ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਲਾਲਾ ਅਮਰਨਾਥ ਆਜ਼ਾਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕਪਤਾਨ ਸਨ। ਉਹ ਭਾਰਤ ਲਈ ਪਹਿਲਾ ਟੈਸਟ ਸੈਂਕੜਾ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕ੍ਰਿਕਟਰ ਹਨ। ਉਹ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਡੈਬਿਊ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਲਗਾਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਮੈਚ 1933 'ਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਖਿਲਾਫ ਜਿਮਖਾਨਾ ਮੈਦਾਨ 'ਤੇ ਖੇਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਕ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭਾਰਤ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਟੈਸਟ ਮੈਚ ਖੇਡਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਕ੍ਰਿਕਟ 'ਤੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਸੀ।
ਲਾਲਾ ਅਮਰਨਾਥ ਕੌਣ ਹੈ
ਇੱਕ ਸਾਧਾਰਨ ਪਿਛੋਕੜ ਤੋਂ ਆਏ ਲਾਲਾ ਅਮਰਨਾਥ ਪਹਿਲੇ ਕ੍ਰਿਕਟਰ ਵੀ ਸੀ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕ੍ਰਿਕਟ ਉੱਤੇ ਸ਼ਾਹੀ ਦਬਦਬੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਡੋਨਾਲਡ ਬ੍ਰੈਡਮੈਨ ਦੀ ਹਿੱਟ ਵਿਕਟ ਵੀ ਲਈ ਸੀ। ਲਾਲਾ ਅਮਰਨਾਥ, ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਦੇ 'ਪਹਿਲੇ' ਵਿਅਕਤੀ ਹਨ, ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ 11 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਕਪੂਰਥਲਾ (ਪੰਜਾਬ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਲਾਲਾ ਅਮਰਨਾਥ ਨੇ 24 ਟੈਸਟ ਮੈਚ ਖੇਡੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਔਸਤ ਸਿਰਫ 24.38 ਸੀ।
ਅਜਿਹੀ ਔਸਤ ਵਾਲਾ ਖਿਡਾਰੀ ਅਸਾਧਾਰਨ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਗਿਆ? ਇਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਉਸ ਦੌਰ ਦੇ ਲਾਲੇ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪਹਿਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾ ਕੇ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ। ਉੱਥੇ ਹੀ ਲਾਲਾ ਅਮਰਨਾਥ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕ੍ਰਿਕਟ ਨੂੰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਲਿਜਾਣ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਲਈ ਖੇਡੇ। 1983 ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਜੇਤੂ ਟੀਮ ਦਾ ਮਹਿੰਦਰ ਅਮਰਨਾਥ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੀ ਪੁੱਤਰ ਹੈ।
ਲਾਲਾ ਅਮਰਨਾਥ ਦੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਇਰਾਦੇ ਅਤੇ ਤਿੱਖੇ ਕ੍ਰਿਕਟ ਮਨ ਨੇ ਕ੍ਰਿਕਟ 'ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਕ੍ਰਿਕਟ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵੀ ਕਾਫੀ ਭਾਰੂ ਸੀ। ਅਸਥਿਰਤਾ ਦੇ ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਅਮਰਨਾਥ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਦਾ ਮੁੱਖ ਚਿਹਰਾ ਬਣ ਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਸੀ। ਕ੍ਰਿਕਟ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਇੰਨੀ ਡੂੰਘੀ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਨਿਆਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਏ ਗਏ ਫੈਸਲਿਆਂ ਦਾ ਵੀ ਦੂਰਗਾਮੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ। ਉਹ ਲਗਾਤਾਰ 10 ਟੈਸਟ ਮੈਚਾਂ ਲਈ ਟੀਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਰਤੀ ਕਪਤਾਨ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਪਤਾਨੀ 15 ਟੈਸਟ ਮੈਚਾਂ ਤੱਕ ਚੱਲੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੇ ਕੱਟੜ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਟੈਸਟ ਜਿੱਤ ਦਰਜ ਕੀਤੀ। 1952 ਵਿੱਚ ਫਿਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ ਕੋਟਲਾ ਵਿੱਚ ਖੇਡਿਆ ਗਿਆ ਇਹ ਮੈਚ ਭਾਰਤੀ ਦਬਦਬੇ ਦੀ ਛਾਪ ਛੱਡਣ ਵਾਲਾ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ।
ਲਾਲਾ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫੈਸਲਿਆਂ ਨਾਲ ਸਭ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ
ਲਾਲਾ ਨੇ 1952 ਵਿੱਚ ਈਡਨ ਗਾਰਡਨ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਟੈਸਟ ਮੈਚ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕ੍ਰਿਕਟ ਤੋਂ ਸੰਨਿਆਸ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਨਿਆਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਦੇ ਚੋਣਕਾਰ, ਮੈਨੇਜਰ, ਕੋਚ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਚੋਣਕਾਰਾਂ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 1959-60 ਦੀ ਘਟਨਾ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇੱਕ ਆਫ ਸਪਿਨਰ (ਜਸੂ ਪਟੇਲ) ਦੀ ਐਂਟਰੀ ਕਰਵਾਈ ਸੀ, ਜੋ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਵੀ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਾਨਪੁਰ ਦੀ ਪਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹੀ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਟੇਲ ਨੇ ਉਸ ਮੈਚ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਗੇਂਦਬਾਜ਼ੀ ਨਾਲ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਦੀ ਕਮਰ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਿੱਤ ਮਿਲੀ। ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ 1960 ਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਰਾਨੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਮੈਚ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਸਟੇਡੀਅਮ 'ਚ ਖੇਡੇ ਗਏ ਇਸ ਮੈਚ 'ਚ ਲਾਲਾ ਦੇ ਇਕ ਹੋਰ ਫੈਸਲੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਸਮਝ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਲਾਲਾ ਰੈਸਟ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਪਰ ਮੈਚ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਟੀਮ ਦੀ ਬੱਲੇਬਾਜ਼ੀ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਉਤਾਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਜੋ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਇਹ 12ਵਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਕ੍ਰਿਕਟ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਸੀ। ਲਾਲਾ ਅਮਰਨਾਥ ਅਤੇ ਅੰਪਾਇਰ ਇਸ 'ਤੇ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਏ। ਪ੍ਰੇਮ ਭਾਟੀਆ ਨੂੰ ਲਾਲਾ ਅਮਰਨਾਥ ਨੇ 12ਵੇਂ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੌਂਪੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਪਾਰੀ ਵਿਚ 9ਵੇਂ ਨੰਬਰ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਪਾਰੀ ਵਿਚ ਤੀਜੇ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਬੱਲੇਬਾਜ਼ੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 22 ਅਤੇ 50 ਦੌੜਾਂ ਬਣਾਈਆਂ। ਇਸ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਆਈਸੀਸੀ ਨੇ ਬਦਲ ਨਿਯਮ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਯਾਨੀ ਇੱਕ ਖਿਡਾਰੀ ਜੋ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਟੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਸੱਟ ਜਾਂ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਕਾਰਨ ਟੀਮ ਵਿੱਚ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। 5 ਅਗਸਤ 2000 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਆਈਕਨ ਲਾਲਾ ਅਮਰਨਾਥ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
