ਰੁਦਰਪ੍ਰਯਾਗ/ਦੇਹਰਾਦੂਨ: ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੇ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਵਿੱਚ ਭਿਆਨਕ ਤਬਾਹੀ ਨੂੰ 9 ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਸਾਲ 2013 ਵਿੱਚ 16-17 ਜੂਨ ਨੂੰ ਹੋਈ ਇਸ ਤਬਾਹੀ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 6000 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਫਿਰ ਸੂਬੇ ਦਾ ਇਹ ਹਿੱਸਾ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਪੈ ਰਹੇ ਮੋਹਲੇਧਾਰ ਮੀਂਹ ਕਾਰਨ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਚੌਰਾਬਰੀ ਝੀਲ ਫਟ ਗਈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੋਮਲ ਦਿਖਣ ਵਾਲੀ ਮੰਦਾਕਿਨੀ ਇੱਕ ਭਿਆਨਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਈ। ਦਰਅਸਲ ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਕੜਿਆਂ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਹੈ।
ਸਾਲ 2013 'ਚ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਧਾਮ ਦੀ ਭਿਆਨਕ ਤਬਾਹੀ 'ਚ ਲਾਪਤਾ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਦਰਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ 'ਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਝਲਕਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਤਬਾਹੀ ਨੂੰ ਨੌਂ ਸਾਲ ਬੀਤ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਸ ਭਿਆਨਕ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਤਬਾਹੀ ਦੀ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ 'ਤੇ ਮੁੜ ਤਾਜ਼ਾ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਜੇ ਵੀ ਇਸ ਭਿਆਨਕ ਤਬਾਹੀ ਵਿਚ 3,183 ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਸੁਰਾਗ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਿਆ ਹੈ।
16 ਅਤੇ 17 ਜੂਨ 2013 ਦੀ ਭਿਆਨਕ ਤਬਾਹੀ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਯਾਤਰੀ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਇਸ ਆਫ਼ਤ ਵਿਚ ਫਸ ਗਏ ਸਨ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਸੁਰਾਗ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ ਹੈ। ਕੇਦਾਰ ਘਾਟੀ ਦੇ ਕਈ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਆਏ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਇਸ ਤਬਾਹੀ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਚਲੀ ਗਈ। ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਕੜਿਆਂ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਇਸ ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਲਿਸ ਕੋਲ ਕੁੱਲ 1840 ਐਫ.ਆਈ.ਆਰ. ਆਈਆਂ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਨੇ 1256 ਦੀ ਐਫਆਈਆਰ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਮੰਨਦਿਆਂ, ਸਹੀ ਜਾਂਚ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਪੁਲਿਸ ਕੋਲ 3,886 ਲਾਪਤਾ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਲਾਸ਼ੀ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਦੌਰਾਨ 703 ਪਿੰਜਰ ਬਰਾਮਦ ਕੀਤੇ ਗਏ।
ਵੱਡੇ ਪੱਥਰ ਨੇ ਬਾਬਾ ਦੇ ਮੰਦਰ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕੀਤੀ: ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਪਿੱਛੇ ਉਪਰੋਂ ਆਏ ਇਕ ਵੱਡੇ ਪੱਥਰ ਨੇ ਬਾਬਾ ਦੇ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਉਸ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਭੀਮ ਸ਼ਿਲਾ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਬਾਹੀ ਵਿੱਚ 2241 ਹੋਟਲ, ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਇਮਾਰਤਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ 'ਤੇ ਖੇਡ ਕੇ ਕਰੀਬ 30 ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ ਸੀ। ਯਾਤਰਾ ਰੂਟ ਅਤੇ ਕੇਦਾਰ ਘਾਟੀ 'ਚ ਫਸੇ 90 ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਫੌਜ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਿਆ ਹੈ।
ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਆਫ਼ਤ ਦੇ ਉਹ ਡੂੰਘੇ ਜ਼ਖ਼ਮ
- ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਆਫ਼ਤ ਵਿੱਚ 4400 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਜਾਂ ਲਾਪਤਾ ਹੋ ਗਏ।
- 4200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਿੰਡ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਤਮ ਹੋ ਗਏ।
- 2141 ਇਮਾਰਤਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਈਆਂ।
- 1309 ਹੈਕਟੇਅਰ ਵਾਹੀਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਹੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੁੜ੍ਹ ਗਈ।
- ਫੌਜ ਅਤੇ ਅਰਧ ਸੈਨਿਕ ਬਲਾਂ ਨੇ 90 ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ।
- ਪੁਲਿਸ ਨੇ 30 ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ।
- ਸਰਚ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ 55 ਨਰਕ ਅੱਗਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ।
- ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ 991 ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ।
- 11,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਸ਼ੂ ਮਲਬੇ ਹੇਠ ਦੱਬ ਗਏ ਜਾਂ ਦੱਬ ਗਏ।
- 1,309 ਹੈਕਟੇਅਰ ਜ਼ਮੀਨ ਹੜ੍ਹ ਵਿਚ ਰੁੜ੍ਹ ਗਈ।
- 2,141 ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਮਿਟਾਏ ਗਏ ਸਨ।
- 100 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਹੋਟਲ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਏ।
- ਫੌਜ ਨੇ 90 ਹਜ਼ਾਰ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਯਾਤਰਾ ਦੇ ਰਸਤਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ।
- ਪੁਲਿਸ ਨੇ 30 ਹਜ਼ਾਰ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਇਆ।
- 9 ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ 35 ਰਾਜ ਮਾਰਗਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ।
- 2385 ਸੜਕਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ ਹੈ।
- 86 ਮੋਟਰ ਪੁਲ ਅਤੇ 172 ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਪੁਲ ਰੁੜ੍ਹ ਗਏ।
ਮੌਤਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਅੰਕੜਾ ਅੱਜ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ: ਇਸ ਤਬਾਹੀ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ, ਇਸ ਦਾ ਸਹੀ ਅੰਕੜਾ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਪੁਲੀਸ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ। ਇਸ ਤਬਾਹੀ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਗਵਾਈ। ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਦੀ ਭਿਆਨਕ ਤਬਾਹੀ (2013) ਦੇ ਚਸ਼ਮਦੀਦ ਗਵਾਹ ਅਜੇ ਵੀ ਉਸ ਪਲ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਕੇ ਡਰੇ ਹੋਏ ਹਨ।
ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਹਾਦਸਿਆਂ 'ਚ 23 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਚਲੀ ਗਈ: ਕੇਦਾਰਨਾਥ 'ਚ ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਹਾਦਸੇ ਵੀ ਹੋਏ, ਜਿਸ 'ਚ ਏਅਰਫੋਰਸ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਤੱਕ ਦੀ ਜਾਨ ਚਲੀ ਗਈ। 2013 ਦੇ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਆਫ਼ਤ ਦੌਰਾਨ, ਬਚਾਅ ਕਾਰਜ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੇ ਐਮਆਈ-17 ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਸਮੇਤ ਤਿੰਨ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਕਰੈਸ਼ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਾਦਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 23 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕੇਦਾਰਨਾਥ 'ਚ ਹੋਈ ਭਾਰੀ ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 19 ਜੂਨ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉੱਥੇ ਬਚਾਅ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨੌਂ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਧਾਮ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ 'ਤੇ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਵੀ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਉਠਾਉਣਾ ਪਿਆ।
ਐਮਆਈ-17 ਕਰੈਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ: 25 ਜੂਨ, 2013 ਨੂੰ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦਾ ਐਮਆਈ-17 ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਆਫ਼ਤ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਸਕਾਰ ਲਈ ਲੱਕੜਾਂ ਲੈ ਕੇ ਗੁਪਤਕਾਸ਼ੀ ਦੇ ਰਸਤੇ ਗੌਚਰ ਤੋਂ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਪਹੁੰਚਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਕੇਦਾਰਨਾਥ 'ਚ ਲੱਕੜ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਪਸ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਅਚਾਨਕ ਖਰਾਬ ਮੌਸਮ ਕਾਰਨ ਦੁਪਹਿਰ 2 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਪਹਾੜੀ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਕਰੈਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਹਾਦਸੇ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਸ਼ਾਮ 4.30 ਵਜੇ ਮਿਲੀ ਅਤੇ ਕਰੈਸ਼ ਹੋਏ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦੋ ਦਿਨ ਲੱਗ ਗਏ। ਇਸ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ 'ਚ ਸਵਾਰ ਸਾਰੇ 20 ਲੋਕ ਕਾਲ ਦੀਆਂ ਗਲਾਂ 'ਚ ਲੀਨ ਹੋ ਗਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੇ ਦੋ ਪਾਇਲਟਾਂ ਸਮੇਤ ਪੰਜ ਚਾਲਕ ਦਲ ਦੇ ਮੈਂਬਰ, ਐਨਡੀਆਰਐਫ (ਨੈਸ਼ਨਲ ਡਿਜ਼ਾਸਟਰ ਰਿਸਪਾਂਸ ਫੋਰਸ) ਦੇ ਨੌਂ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਆਈਟੀਬੀਪੀ (ਇੰਡੋ-ਤਿੱਬਤੀਅਨ ਬਾਰਡਰ ਪੁਲਿਸ) ਦੇ ਛੇ ਮੈਂਬਰ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ 'ਤੇ 2700 ਕਰੋੜ ਖ਼ਰਚੇ: 2700 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਬਾਬਾ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਰਬਨਾਸ਼ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ 'ਤੇ ਖਰਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਕੇਦਾਰਪੁਰੀ ਵਿੱਚ ਤਤਕਾਲੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਹਰੀਸ਼ ਰਾਵਤ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਨੂੰ ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਕਾਰਨ ਕੇਦਾਰਨਾਥ ਦੇ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਕੰਮ ਨੇ ਤੇਜ਼ੀ ਫੜ ਲਈ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਲਾੜੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਬੁਲੇਟ 'ਤੇ ਬਿਠਾ ਕੇ ਮੰਡਪ ਤੱਕ ਲੈ ਗਈ ਭੈਣ
