ఆవశ్యకత గురించి వివరించారు. న్యూయార్క్‌లో హోంరూల్‌ లీగ్‌ను స్థాపించారు. లాలా రూపొందించిన నివేదికపై 1917లో అమెరికా సెనెట్‌లో చర్చ కూడా జరగటం గమనార్హం. 1919లో భారత్‌కు తిరిగి వచ్చాక.. గాంధీజీతో కలిసి పనిచేశారు. 1920లో కాంగ్రెస్‌ అధ్యక్షుడయ్యారు. అయితే గాంధీ అహింసా పద్ధతి లాలాను పెద్దగా ఆకట్టుకోలేదు. అహింసా పద్ధతిలో సహాయ నిరాకరణ అంటూ గాంధీజీ ప్రకటించగానే.. ఈ ఉద్యమం విఫలమవుతుందంటూ ముందే హెచ్చరించారు. అందుకు తగ్గట్లుగానే.. చౌరీచౌరా సంఘటనతో గాంధీజీ ఈ ఉద్యమాన్ని మధ్యలోనే ఆపేశారు. గాంధీజీతో పద్ధతితో విభేదించినా దేశం కోసం సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమంలో పాల్గొని రెండేళ్లపాటు జైల్లో ఉన్నారు లాలా.
భారతీయులకూ ఉన్నత చదువులు అందించటానికి ఏర్పడిన జాతీయ కాలేజీల పరంపరలో భాగంగా లాహోర్‌లో జాతీయ కళాశాలను ఆరంభించారు. భగత్‌సింగ్‌లాంటివారెందరో అక్కడ చదువుకున్నారు. చంద్రశేఖర్‌ ఆజాద్‌లాంటి వారూ లాలా అనుయాయులే. పంజాబ్‌ నేషనల్‌ బ్యాంకు స్థాపనలో భాగమయ్యారు. లాహోర్‌లో తన తల్లి పేరిట క్షయ వ్యాధి నివారణకు ప్రత్యేకంగా ఆసుపత్రి కట్టించారు. పంజాబ్‌ కేసరిగా పేరొందారు.
నా ఒంటిపై ఒక్కో దెబ్బ..