ETV Bharat / health

ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰੋ ਆਪਣਾ ਇਲਾਜ, ਹੋ ਸਕਦੈ ਬਚਾਅ, ਬਸ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚੋ - How To Avoid Snake Bites

author img

By ETV Bharat Health Team

Published : Aug 4, 2024, 7:20 PM IST

How To Avoid Snake Bites: ਸੱਪ ਦਾ ਕੱਟਣਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਹਾਦਸਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਸਹੀ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਇਲਾਜ ਨਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਜਾਨ ਵੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੱਪ ਦੇ ਕੱਟਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਕੀ ਕਰਨਾ ਸਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

How To Avoid Snake Bites
How To Avoid Snake Bites (Getty Images)

ਹੈਦਰਾਬਾਦ: ਸੱਪ ਇੱਕ ਖਤਰਨਾਕ ਅਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਜਾਨਵਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਹਰ ਕੋਈ ਡਰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸੱਪ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕੱਟ ਲਵੇ, ਤਾਂ ਜਾਨ ਵੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸੱਪ ਦੇ ਡੱਸਣ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਾਲ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰੋ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਤੁਰੰਤ ਇਲਾਜ ਕਰੋ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਾਂਗੇ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਸੱਪ ਤੁਹਾਨੂੰ ਡੱਸਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ।

ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ?:

  1. ਤੁਰੰਤ ਐਂਬੂਲੈਂਸ ਨੂੰ ਕਾਲ ਕਰੋ
  2. ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸੱਪ ਤੋਂ ਦੂਰ ਲੈ ਜਾਓ।
  3. ਜੇ ਜ਼ਖਮ ਦਿਲ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਹੈ, ਤਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਲੰਮੇ ਪਾ ਦਿਓ
  4. ਜ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਫੈਲਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਜਿੰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ ਸਥਿਰ ਰੱਖੋ।
  5. ਜ਼ਖ਼ਮ ਨੂੰ ਢਿੱਲੀ ਅਤੇ ਸਾਫ਼ ਪੱਟੀ ਨਾਲ ਢੱਕੋ।
  6. ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਗਹਿਣੇ ਜਾਂ ਤੰਗ ਕੱਪੜੇ ਹਟਾਓ।
  7. ਜੇਕਰ ਪੈਰ ਨੂੰ ਸੱਪ ਨੇ ਡੰਗ ਲਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੁੱਤੀ ਉਤਾਰ ਦਿਓ।
  8. ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ।

ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਹੈ?:

  1. ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਦਵਾਈ ਨਾ ਦਿਓ।
  2. ਜੇਕਰ ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗ ਦਾ ਜ਼ਖ਼ਮ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਦਿਲ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੈ, ਤਾਂ ਜ਼ਖ਼ਮ ਨੂੰ ਨਾ ਕੱਟੋ
  3. ਜ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਚੂਸਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾ ਕਰੋ
  4. ਜ਼ਖ਼ਮ 'ਤੇ ਕੋਲਡ ਕੰਪਰੈੱਸ, ਬਰਫ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਕਰੋ।
  5. ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਅਲਕੋਹਲ ਜਾਂ ਕੈਫੀਨ ਵਾਲੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਨਾ ਦਿਓ
  6. ਪੀੜਤ ਨੂੰ ਤੁਰਨ ਨਾ ਦਿਓ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੱਡੀ ਰਾਹੀਂ ਲੈ ਜਾਓ।
  7. ਸੱਪ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਜਾਂ ਫੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾ ਕਰੋ। ਜੇ ਹੋ ਸਕੇ ਤਾਂ ਸੱਪ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਲਓ।
  8. ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੰਪ ਚੂਸਣ ਵਾਲੇ ਯੰਤਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਕਰੋ।

ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗਣ ਦੇ ਲੱਛਣ ਕੀ ਹਨ?:

  1. ਉਲਟੀਆਂ
  2. ਸਦਮਾ
  3. ਪਲਕਾਂ ਦਾ ਝੁਕਣਾ
  4. ਜ਼ਖ਼ਮ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਸੋਜ
  5. ਜਲਣ ਅਤੇ ਲਾਲੀ
  6. ਚਮੜੀ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ
  7. ਦਸਤ
  8. ਬੁਖਾਰ
  9. ਪੇਟ ਦਰਦ
  10. ਸਿਰ ਦਰਦ
  11. ਅਧਰੰਗ
  12. ਨਬਜ਼ ਵਧਣਾ
  13. ਥਕਾਵਟ
  14. ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ
  15. ਪਿਆਸ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣਾ
  16. ਘੱਟ ਬੀ.ਪੀ

ਕਿਵੇਂ ਪਛਾਣੀਏ ਕਿ ਸੱਪ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ?: ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੱਪਾਂ ਦੀਆਂ 250 ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 4 ਸਭ ਤੋਂ ਘਾਤਕ ਹਨ ਕਾਮਨ ਕੋਬਰਾ, ਸਾ-ਸਕੇਲਡ ਵਾਈਪਰ, ਕਾਮਨ ਕ੍ਰੇਟ ਅਤੇ ਰਸਲਜ਼ ਵਾਈਪਰ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਸੱਪ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਇਸਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਦੱਸ ਦਈਏ ਕਿ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਸੱਪ ਦਾ ਸਿਰ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਗੈਰ-ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਸੱਪ ਦਾ ਸਿਰ ਆਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 2 ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਸੱਪਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਗੈਰ-ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਸੱਪਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਸੱਪ ਦੇ ਡੱਸਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁੱਢਲੀ ਸਹਾਇਤਾ:

  1. ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਨੂੰ ਸਾਬਣ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਧੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਵੀ ਢੱਕ ਸਕਦੇ ਹੋ।
  2. ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਨੂੰ ਉੱਪਰੋਂ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕੱਸ ਕੇ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਲੱਤ/ਹੱਥ ਨੂੰ ਖੂਨ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਬੰਦ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਲੱਤ/ਹੱਥ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਹੈਦਰਾਬਾਦ: ਸੱਪ ਇੱਕ ਖਤਰਨਾਕ ਅਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਜਾਨਵਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਹਰ ਕੋਈ ਡਰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸੱਪ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕੱਟ ਲਵੇ, ਤਾਂ ਜਾਨ ਵੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸੱਪ ਦੇ ਡੱਸਣ ਕਾਰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੌਤਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਾਲ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰੋ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਤੁਰੰਤ ਇਲਾਜ ਕਰੋ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਾਂਗੇ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਸੱਪ ਤੁਹਾਨੂੰ ਡੱਸਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ।

ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ਕੀ ਕਰਨਾ ਹੈ?:

  1. ਤੁਰੰਤ ਐਂਬੂਲੈਂਸ ਨੂੰ ਕਾਲ ਕਰੋ
  2. ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸੱਪ ਤੋਂ ਦੂਰ ਲੈ ਜਾਓ।
  3. ਜੇ ਜ਼ਖਮ ਦਿਲ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਹੈ, ਤਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਲੰਮੇ ਪਾ ਦਿਓ
  4. ਜ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਫੈਲਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਅਤੇ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਜਿੰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ ਸਥਿਰ ਰੱਖੋ।
  5. ਜ਼ਖ਼ਮ ਨੂੰ ਢਿੱਲੀ ਅਤੇ ਸਾਫ਼ ਪੱਟੀ ਨਾਲ ਢੱਕੋ।
  6. ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਗਹਿਣੇ ਜਾਂ ਤੰਗ ਕੱਪੜੇ ਹਟਾਓ।
  7. ਜੇਕਰ ਪੈਰ ਨੂੰ ਸੱਪ ਨੇ ਡੰਗ ਲਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੁੱਤੀ ਉਤਾਰ ਦਿਓ।
  8. ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ।

ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਹੈ?:

  1. ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਦਵਾਈ ਨਾ ਦਿਓ।
  2. ਜੇਕਰ ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗ ਦਾ ਜ਼ਖ਼ਮ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਦਿਲ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੈ, ਤਾਂ ਜ਼ਖ਼ਮ ਨੂੰ ਨਾ ਕੱਟੋ
  3. ਜ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਚੂਸਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾ ਕਰੋ
  4. ਜ਼ਖ਼ਮ 'ਤੇ ਕੋਲਡ ਕੰਪਰੈੱਸ, ਬਰਫ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਕਰੋ।
  5. ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਅਲਕੋਹਲ ਜਾਂ ਕੈਫੀਨ ਵਾਲੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਨਾ ਦਿਓ
  6. ਪੀੜਤ ਨੂੰ ਤੁਰਨ ਨਾ ਦਿਓ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੱਡੀ ਰਾਹੀਂ ਲੈ ਜਾਓ।
  7. ਸੱਪ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਜਾਂ ਫੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾ ਕਰੋ। ਜੇ ਹੋ ਸਕੇ ਤਾਂ ਸੱਪ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਲਓ।
  8. ਕਿਸੇ ਵੀ ਪੰਪ ਚੂਸਣ ਵਾਲੇ ਯੰਤਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਕਰੋ।

ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗਣ ਦੇ ਲੱਛਣ ਕੀ ਹਨ?:

  1. ਉਲਟੀਆਂ
  2. ਸਦਮਾ
  3. ਪਲਕਾਂ ਦਾ ਝੁਕਣਾ
  4. ਜ਼ਖ਼ਮ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਸੋਜ
  5. ਜਲਣ ਅਤੇ ਲਾਲੀ
  6. ਚਮੜੀ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ
  7. ਦਸਤ
  8. ਬੁਖਾਰ
  9. ਪੇਟ ਦਰਦ
  10. ਸਿਰ ਦਰਦ
  11. ਅਧਰੰਗ
  12. ਨਬਜ਼ ਵਧਣਾ
  13. ਥਕਾਵਟ
  14. ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ
  15. ਪਿਆਸ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣਾ
  16. ਘੱਟ ਬੀ.ਪੀ

ਕਿਵੇਂ ਪਛਾਣੀਏ ਕਿ ਸੱਪ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ?: ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੱਪਾਂ ਦੀਆਂ 250 ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 4 ਸਭ ਤੋਂ ਘਾਤਕ ਹਨ ਕਾਮਨ ਕੋਬਰਾ, ਸਾ-ਸਕੇਲਡ ਵਾਈਪਰ, ਕਾਮਨ ਕ੍ਰੇਟ ਅਤੇ ਰਸਲਜ਼ ਵਾਈਪਰ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਸੱਪ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਇਸਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਦੱਸ ਦਈਏ ਕਿ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਸੱਪ ਦਾ ਸਿਰ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਗੈਰ-ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਸੱਪ ਦਾ ਸਿਰ ਆਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 2 ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਸੱਪਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਗੈਰ-ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਸੱਪਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਸੱਪ ਦੇ ਡੱਸਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ਮੁੱਢਲੀ ਸਹਾਇਤਾ:

  1. ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਨੂੰ ਸਾਬਣ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਧੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਵੀ ਢੱਕ ਸਕਦੇ ਹੋ।
  2. ਸੱਪ ਦੇ ਡੰਗਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਨੂੰ ਉੱਪਰੋਂ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕੱਸ ਕੇ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਲੱਤ/ਹੱਥ ਨੂੰ ਖੂਨ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਬੰਦ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਲੱਤ/ਹੱਥ ਨੂੰ ਕੱਟਣਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ETV Bharat Logo

Copyright © 2024 Ushodaya Enterprises Pvt. Ltd., All Rights Reserved.