নিউজ ডেস্ক, 12 জুলাইঃ বিভিন্ন বিতৰ্কিত নীতিৰ বাবে চীন দেশে বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত তীব্ৰ সমালোচনাৰ সন্মুখীন হৈ আহিছে । হংকঙত ব্যাপক হাৰত মানৱাধিকাৰ ভংগ, তিব্বত আৰু চিনজিয়াঙৰ ইছ্যু, দক্ষিণ চীন সাগৰত সম্প্ৰসাৰণবাদী কূট কৌশল, কেইবাখনো দেশৰ সৈতে বাণিজ্যিক সংঘাত, কৰ’না ভাইৰাছ সংক্ৰমণ সম্পৰ্কে তথ্য প্ৰচাৰৰ ক্ষেত্ৰত খেলিমেলি, বৰ্ডাৰ ৰোড ইনিচিয়েটিভ, ভাৰতৰ সীমাত দখলৰ চেষ্টা, নেপালৰ আভ্যন্তৰীণ বিষয়ত হস্তক্ষেপৰ লগতে ঋণ প্ৰদানৰ কূটনীতিৰ বাবে চীন আন বহু ৰাষ্ট্ৰৰ পৰা একাষৰীয়া হৈ পৰিছে ।
ঋণ প্ৰদানৰ কূটনীতি বা ইংৰাজীত “Debt Trap Diplomacy” বাক্যাংশ ২০১০ ৰ দশকৰ প্ৰথমছোৱাত বিশ্বৰ আগশাৰীৰ লেখক তথা বিশ্লেষক ব্ৰহ্মা চেলানীয়ে পোন প্ৰথমে ব্যৱহাৰ কৰিছিল । আফ্ৰিকাৰ দেশসমূহক উন্নয়নমূলক প্ৰকল্পৰ বাবে চীনৰ ঋণ প্ৰদানৰ নীতিৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰথমতে ইয়াক ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল যদিও বৰ্তমান সমগ্ৰ পৃথিৱীতে চীনৰ ঋণক বুজাবলৈ এই বাক্যাংশ ব্যৱহাৰ কৰা হয় । ইয়াৰ দ্বাৰা চীনৰ ঋণ প্ৰদানৰ ধৰণ আৰু চৰ্তসমূহ বুজোৱা হয় ।এনেদৰে ঋণ প্ৰদান কৰি ঋণ লওঁতা দেশসমূহত চীনে গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশত দখল দিয়ে আৰু নিজৰ স্বাৰ্থ সিদ্ধিৰ বাবে সেইসমূহ দেশৰ আভ্যন্তৰীণ বিষয়ত হস্তক্ষেপ কৰে । কিদৰে এই নীতি প্ৰয়োগ কৰা হয়? সাধাৰণতে চীনে তাৎক্ষণিকভাৱে নিম্ন উপাৰ্জনৰ উন্নয়নশীল দেশসমূহক উন্নয়নমূলক প্ৰকল্পৰ বাবে ঋণ প্ৰদান কৰে । ইংৰাজীত এইসমূহ দেশক কোৱা হয় কোৱা হয় ল’ ইনকাম ডেভলপিং কান্ট্ৰী বা চমুকৈ এল আই ডি চি । এই দেশসমূহে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিত্তীয় সংস্থাসমূহৰ প্ৰকল্প ৰূপায়ণ, পুনৰ আদায় আৰু ৰূপায়ণৰ স্বচ্ছতাৰ ক্ষেত্ৰত কঠোৰ নীতি-নিৰ্দেশনা থকাৰ বাবে সহজে ঋণ লাভ নকৰে । যাৰ ফলত এইসমূহ দেশে বিদেশী কোম্পানীসমূহৰ পৰা পুঁজি আদায়ৰ চেষ্টা কৰে । তেনে ক্ষেত্ৰতেই চীনা কোম্পানীসমূহে প্ৰৱেশ কৰে ।
উৎপাদন আৰু ৰপ্তানিকেন্দ্ৰিক চীনা কোম্পানীসমূহৰ সহায়ত চীনৰ চৰকাৰ, বেংক আৰু ব্যক্তিগত খণ্ডৰ বিত্তীয় প্ৰতিষ্ঠানসমূহে এই উন্নয়নমূলক প্ৰকল্পত কাম কৰা কোম্পানীসমূহক ছয় শতাংশ সুতলৈকে ঋণ প্ৰদান কৰে । আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্ৰানিধি, বিশ্ববেংক আদি আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংস্থাৰ এনে সুতৰ পৰিমাণ তিনি-চাৰি শতাংশ । ইয়াৰ পৰাই আছল খেলখনৰ আৰম্ভণি হয় । ঋণ প্ৰদানকাৰী চীনা কোম্পানী, বেংক বা ব্যক্তিগত বিত্তীয় সংস্থাবোৰে আগধন হিচাপে ঋণ লোঁতা দেশসমূহৰ পৰা ভূমি, খননৰ অনুমতি, হাইড্ৰকাৰ্বন বা বাণিজ্যৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰাধান্য দাবী কৰে । এই দাবী দেশভেদে ভিন ভিন হয় । এই ঋণ দান কৰা চীনা কোম্পানীসমূহে প্ৰকল্পৰ খৰচ হিচাপে অত্যধিক ধনৰ পৰিমাণ উল্লেখ কৰে । যিহেতু এইবোৰ কোম্পানীয়ে ধনৰ লগতে সংশ্লিষ্ট দেশৰ নেতাসকলক তৈলমৰ্দন কৰি থাকে সেয়ে কোম্পানীবোৰে ব্যৱসায়িক লেনদেনৰ স্বচ্ছতা অবিহনে কাম আদায় কৰে । ধনৰ লগতে চীনা কোম্পানীসমূহৰ সৈতে হোৱা চুক্তিত চীনা সা-সামগ্ৰীৰ ব্যৱহাৰ, চীনা প্ৰকল্প পৰিচালনা ব্যৱস্থা আৰু বহু সময়ত চীনা কৰ্মচাৰী নিয়োগৰ চৰ্তও সন্নিবিষ্ট থাকে । এনেদৰে প্ৰকল্পৰ খৰচৰ এক বৃহৎ অংশ ঠিকাদাৰী প্ৰতিষ্ঠানটোৰ হাতত যায় । যদি ঋণ লওঁতা দেশখনে কিস্তি সময়সমতে পৰিশোধ কৰাত ব্যৰ্থ হয় তেতিয়া নিৰাপত্তা হিচাপে চুক্তিবদ্ধ সম্পদবোৰ ঠিকাদাৰী প্ৰতিষ্ঠানটোৰ হাতত যায় । এই সমস্ত প্ৰক্ৰিয়াৰ লগত ভাৰতৰ গাঁওসমূহত থকা সুদখোৰ মহাজনৰ সাদৃশ্য আছে । কিছুসংখ্যক বিশ্লেষকৰ মতে চীন সহজতে এনেধৰণৰ সন্দেহজনক চুক্তিৰ লগত জড়িত নাথাকে । কিন্তু ঠিকাবোৰৰ বক্ৰ প্ৰকৃতি, খৰচৰ পৰিমাণৰ সঘন বৃদ্ধি, ঠিকাদাৰে মাজতে কাম বন্ধ কৰাৰ ঘটনা, আগধনৰ ৰূপত দিয়া সম্পদৰ দখল আদিয়ে চীনৰ উদ্দেশ্য সম্পৰ্কে প্ৰশ্নৰ অৱতাৰণা কৰে ।