ਹੈਦਰਾਬਾਦ: ਵਿਸ਼ਵ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦਿਵਸ ਹਰ ਸਾਲ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿਚ 12 ਜੂਨ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ 'ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ' ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਕੰਮ ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਪਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੇਬਰ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (ਆਈ.ਐੱਲ.ਓ.) ਨੇ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਤ ਕਰਨ, ਕਾਰਜਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਤੇ ਯਤਨਾਂ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ 2002 ਵਿਚ ਬਾਲ ਦਿਵਸ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਸ਼ਵ ਦਿਵਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।
ਕੋਰੋਨਾ ਦਾ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਅਸਰ
ਇਸ ਸਾਲ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸੰਕਟ ਸਾਫ਼ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਲ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਲੇਬਰ ਮਾਰਕਿਟ ਨੂੰ ਕੋਵਿਡ -19 ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਝਟਕਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ਼ ਬੱਚੇ ਅਕਸਰ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮੌਜੂਦਾ ਸੰਕਟ ਲੱਖਾਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਵੱਲ ਧੱਕ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਵਿਚ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 15.2 ਕਰੋੜ ਬੱਚੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 7.2 ਕਰੋੜ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਕੰਮ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹ ਬੱਚੇ ਹੁਣ ਹੋਰ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸਥਿਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਵਧੇਰੇ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।
2014 ਈਬੋਲਾ ਸੰਕਟ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਾਰਕ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਅਤੇ ਜ਼ਬਰੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੇ ਜ਼ੋਖ਼ਮ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਗ਼ਰੀਬ ਦੇਸ਼ਾਂ, ਗ਼ਰੀਬ ਗੁਆਂਢ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਵੰਚਿਤ ਜਾਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹਾਲਤਾਂ, ਜ਼ਬਰੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਤਸਕਰੀ ਦੇ ਪੀੜਤਾਂ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਕੁੜੀਆਂ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ। ਸਿਹਤ ਬੀਮਾ ਅਤੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਲਾਭ ਸਹਿਤ ਕਮਜ਼ੋਰ ਸਮੂਹ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਘਾਟ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਕੋਰੋਨਾ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਨਾਲ਼ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹਨ। ਇਸ ਸਾਲ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਵਿਸ਼ਵ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਰਚੁਅਲ ਮੁਹਿੰਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਗਲੋਬਲ ਮਾਰਚ ਅਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਵਿੱਚ ਸਹਿਕਾਰਤਾ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਈਵਾਲੀ (ਆਈਪੀਸੀਸੀਐਲਏ) ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
ਇਹ ਦਿਨ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਕਾਰਾਂ, ਮਜ਼ਦੂਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਤੇ ਸਿਵਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕਠੇ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਦਿਨ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ' ਤੇ ਕੇਂਦਰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਅਤੇ ਮਾਣਮੱਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਸੈਂਕੜੇ ਬੱਚੇ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਸਕੂਲ ਛੱਡ ਰਹੇ ਹਨ। ਸੰਗਠਿਤ ਅਪਰਾਧ ਰੈਕੇਟ ਵਿਚ ਫਸਣ ਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਬੱਚੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗਰੀਬੀ ਕਾਰਨ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ. ਇਸ ਲਈ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਆਈ.ਐੱਲ.ਓ. ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਮਾਣਮੱਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਅੱਗੇ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਇਸ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ 2030 ਤੱਕ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੁਆਰਾ ਅੱਗੇ ਵਧੀਆਂ ਸਸਟੇਨੇਬਲ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਟੀਚਿਆਂ (ਐਸ.ਡੀ.ਜੀ.) ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। 1919 ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੇਬਰ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (ਆਈ.ਐੱਲ.ਓ.) ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਲੇਬਰ ਮਿਆਰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਆਈਐਲਓ ਦੇ 187 ਮੈਂਬਰ ਦੇਸ਼ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 186 ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਹਨ। 187 ਵਾਂ ਮੈਂਬਰ ਕੁੱਕ ਆਈਲੈਂਡ ਹੈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਈਐਲਓ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਦੂਰ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਕਈ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 2002 ਵਿੱਚ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਵਿਸ਼ਵ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨ ਨੰਬਰ 138 ਅਤੇ 182 ਦੁਆਰਾ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1973 ਵਿੱਚ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਲਈ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਉਮਰ ਕੇਂਦਰਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਮੈਂਬਰ ਰਾਜਾਂ ਲਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੀ ਉਮਰ ਵਧਾਉਣਾ ਅਤੇ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਹੈ।
1999 ਵਿੱਚ ਆਈਐਲਓ ਸੰਮੇਲਨ ਨੰ. 182 ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ 'ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰ ਸੰਮੇਲਨ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭੈੜਾ ਰੂਪ' ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅਤੇ ਫੌਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨਾ ਹੈ ਇਹ ਦਿਨ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ਼-ਨਾਲ਼ ਬਾਲਗ਼ਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ 2014 ਦੇ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇਣ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿਚ ਹਰ ਦਸ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ 2000 ਤੋਂ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ 94 ਮਿਲੀਅਨ ਦੀ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਹੈ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਟੌਤੀ ਦੀ ਦਰ ਵਿੱਚ ਦੋ-ਤਿਹਾਈ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੇ 2025 ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਰੂਪਾਂ ਵਿਚ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਆਪੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਕਿਰਤ, ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਤਸਕਰੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕਰਦਾ ਹੈ
ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ, 5 ਤੋਂ 17 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਮਿਲੀ
ਅਫ਼ਰੀਕਾ (72 ਮਿਲੀਅਨ) ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਪੈਸੀਫਿਕ (62 ਮਿਲੀਅਨ) ਅਮਰੀਕਾ (11 ਮਿਲੀਅਨ) ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ (6 ਮਿਲੀਅਨ) ਅਰਬ ਰਾਜ (1 ਮਿਲੀਅਨ)
ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ
ਅੱਜ, ਦੋ ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬੱਚੇ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰ ਹਨ। ਅੰਦਾਜ਼ਨ 120 ਮਿਲੀਅਨ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਕੰਮ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ 73 ਮਿਲੀਅਨ 10 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਹਨ। ਉਪ-ਸਹਾਰਨ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰ ਹਨ। ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਪਿਛਲੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ 300,000 ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਬੱਚੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਖ਼ਪਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੋਕੋ, ਕਾਫੀ, ਸੂਤੀ, ਰਬੜ ਅਤੇ ਹੋਰ ਫ਼ਸਲਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਬਾਰੇ ਮੌਜੂਦਾ ਕਾਨੂੰਨ
ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਲੇਬਰ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਨੇ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਬਾਰੇ ਇਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕੀਤੇ ਸਨ। 1990 ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੇ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰ ਉੱਤੇ ਸੰਮੇਲਨ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ 193 ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਸਹਿਮਤੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ 18 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਆਦਮੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਰਜ਼ ਦਾ ਬੰਧਨ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਤਸਕਰੀ, ਗ਼ੁਲਾਮੀ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਟਕਰਾਅ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਬਰੀ ਭਰਤੀ, ਵੇਸਵਾਗਮਨੀ, ਪਰੋਨੋਗ੍ਰਾਫ਼ੀ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ, ਨਸ਼ਿਆਂ ਵਰਗੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜੇ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਤਸਕਰੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਖ਼ਤ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ
ਸਾਲ 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 5-14 ਸਾਲ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 43,53,247 ਹੈ. ਸਾਲ 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ 5-14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਕੁੱਲ 43,53,247 ਕਾਮਿਆਂ ਵਿਚੋਂ, ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 16,89,200 ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 26,64,047 ਹੈ।
ਚਾਈਲਡ ਰਾਈਟਸ ਐਂਡ ਯੂ (ਸੀ ਆਰ ਵਾਈ) ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਵਿਚ 7-14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਸਮੂਹ ਵਿਚ ਤਕਰੀਬਨ 14 ਲੱਖ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਲਿਖ ਸਕਦੇ। ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਉਮਰ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰ ਅਨਪੜ੍ਹ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ 20 ਲੱਖ ਹਾਸ਼ੀਏ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ।
