ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ: ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਨੂੰ 23 ਜੁਲਾਈ ਯਾਨੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਨਮਦਿਨ ਮੌਕੇ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ 'ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸੀ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ 37 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਦਿਲ ਖਿੱਚਵੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਹਰ ਇੱਕ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਖਾਸ ਥਾਂ ਬਣਾ ਗਏ।
ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਜੋ (23 ਅਕਤੂਬਰ,1937- 6 ਮਈ,1973) ਜੰਮੂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਸ਼ਕਰਗੜ੍ਹ ਤਹਿਸੀਲ ਦੇ ਬੜਾ ਪਿੰਡ ਲੋਹਤੀਆਂ 'ਚ (ਜੋ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਖੇ ਹੈ), ਸੁਰੀਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਮਾਲਕਣ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਕੁੱਖੋਂ ਜੰਮਿਆ। ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਦੇ ਪਿਤਾ ਪੰਡਿਤ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਗੋਪਾਲ, ਮਾਲ ਮਹਿਕਮੇ ਵਿੱਚ ਪਟਵਾਰੀ ਰਹਿ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।
ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਪਟਵਾਰੀ ਦੇ ਕਿੱਤੇ 'ਚ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨਾਂ ਨੂੰ ਪਟਵਾਰੀ ਲਵਾ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਉੱਥੋ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਸੁਣਾ ਕੇ ਅਤੇ ਕੁਝ ਛਪੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਪੈਸਿਆਂ ਨਾਲ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਨਿਜੀ ਜਿੰਦਗੀ ਤੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤਾ ਖੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ-
"ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਰੱਥ ਉੱਤੇ
ਜੀ ਕਰਦੈ ਚੜ੍ਹ ਜਾਵਾਂ ਨੀ,
ਕਾਇਰਤਾ ਦੇ ਦੱਮਾਂ ਦਾ
ਪਰ ਕਿੱਥੋ ਦਿਆਂ ਕਿਰਾਇਆ ਨੀ।"
ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਵਿਛੋੜੇ ਦੇ ਦਰਦਾਂ ਨੂੰ ਕਾਗਜ਼ਾਂ 'ਤੇ ਉਤਾਰਦੇ ਹੋਏ ਉਹ 'ਬਿਰਹੁ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ' ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਏ। ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰ ਤਾਂ ਆਉਂਦਾ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਣ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਿਆ। ਹਰ ਵਾਰ ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਪੀੜਾਂ ਦੇ ਦਰਦਾਂ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਲਮ ਇਹੀ ਦਰਦ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਕਿ ਹਰ ਕੋਈ ਸੁਣ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਲੈਂਦਾ।
ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਆਪਣੇ ਗ਼ਮਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਪਿਰੋਂਦਾ ਰਿਹਾ।
"ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗ਼ਮ ਤੇ ਹੀ ਭਰੋਸਾ ਸੀ,
ਗ਼ਮ ਤੋ ਕੋਰਾ ਜਵਾਬ ਲੈ ਬੈਠਾ।
ਮੈਨੂੰ ਤੇਰਾ ਸ਼ਬਾਬ ਲੈ ਬੈਠਾ,
ਰੰਗ ਗੋਰਾ ਗੁਲਾਬ ਲੈ ਬੈਠਾ।"
ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੇ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਲਿਖਵਾਇਆ। ਇਸ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 1960 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ। ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੇ ਬਿਰਹੋ ਦਾ ਕਵੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਵਿਛੋੜਿਆ ਦੀ ਅੱਗ ਸੇਕ ਰਹੇ ਸ਼ਿਵ ਲਿਖਦੇ ਹਨ-
"ਬਿਰਹਾ ਬਿਰਹਾ ਆਖੀਏ,
ਬਿਰਹਾ ਤੂੰ ਸੁਲਤਾਨ ।
ਜਿਸ ਤਨ ਬਿਰਹਾ ਨਾ ਉਪਜੇ,
ਸੋ ਤਨ ਜਾਣ ਮਸਾਨ ।"
'ਅਲਵਿਦਾ' (1974) ਅਤੇ 'ਅਸਾਂ ਤਾਂ ਜੋਬਨ ਰੁਤੇ ਮਰਨਾ' (1976) ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਵਿ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ਾ ਦਰਦ, ਪੀੜਾ, ਬਿਰਹਾ ਅਤੇ ਮੌਤ ਆਦਿ ਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ-