ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ: 1930 ਵਿੱਚ ਪਲੂਟੋ ਦੀ ਖੋਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੱਚੇ ਇਹ ਸਿੱਖਦੇ ਹੋਏ ਵੱਡੇ ਹੋਏ ਕਿ ਸੂਰਜੀ ਸਿਸਟਮ ਵਿੱਚ ਨੌਂ ਗ੍ਰਹਿ ਹਨ। ਇਹ ਸਭ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਹਿਸ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਕੀ ਪਲੂਟੋ ਸੱਚਮੁੱਚ ਇੱਕ ਗ੍ਰਹਿ ਸੀ। ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਫੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਐਸਟ੍ਰੋਨੋਮਿਕਲ ਯੂਨੀਅਨ(International Astronomical Union) ਨੇ ਆਖਰਕਾਰ 2006 ਵਿੱਚ ਪਲੂਟੋ ਨੂੰ ਇੱਕ "ਬੌਨੇ ਗ੍ਰਹਿ" ਵਜੋਂ ਮਨੋਨੀਤ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੂਰਜੀ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਅਸਲ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਸਿਰਫ ਅੱਠ ਹੋ ਗਈ।
ਕੀ ਹਨ ਗ੍ਰਹਿ?
ਇਹ ਕੋਈ ਸਧਾਰਨ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ ਹੈ,ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਸਦਾ ਸਧਾਰਨ ਜਵਾਬ ਹੈ। ਹਰ ਕੋਈ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ, ਮੰਗਲ ਅਤੇ ਜੁਪੀਟਰ ਗ੍ਰਹਿ ਹਨ। ਪਰ ਪਲੂਟੋ ਅਤੇ ਸੇਰੇਸ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਤਾਜ਼ਾ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ 2006 ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖਗੋਲ ਸੰਘ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।
ਗ੍ਰਹਿ ਇੱਕ ਤਾਰੇ (ਸਾਡੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਆਂਢ-ਗੁਆਂਢ, ਸੂਰਜ ਵਿੱਚ) ਦਾ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਇੰਨਾ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੀ ਗੁਰੂਤਾ ਸੂਰਜ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਇਸਦੇ ਚੱਕਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਮਾਨ ਆਕਾਰ ਦੀਆਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ
28 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਲਾਲ ਗ੍ਰਹਿ ਦਿਵਸ(Red Planet Day) ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲਾਲ ਗ੍ਰਹਿ (ਮੰਗਲ) ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਨ ਅਤੇ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਹੈ ਇਹ ਦਿਨ। ਇਸ ਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਲਾਲ ਇਸ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਦਿਨ 1964 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਿਨ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਨਾਸਾ ਅਤੇ ਜੈੱਟ ਪ੍ਰੋਪਲਸ਼ਨ ਲੈਬਾਰਟਰੀ (JPL) ਦੁਆਰਾ ਮੈਰੀਨਰ 4, ਇੱਕ ਰੋਬੋਟਿਕ ਇੰਟਰਪਲੇਨੇਟਰੀ ਜਾਂਚ ਲਾਂਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
8 ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨ 'ਤੇ ਸੀ, ਮੈਰੀਨਰ 4 ਮੰਗਲ 'ਤੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਉੱਡਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਪੁਲਾੜ ਯਾਨ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸ ਨੇ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਮੰਗਲ ਗ੍ਰਹਿ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਈ ਖੋਜੀ ਮਿਸ਼ਨ ਮੰਗਲ ਗ੍ਰਹਿ ਬਾਰੇ ਡਾਟਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜੇ ਗਏ ਹਨ।
ਹਰ 28 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਲਾਲ ਗ੍ਰਹਿ ਦਿਵਸ(Red Planet Day) ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲਾਲ ਗ੍ਰਹਿ ਦਿਵਸ 28 ਨਵੰਬਰ, 1964 ਨੂੰ ਸਪੇਸਕ੍ਰਾਫਟ ਮੈਰੀਨਰ 4 ਦੇ ਲਾਂਚ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ 228 ਦਿਨ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਪੁਲਾੜ ਯਾਨ ਨੂੰ 14 ਜੁਲਾਈ, 1965 ਨੂੰ ਮੰਗਲ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ 6,118 ਮੀਲ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲਿਆਂਦਾ, ਸਾਨੂੰ ਲਾਲ ਗ੍ਰਹਿ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਫੋਟੋਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈਆਂ।
ਮੰਗਲ ਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਖ਼ਾਸੀਅਤ
ਮੰਗਲ ਦਾ ਨਾਮ ਯੁੱਧ ਦੇ ਰੋਮਨ ਦੇਵਤਾ ਲਈ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਯੂਨਾਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੁੱਧ ਦੇਵਤਾ ਲਈ ਆਰਸ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਮੰਗਲ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਚਮਕਦਾਰ ਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਸੀਮਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੂਰਬੀਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਟੈਲੀਸਕੋਪ ਹੈ ਜਾਂ ਦੂਰਬੀਨ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਦਿਖ ਮਿਲੇਗੀ।
ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਨਵੰਬਰ ਵਿੱਚ ਅਸਮਾਨ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਾਫ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਮੰਗਲ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਸਵੇਰੇ ਸਵੇਰੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੰਗਲ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਚੌਥਾ ਗ੍ਰਹਿ ਹੈ ਅਤੇ ਸੂਰਜੀ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਯੁੱਧ ਦੇ ਰੋਮਨ ਦੇਵਤੇ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਇਸਨੂੰ ਅਕਸਰ "ਲਾਲ ਗ੍ਰਹਿ" ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦੀ ਸਤ੍ਹਾ 'ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਆਇਰਨ ਆਕਸਾਈਡ ਇਸ ਨੂੰ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਗਲ ਇੱਕ ਪਤਲੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਧਰਤੀ ਦਾ ਗ੍ਰਹਿ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਤ੍ਹਾ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਚੰਦਰਮਾ ਅਤੇ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ, ਵਾਦੀਆਂ, ਮਾਰੂਥਲ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਧਰੁਵੀ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਟੋਂਦਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਾਲੇ ਖੱਡਿਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਲਾਲ ਗ੍ਰਹਿ ਬਾਰੇ ਖਾਸ ਗੱਲਾਂ
- ਲਾਲ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਦੋ ਚੰਦ ਹਨ, ਡੀਮੋਸ ਅਤੇ ਫੋਬੋਸ।
- ਲਾਲ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਸੂਰਜ ਦੁਆਲੇ ਇਸਦਾ ਸਾਲ 687 ਦਿਨ ਹੈ, ਲਗਭਗ 1.88 ਧਰਤੀ ਸਾਲ।
- ਲਾਲ ਗ੍ਰਹਿ ਬਹੁਤ ਠੰਡਾ ਜਾਂ ਗਰਮ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਤਾਪਮਾਨ ਲਗਭਗ 191 ਤੋਂ +81 ਡਿਗਰੀ ਫਾਰਨਹੀਟ ਤੱਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਲਾਲ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਲੋਹੇ ਤੋਂ ਜੰਗਾਲ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਜੰਗਾਲ ਵਾਲਾ ਲੋਹਾ (ਲੋਹਾ ਜੋ ਹਵਾ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ) ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
- ਲਾਲ ਗ੍ਰਹਿ ਗੁਰੂਤਾਕਾਰਤਾ ਧਰਤੀ ਦੇ ਲਗਭਗ 1/3 ਹੈ।
- ਲਾਲ ਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਧਰਤੀ ਵਰਗਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਪਤਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈਆਕਸਾਈਡ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
- ਧਰਤੀ 'ਤੇ 100 ਪੌਂਡ ਵਜ਼ਨ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ ਮੰਗਲ ਗ੍ਰਹਿ 'ਤੇ ਗੁਰੂਤਾਕਰਸ਼ਣ ਦੇ ਅੰਤਰ ਕਾਰਨ ਸਿਰਫ਼ 38 ਪੌਂਡ ਵਜ਼ਨ ਕਰੇਗਾ।
