પોરબંદર દરિયાકિનારે વસેલો જિલ્લો છે, આ જિલ્લાના રાજાએ શિક્ષણના હેતુંથી પોતાનો મહેલ વીના સંકોચે દેશની સેવામાં અર્પણ કરી દીધો હતો. આ મહેલમાં ગુજરાતની B.ed કોલેજની શરૂઆત થઇ હતી પરંતુ મહેલની હાલની સ્થિતી જોઇને પોરબંદરના લોકોનું પણ હ્ર્દય દ્રવી ઉઠ્યું હતું, લોકો દ્વારા આ ઐતિહાસિક વારસાનું જતન કરવા માટે એક અભિયાન શરુ કરવામાં આવ્યું છે. તો આ મહેલની જાળવણી સરકાર દ્વારા કરવામાં આવે અને મ્યુઝિયમ બનાવવામાં આવે તેવી લોક માંગ પણ ઉઠી રહી છે.
દરિયા મહેલનો ઇતિહાસ
"જે દરિયા મહેલમાં મારા માતા એ મારો ઉછેર કર્યો, તેમા તમે પોરબંદરના બાળકોનો ઉછેર કરજો" આવા શબ્દો સાથે પોરબંદરના પ્રજાપ્રેમી રાજા નટવરસિંહજીએ પોતાનો "દરિયા મહેલ" ભારત સરકારને ભેટ આપ્યો હતો. સ્વરાજ મેળવ્યા બાદ ભારત સરકારે પોરબંદરમાં શિક્ષણનો વિકાસ કરવાના હેતુંથી રાજા નટવરસિંહજી પાસે દરિયા મહેલની માંગણી કરી હતી તે સમયે વીના સંકોચે પોતાનો મહેલ રાણાસાહેબે પ્રજા માટે અર્પણ કરી દીધો હતો. 1953માં રાજા નટવરસિંહજી બહાર ગામ હતા તે સમયે તેમના યુવરાજ ઉદયભાણસિંહજીએ ભારત સરકારને મહેલની સોપણી કરી હતી.
દરિયા મહેલનું બાધકામ રાજા નટવરસિંહજીના પિતા રાજા ભાવસિંહજીએ 1903માં કરાવ્યુ હતું. આ મહેલના ઇજનેર મણીલાલ અજીતરાઇ ઠાકોર , ફુલચંદ ડાયાભાઇ હતા અને કોન્ટ્રાક્ટર કોપાલજી જુગજીવરન અને અંબાશંકર હતા. તે સમયે આ મહેલના નિર્માણ માટેનો ખર્ચ રુપિયા 1,18,700 થયો હતો. મહારાણા ભાવસિંહજીના કહ્યા પ્રમાણે આ મહેલ તૈયાર કરાવામાં આવેલો છે. મહેલના પાછળના ભાગે જોતા રાજસ્થાની શીલ્પ કલા દેખાઇ આવે છે. આ રાજ મહેલનાં દરબારખંડની છત આજે પણ મૂલ્યવાન છતચિત્રોથી ભરેલી છે. 'રામાયણ' ના વન-વર્ણનનાં દશ્યોથી આ રાજમહેલના બારીબારણાં શોભી ઉઠે છે. રાજમહેલના કાંચના બારી-બારણા પર કરેલી ચિત્રકલા ઇતિહાસમાં આજે પણ માનભર્યો ઉલ્લેખ પામે છે. આ ચીત્રો તે સમયના પ્રખ્યાત ચીત્રકાર રાજા રવી વર્મા દ્વારા બનાવવામાં આવેલા છે. આ મહેલના દરબારખંડની અંદર રાજા નટવરસિંહજીનો રાજ્યાભિષેક થયો હતો. સ્વરાજ મેળવ્યા બાદ યુવરાજ ઉદયભાણસિંહજીએ આ મહેલને પોરબંદરની પ્રજાને જાણ કરી હતી કે આ દરિયા મહેલ હવેથી પ્રજાના હિતમાં ઉપયોગમાં લેવાશે.
હાલની સ્થિતી