ETV Bharat / technology

ವೇಗವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿದೆ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್​ ವಲಯ: ದೇಶೀಯ ಕಂಪನಿಗಳಿಗೂ ಆಕರ್ಷಕ ಅವಕಾಶ

All Eyes On Semiconductor Sector: ದೇಶದಲ್ಲಿ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್​ ವಲಯ ವೇಗವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿದೆ. ಅನೇಕ ದೇಶೀಯ ಕಂಪನಿಗಳಿಗೆ ಇದೊಂದು ಸುವರ್ಣಾವಕಾಶವಾಗಿದೆ. ಅನೇಕ ಅಂತಾರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಟ್ಟದ ದೈತ್ಯ ಕಂಪನಿಗಳು ಈ ಚಿಪ್​ಗಳ ತಯಾರಿಕೆಗೆ ಮುಂದಾಗುತ್ತಿವೆ.

SEMICONDUCTOR TECHNOLOGY  SEMICONDUCTOR INDUSTRY  SEMICONDUCTOR MANUFACTURING  DOMESTIC COMPANIES
ಸಂಗ್ರಹ ಚಿತ್ರ (ETV Bharat)
author img

By ETV Bharat Tech Team

Published : Oct 9, 2024, 7:42 AM IST

All Eyes On Semiconductor Sector: ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ (ಚಿಪ್‌ಸೆಟ್‌) ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯು ದೇಶೀಯ ಕಂಪನಿಗಳನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸುತ್ತಿದೆ. ಅಗತ್ಯ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನವನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸುವುದರೊಂದಿಗೆ, ಚಿಪ್ ತಯಾರಿಸಲು ಅಂತಾರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಟ್ಟದ ದೈತ್ಯ ಕಂಪನಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಪಾಲುದಾರಿಕೆ ಹೊಂದಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಜೊತೆಗೆ, ವಿವಿಧ ರಾಜ್ಯಗಳ ಹಲವು ಸಂಸ್ಥೆಗಳೂ ಇದರಲ್ಲಿ ಪಾಲ್ಗೊಳ್ಳುತ್ತಿವೆ.

2019ರವರೆಗೆ ವಿಶ್ವದಾದ್ಯಂತ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಆಗಿಲ್ಲ. 2016-19ರ ನಡುವೆ ಸಾಮಾನ್ಯ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿ 7.9% ಮತ್ತು ASIC (ಅಪ್ಲಿಕೇಶನ್ ಸ್ಪೆಸಿಫಿಕ್ ಇಂಟಿಗ್ರೇಟೆಡ್ ಸರ್ಕ್ಯೂಟ್) ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿ 3.9% ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಕಂಡುಬಂದಿದೆ. ಕೋವಿಡ್ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಚಿಪ್‌ಸೆಟ್‌ಗಳಿಗೆ ಅನಿರೀಕ್ಷಿತ ಬೇಡಿಕೆ ಮತ್ತು ಚೀನಾ-ತೈವಾನ್‌ನಿಂದ ಪೂರೈಕೆಯ ಕೊರತೆಯಿಂದಾಗಿ ಭಾರತ ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವು ದೇಶಗಳು ಅವುಗಳ ತಯಾರಿಕೆಯತ್ತ ಗಮನ ಹರಿಸುತ್ತಿವೆ.

ತಂತ್ರಜ್ಞಾನದ ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ವೇಗವೇ ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ: ಹೊಸ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನಗಳ ತ್ವರಿತ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯಿಂದಾಗಿ ಬಳಕೆದಾರರ ಸಂಖ್ಯೆ ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿದೆ. ಆಟೋಮೋಟಿವ್, ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ಸ್ ಮತ್ತು ಕೈಗಾರಿಕಾ ಯಾಂತ್ರೀಕೃತಗೊಂಡ ವಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್​ ಬಳಕೆ ಏರಿಕೆಯಾಗುತ್ತಿದೆ. ಅದರಂತೆ, ಅಮೆರಿಕ, ಜಪಾನ್, ತೈವಾನ್ ಮತ್ತು ಕೊರಿಯಾದಲ್ಲಿ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ಕಂಪನಿಗಳು ಹೆಚ್ಚೆಚ್ಚು ಹೂಡಿಕೆ ಮಾಡುತ್ತಿವೆ.

ಅಮೆರಿಕದ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ಕಂಪನಿಗಳು ತಮ್ಮ ಉತ್ಪಾದನಾ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು 200 ಶತಕೋಟಿ ಡಾಲರ್ (ಸುಮಾರು ರೂ. 16.60 ಲಕ್ಷ ಕೋಟಿ) ಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಹೂಡಿಕೆ ಮಾಡುತ್ತಿವೆ. ಸಾಮಾನ್ಯ ಉದ್ದೇಶದ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ಚಿಪ್‌ಗಳಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ, ASIC ಚಿಪ್‌ಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಬೇಡಿಕೆ ಅಧಿಕವಿದೆ.

