ਰਾਏਪੁਰ: ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ (ਆਰਬੀਆਈ) ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਗਵਰਨਰ ਰਘੂਰਾਮ ਰਾਜਨ ਨੇ ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਉਦਾਰ ਲੋਕਤੰਤਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਰਾਜਨ ਨੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀਵਾਦ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਸਾਵਧਾਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨੇਤਾ ਨੌਕਰੀ ਦੇ ਸੰਕਟ ਤੋਂ ਧਿਆਨ ਭਟਕਾਉਣ ਲਈ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਰਾਜਨ ਨੇ ਇੱਥੇ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿੰਗ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਪ੍ਰੋਫੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਸੰਮੇਲਨ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਨੂੰ "ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ" ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਵੰਡ ਦੇਵੇਗੀ।
ਰਾਜਨ ਨੇ ‘ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਉਦਾਰ ਜਮਹੂਰੀਅਤ ਦੀ ਲੋੜ ਕਿਉਂ ਹੈ’ ਵਿਸ਼ੇ ’ਤੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਰੱਖੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਦਾਰ ਲੋਕਤੰਤਰ ਨਾਲ ਕੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀ ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਸੱਚਮੁੱਚ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ? ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਵਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਭਾਵਨਾ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕਤੰਤਰ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਨਿਰੰਕੁਸ਼ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਭਾਰਤ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰੇਗੀ, ਕੁਝ ਚੈਕ ਅਤੇ ਬੈਲੇਂਸ ਦੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਜਾਪਦੇ ਹਾਂ। ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਦਰਾ ਫੰਡ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਰਾਜਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦਲੀਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਲਤ ਹੈ।
ਇਹ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਮਾਡਲ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਵਸਤੂਆਂ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਨਾ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਾਂ 'ਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮਾੜੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਉਸ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ 'ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸਾਬਕਾ ਆਰਬੀਆਈ ਗਵਰਨਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਡਾ ਭਵਿੱਖ ਸਾਡੇ ਉਦਾਰ ਲੋਕਤੰਤਰ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ, ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਡੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਬਹੁਗਿਣਤੀਵਾਦ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਹਰਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਇਸ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਵਰਗ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਵੰਡੇਗੀ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਸੰਤੋਸ਼ ਪੈਦਾ ਕਰੇਗੀ।
ਰਾਜਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵੀ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸੰਕਟ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਟਾਪੂ ਰਾਸ਼ਟਰ ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨੇਤਾ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥਾ ਤੋਂ ਧਿਆਨ ਹਟਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਰਾਜਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਦਾਰਵਾਦ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਧਰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਵੱਡੇ ਧਰਮ ਦਾ ਸਾਰ ਹਰ ਕਿਸੇ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਲੱਭਣਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦਾ ਸਾਰ ਵੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਧੀਮੀ ਵਿਕਾਸ ਦਰ ਸਿਰਫ਼ ਕੋਵਿਡ-19 ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੰਦੀ ਸੀ।
ਆਰਬੀਆਈ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਗਵਰਨਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ, ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਤੀ ਸੰਕਟ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਸੀਂ ਓਨਾ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਿੰਨਾ ਅਸੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸੀ। ਇਸ ਮਾੜੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਦਾ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਸਾਡੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਚੰਗੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਅਸਮਰੱਥਾ ਹੈ। ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਅਗਨੀਵੀਰ ਫੌਜੀ ਭਰਤੀ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਰਾਜਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨੌਜਵਾਨ ਨੌਕਰੀਆਂ ਲਈ ਕਿੰਨੇ ਚਾਹਵਾਨ ਹਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਸੀਂ ਰੇਲਵੇ ਦੀਆਂ 35,000 ਨੌਕਰੀਆਂ ਲਈ 1.25 ਕਰੋੜ ਬਿਨੈਕਾਰ ਦੇਖੇ ਹੋਣਗੇ। ਇਹ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। 2019 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਹਿਲਾ ਕਿਰਤ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ 20.3 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੈ ਜੋ ਜੀ-20 ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਮੌਜੂਦਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ‘ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ’ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ‘ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ’ ਸ਼ਬਦ ਦੁਆਲੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੁਣ ਇਹ ਬਿਹਤਰ ਕਨੈਕਟੀਵਿਟੀ, ਬਿਹਤਰ ਲੌਜਿਸਟਿਕਸ, ਬਿਹਤਰ ਸੜਕਾਂ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਹੋਰ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ (ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ) ਪਿਛਲੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੇ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਚੰਗਾ ਹੈ। ਸਾਬਕਾ ਆਰਬੀਆਈ ਗਵਰਨਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 'ਆਤਮਨਿਰਭਰ' ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਜੋ ਕੁਝ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਇੱਕ ਅਸਫਲ ਅਤੀਤ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸਮਰੱਥ ਨੂੰ ਸਫਲ ਹੋਣ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਭੌਤਿਕ ਪੂੰਜੀ, ਮਨੁੱਖੀ ਪੂੰਜੀ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਬਸਿਡੀਆਂ 'ਤੇ ਫੋਕਸ ਸੀ, ਨਾ ਕਿ ਉਦਾਰੀਕਰਨ 'ਤੇ ਮਨਪਸੰਦਾਂ ਨੂੰ ਰਾਹ ਦਿਖਾਉਣ ਦੇਣਾ ਚੁਣਨਾ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: 'ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮਹੋਤਸਵ' ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਰਿਹਾ: ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ
