ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਐਸ ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨ ਨਾਲ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਹੱਲ ਸਾਰੇ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਅਤੇ ਸਹਮਤਿਆਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਇਕਤਰਫਾ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰੁਖ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ।
ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ 1962 ਦੇ ਟਕਰਾਅ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੱਦਾਖ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ 'ਸਭ ਤੋਂ ਗੰਭੀਰ' ਦੱਸਿਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਜੇ ਵੀ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ (ਐਲਏਸੀ) 'ਤੇ ਤਾਇਨਾਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬੇਮਿਸਾਲ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਰੀਆਂ ਸਰਹੱਦੀ ਸਥਿਤੀਆਂ ਡਿਪਲੋਮੇਸੀ ਰਾਹੀਂ ਹੱਲ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।
ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ 'ਦਿ ਇੰਡੀਆ ਵੇਅ' ਸਟ੍ਰੈਟਜਿਜ਼ ਫਾਰ ਏਨ ਅਸਰਟੇਨ ਵਰਲਡ' ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰੈਡਿਫ ਡਾਟ ਕਾਮ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, 'ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ, ਅਸੀਂ ਡਿਪਲੋਮੈਟਿਕ ਅਤੇ ਮਿਲਟਰੀ ਚੈਨਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਚੀਨ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ'। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਦੋਵੇਂ ਇਕੱਠੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ‘ਜਦੋਂ ਮਾਮਲੇ ਦਾ ਹੱਲ ਲੱਭਣਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਅਤੇ ਸਹਮਤਿਆਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਕੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਕਪਾਸੜ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਸਰਹੱਦੀ ਰੁਕਾਵਟ ਦਾ ਹੱਲ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਰਹੱਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਲੱਭਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ 'ਤੇ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਖੀ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ, ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਰਣਨੀਤੀ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਏਸ਼ੀਆ ਦੀ ਸਦੀ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰੇਗੀ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਇਸ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਸਬੰਧ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿਚਾਲੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਰਣਨੀਤੀ ਅਤੇ ਸੋਚ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸਬੰਧਾਂ 'ਤੇ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਚੀਨੀ ਪੱਖ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਾਡੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦਾ ਅਧਾਰ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, 'ਜੇ ਅਸੀਂ ਪਿਛਲੇ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕਿਆਂ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇਈਏ, ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।'
ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਪਿਛਲੇ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਪੂਰਬੀ ਲੱਦਾਖ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਡਿਪਲੋਮੈਟਿਕ ਅਤੇ ਸੈਨਿਕ ਪੱਧਰੀ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਕਈ ਦੌਰ ਚੱਲੇ ਹਨ। ਇਹ ਤਣਾਅ ਉਦੋਂ ਵਧਿਆ ਜਦੋਂ ਗਲਵਾਨ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਚੀਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨਾਲ ਹੋਏ ਟਕਰਾਅ ਵਿੱਚ 20 ਭਾਰਤੀ ਸੈਨਿਕ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੁਝ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ।
ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਇਹ ਨਿਸ਼ਚਤ ਤੌਰ 'ਤੇ 1962 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਗੰਭੀਰ ਸਥਿਤੀ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ, ਇਸ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ 45 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਦੋਵਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਅਸਲ ਕੰਟਰੋਲ ਰੇਖਾ (ਐਲਏਸੀ) 'ਤੇ ਤਾਇਨਾਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਬੇਮਿਸਾਲ ਹੈ। ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਡੋਕਲਾਮ ਸਣੇ ਚੀਨ ਦੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਤਣਾਅ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਆਪਣੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਜੋ ਵੀ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਪਈ, ਉਹ ਕਰੇਗਾ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਦੇਪਸਾਂਗ, ਚੁਮਾਰ, ਡੋਕਲਾਮ ਆਦਿ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸਰਹੱਦੀ ਵਿਵਾਦ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸੀ। ਪਰ ਇੱਕ ਗੱਲ ਸਾਂਝੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕੂਟਨੀਤਕ ਯਤਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੱਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ‘ਮੈਂ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਜਾਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਘਟ ਨਹੀਂ ਦੱਸ ਰਿਹਾ। ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਜੋ ਕੁਝ ਅਸੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ।
ਜੈਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ-ਰੂਸ ਸਬੰਧਾਂ, ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਗੈਰ-ਗਠਜੋੜ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਗਤਾ, ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੋਝ ਅਤੇ 1977 ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਕੂਟਨੀਤੀ ਉੱਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਆਲਮੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਮੇਤ ਵੱਖ ਵੱਖ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ।
21 ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਰਣਨੀਤਕ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛੇ ਗਏ ਸਵਾਲ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇੱਕ ਅਰਬ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਸਭਿਅਕ ਸਮਾਜ ਵਾਲਾ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਹੁਦਾ ਹਾਸਿਲ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ‘ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਸਿਰਫ ਚੀਨ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਅਮਰੀਕਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਟੀਚਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਸਮਰਥਨ ਹਾਸਿਲ ਹੈ। ਇਹ ਸਬੰਧ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਤਹਿਤ ਅੱਗੇ ਵਧੇ ਅਤੇ ਡੂੰਘੇ ਹੋਏ ਹਨ।
ਰੂਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਹੱਦ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਏ ਹਨ।