ವಿಶೇಷ ಅಗತ್ಯಗಳಿಗಾಗಿ ಕಂಪನಿಗಳು ASIC ಚಿಪ್‌ಗಳನ್ನು ಆವಿಷ್ಕರಿಸುತ್ತಿವೆ. ಅವುಗಳು ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಮತ್ತು ಕೆಲವು ಇತರ ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಬೇಡಿಕೆಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ವಿವಿಧ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಈ ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ಸಂಶೋಧನೆ ನಡೆಸುತ್ತಿವೆ. TSMC (ತೈವಾನ್ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ಮ್ಯಾನುಫ್ಯಾಕ್ಚರಿಂಗ್ ಕಂಪನಿ), ಸ್ಯಾಮ್ಸಂಗ್ ಮತ್ತು SMIC ಈ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಮುಂಚೂಣಿಯಲ್ಲಿವೆ. SMIC ಭಾರತದ ಗುಜರಾತ್‌ನಲ್ಲಿ ಟಾಟಾ ಗ್ರೂಪ್‌ನೊಂದಿಗೆ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ಫ್ಯಾಬ್ ಅನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲು ತಯಾರಿ ನಡೆದಿದೆ.

ಹೈದರಾಬಾದ್​ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು: ಹೈದರಾಬಾದ್ ಮೂಲದ Maschip ಟೆಕ್ನಾಲಜೀಸ್ ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರದ ವಲಯದ ಸಂಸ್ಥೆಯಾದ C-Doc ಸಹಯೋಗದೊಂದಿಗೆ HPC (ಹೈ ಪರ್ಫಾರ್ಮೆನ್ಸ್ ಕಂಪ್ಯೂಟಿಂಗ್) ಪ್ರೊಸೆಸರ್ SoC (ಸಿಸ್ಟಮ್ ಆನ್ ಎ ಚಿಪ್) ಅನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸುತ್ತಿದೆ. TSMC ಇದನ್ನು 5nm ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ ನೋಡ್ ಆಧರಿಸಿ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಮಾಡುತ್ತಿದೆ. ಈ ಯೋಜನೆಯು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡರೆ, ನಮ್ಮ ದೇಶವು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ HPC ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿ ಸೇವೆಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸಲು ಅವಕಾಶವಿದೆ. ಮ್ಯಾಸ್​ಚಿಪ್ ಟೆಕ್ನಾಲಜೀಸ್ ಅಂತಹ ಇತರ ಕೆಲವು ಯೋಜನೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವಂತೆ ತೋರುತ್ತಿದೆ.

ಐಟಿ ಮತ್ತು ಇಂಜಿನಿಯರಿಂಗ್ ಸೇವೆಗಳ ಕಂಪನಿ ಸೈಂಟ್ ಲಿಮಿಟೆಡ್ ಸೈಂಟ್ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ಪ್ರೈವೇಟ್ ಲಿಮಿಟೆಡ್ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ ಸಂಪೂರ್ಣ ಸ್ವಾಮ್ಯದ ಅಂಗಸಂಸ್ಥೆಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದೆ. ಇದು EAD/IP ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಮತ್ತು ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ಕಂಪನಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಹಭಾಗಿತ್ವವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಇದರ ಹೊರತಾಗಿ, ಕಂಪನಿಯು ಅನಲಾಗ್ ಮತ್ತು ಡಿಜಿಟಲ್ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಬೌದ್ಧಿಕ ಆಸ್ತಿ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು (IPR) ಹೊಂದಿದೆ.

ಇಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ, ಈ ಸಂಸ್ಥೆಯು 40ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ASIC ಟರ್ನ್‌ಕೀ ಯೋಜನೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಿದೆ. ಸೈಯಂಟ್ ಲಿಮಿಟೆಡ್ ಮುಂದಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸಲು ಯೋಜಿಸುತ್ತಿದೆ. ಇನ್ನೂ ಕೆಲವು ಕಂಪನಿಗಳು ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ಪ್ರಾಜೆಕ್ಟ್‌ಗಳನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಳ್ಳಲು ಮುಂದಾಗುತ್ತಿವೆ ಎಂದು ಉದ್ಯಮದ ಮೂಲಗಳು ಹೇಳಿವೆ.

