భరతమాత హృదయంపై బ్రిటిష్‌ దురహంకారం చేసిన నెత్తుటి మరక అది! నిరాయుధ ప్రజల నుదుటన ఓ క్రూరుడు రాసిన మృత్యు శాసనమది! వందేళ్లు దాటినా.. గుర్తుకొచ్చిన ప్రతిసారీ భారతీయుల కళ్లను కన్నీటి సంద్రాలుగా మార్చే వ్యథ అది!
మానవాళి చరిత్రలో అత్యంత పాశవిక ఘటనల్లో ఒకటిగా చెప్పుకొనే 'జలియన్వాలా బాగ్ నరమేధం' చోటుచేసుకొని మంగళవారం నాటికి సరిగ్గా 102 ఏళ్లు.
రౌలత్‌ చట్టంపై నిరసనలతో..
మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం (1914-18) ముగిశాక.. బ్రిటన్‌ దాస్య శృంఖలాల నుంచి మాతృభూమికి విముక్తి లభిస్తుందని భారత నాయకులు భావించారు. పరిపాలనా బాధ్యతలను బ్రిటిషర్లు భారతీయుల చేతుల్లో పెడతారని ఆశించారు. అందుకు భిన్నంగా 1919లో కఠినమైన రౌలత్‌ చట్టాన్ని వలస పాలకులు తీసుకొచ్చారు. రాజద్రోహం వంటి కార్యకలాపాలకు పాల్పడేవారిని ఎలాంటి విచారణ లేకుండా జైల్లో వేసేందుకు అది వీలు కల్పిస్తుంది. దానిపై దేశవ్యాప్తంగా తీవ్ర నిరసనలు వ్యక్తమయ్యాయి. మహాత్మా గాంధీ సైతం ఆ చట్టాన్ని వ్యతిరేకించారు. సత్యాగ్రహం చేపట్టాలంటూ ప్రజలకు పిలుపునిచ్చారు. అనంతరం మహాత్ముడు పంజాబ్‌లో అడుగు పెట్టకుండా బ్రిటిష్‌వారు నిషేధం విధించారు. తమ ఆంక్షలను ఉల్లంఘిస్తే ఆయన్ను అరెస్టు చేస్తామని హెచ్చరించారు. మరోవైపు- రౌలత్‌ చట్టానికి వ్యతిరేకంగా పంజాబ్‌లో శాంతియుత నిరసన ప్రదర్శనకు నేతృత్వం వహించిన సఫియుద్దీన్ కిచ్లూ, సత్యపాల్‌ అనే ఇద్దరు ప్రముఖులను 1919 ఏప్రిల్‌ 9న అధికారులు అరెస్టు చేశారు. వారిద్దరినీ విడుదల చేయాలంటూ స్థానికులు డిప్యూటీ కమిషనర్‌ నివాసానికి మరుసటి రోజు గుంపుగా వెళ్లి డిమాండ్‌ చేశారు. పోలీసులు కాల్పులు జరపడం వల్ల వారిలో పలువురు మృత్యువాతపడ్డారు. కోపోద్రిక్తులైన జనం తిరగబడ్డారు. కనిపించిన ఐరోపావాసినల్లా చితకబాదారు.
ముందస్తు హెచ్చరికల్లేకుండా..
పంజాబ్‌లో రౌలత్‌ చట్టంపై నిరసనలను ఎలాగైనా అణచివేయాలని బ్రిటిష్‌ అధికారులు భావించారు. అందులో భాగంగానే జనం గుంపులుగా చేరడాన్ని నిషేధిస్తూ బ్రిగేడియర్‌-జనరల్ డయ్యర్ ఉత్తర్వులు జారీ చేశాడు. వాటి గురించి ప్రజలకు పెద్దగా తెలియలేదు. 1919 ఏప్రిల్‌ 13న వైశాఖి పర్వదిన్నాన్ని జరుపుకొనేందుకు జలియన్వాలా బాగ్‌లో వేలమంది సమావేశమయ్యారు. అదే సమయంలో ఏప్రిల్‌ 10న జరిగిన కాల్పులను ఖండించడం వల్ల పాటు సఫియుద్దీన్, సత్యపాల్‌లను విడుదల చేయాలని విన్నవించే తీర్మానాలపైనా చర్చించాలని వారు భావించారు. ఆ సమావేశం గురించి తెలియగానే జనరల్ డయ్యర్ ఊగిపోయాడు. బలగాలతో అక్కడికి చేరుకున్నాడు. ముందస్తు హెచ్చరికలేవీ జారీ చేయకుండా.. నేరుగా కాల్పులు జరపాలని ఆదేశాలిచ్చాడు.
జలియన్వాలా బాగ్ అంటే..?
బాగ్ అంటే తోట! పేరులో జలియన్వాలా బాగ్ అని ఉన్నా.. తోట ఏమీ లేదక్కడ. 225 x 180 మీటర్ల ప్రైవేటు వ్యక్తుల స్థలమిది. జల్లా గ్రామంలోని 34 మందికి మహారాజా రంజిత్‌సింగ్‌ దాన్ని దానమిచ్చారు! అందుకే మొదట దీన్ని జల్లావాలాగా పిలిచేవారు. కాలక్రమంలో జలియన్వాలా బాగ్‌గా మారింది. చుట్టూ ఇళ్లుండి మధ్యలో ఖాళీగా ఉన్న స్థలమది. ఇళ్ల మధ్యలోంచే సన్నటి దారి ఉంటుందీ స్థలంలోకి!
తూటాలు అయిపోయేదాకా కాల్పుల మోత
జలియన్వాలా బాగ్ నుంచి బయటకు వెళ్లే ద్వారాన్ని మూసివేసి డయ్యర్ కాల్పులకు ఆదేశించాడు. తర్వాత 10-15 నిమిషాలపాటు ఏకధాటిగా కాల్పులు కొనసాగాయి. వందల మంది శరీరాలను తూటాలు ఛిద్రం చేశాయి. హాహాకారాలు మిన్నంటినా.. పిల్లలు, మహిళలు అన్న తేడా లేకుండా అందరూ పిట్టల్లా రాలి పడిపోతున్నా.. మందుగుండు సామగ్రి ఖాళీ అయ్యేంతవరకు కాల్పుల మోత ఆగలేదు. మొత్తం 1,650 రౌండ్ల కాల్పులు చోటుచేసుకున్నాయి. శవాలు కుప్పలుగా పేరుకుపోయాయి. గాయపడ్డవారి ఆర్తనాదాలు గగన వీధులను తాకాయి. అవేవీ పట్టించుకోకుండా, కాల్పులు ముగియగానే బలగాలు అక్కడి నుంచి వెళ్లిపోయాయి. వైద్యబృందాలు అటువైపు కన్నెత్తి కూడా చూడలేదు. కాల్పులను తప్పించుకునేందుకు చాలామంది పక్కనే ఉన్న బావిలోకి దూకి.. అందులో ప్రాణాలు కోల్పోయారు.
ఇప్పటికీ లెక్కతేలని మరణాలు