ಓದಿ: ರಿನಿವಬಲ್​ ಎನರ್ಜಿಯಿಂದ ವಿದ್ಯುತ್​ ಉತ್ಪಾದನೆ ಮಹತ್ವದ ಸಾಧನೆ: ಜರ್ಮನಿಯಲ್ಲಿ ಸಚಿವ ಜೋಶಿ ಪ್ರತಿಪಾದನೆ

All Eyes On Semiconductor Sector: ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ (ಚಿಪ್‌ಸೆಟ್‌) ಮಾರುಕಟ್ಟೆಯು ದೇಶೀಯ ಕಂಪನಿಗಳನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸುತ್ತಿದೆ. ಅಗತ್ಯ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನವನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸುವುದರೊಂದಿಗೆ, ಚಿಪ್ ತಯಾರಿಸಲು ಅಂತಾರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಟ್ಟದ ದೈತ್ಯ ಕಂಪನಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಪಾಲುದಾರಿಕೆ ಹೊಂದಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಜೊತೆಗೆ, ವಿವಿಧ ರಾಜ್ಯಗಳ ಹಲವು ಸಂಸ್ಥೆಗಳೂ ಇದರಲ್ಲಿ ಪಾಲ್ಗೊಳ್ಳುತ್ತಿವೆ.

2019ರವರೆಗೆ ವಿಶ್ವದಾದ್ಯಂತ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಆಗಿಲ್ಲ. 2016-19ರ ನಡುವೆ ಸಾಮಾನ್ಯ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿ 7.9% ಮತ್ತು ASIC (ಅಪ್ಲಿಕೇಶನ್ ಸ್ಪೆಸಿಫಿಕ್ ಇಂಟಿಗ್ರೇಟೆಡ್ ಸರ್ಕ್ಯೂಟ್) ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿ 3.9% ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಕಂಡುಬಂದಿದೆ. ಕೋವಿಡ್ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಲ್ಲಿ ಚಿಪ್‌ಸೆಟ್‌ಗಳಿಗೆ ಅನಿರೀಕ್ಷಿತ ಬೇಡಿಕೆ ಮತ್ತು ಚೀನಾ-ತೈವಾನ್‌ನಿಂದ ಪೂರೈಕೆಯ ಕೊರತೆಯಿಂದಾಗಿ ಭಾರತ ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವು ದೇಶಗಳು ಅವುಗಳ ತಯಾರಿಕೆಯತ್ತ ಗಮನ ಹರಿಸುತ್ತಿವೆ.

ತಂತ್ರಜ್ಞಾನದ ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ವೇಗವೇ ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ: ಹೊಸ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನಗಳ ತ್ವರಿತ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯಿಂದಾಗಿ ಬಳಕೆದಾರರ ಸಂಖ್ಯೆ ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿದೆ. ಆಟೋಮೋಟಿವ್, ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ಸ್ ಮತ್ತು ಕೈಗಾರಿಕಾ ಯಾಂತ್ರೀಕೃತಗೊಂಡ ವಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್​ ಬಳಕೆ ಏರಿಕೆಯಾಗುತ್ತಿದೆ. ಅದರಂತೆ, ಅಮೆರಿಕ, ಜಪಾನ್, ತೈವಾನ್ ಮತ್ತು ಕೊರಿಯಾದಲ್ಲಿ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ಕಂಪನಿಗಳು ಹೆಚ್ಚೆಚ್ಚು ಹೂಡಿಕೆ ಮಾಡುತ್ತಿವೆ.

ಅಮೆರಿಕದ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ಕಂಪನಿಗಳು ತಮ್ಮ ಉತ್ಪಾದನಾ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು 200 ಶತಕೋಟಿ ಡಾಲರ್ (ಸುಮಾರು ರೂ. 16.60 ಲಕ್ಷ ಕೋಟಿ) ಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಹೂಡಿಕೆ ಮಾಡುತ್ತಿವೆ. ಸಾಮಾನ್ಯ ಉದ್ದೇಶದ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ಚಿಪ್‌ಗಳಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ, ASIC ಚಿಪ್‌ಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಬೇಡಿಕೆ ಅಧಿಕವಿದೆ.

ವಿಶೇಷ ಅಗತ್ಯಗಳಿಗಾಗಿ ಕಂಪನಿಗಳು ASIC ಚಿಪ್‌ಗಳನ್ನು ಆವಿಷ್ಕರಿಸುತ್ತಿವೆ. ಅವುಗಳು ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಮತ್ತು ಕೆಲವು ಇತರ ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಬೇಡಿಕೆಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ವಿವಿಧ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಈ ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ಸಂಶೋಧನೆ ನಡೆಸುತ್ತಿವೆ. TSMC (ತೈವಾನ್ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ಮ್ಯಾನುಫ್ಯಾಕ್ಚರಿಂಗ್ ಕಂಪನಿ), ಸ್ಯಾಮ್ಸಂಗ್ ಮತ್ತು SMIC ಈ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಮುಂಚೂಣಿಯಲ್ಲಿವೆ. SMIC ಭಾರತದ ಗುಜರಾತ್‌ನಲ್ಲಿ ಟಾಟಾ ಗ್ರೂಪ್‌ನೊಂದಿಗೆ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ಫ್ಯಾಬ್ ಅನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಲು ತಯಾರಿ ನಡೆದಿದೆ.

ಹೈದರಾಬಾದ್​ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು: ಹೈದರಾಬಾದ್ ಮೂಲದ Maschip ಟೆಕ್ನಾಲಜೀಸ್ ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರದ ವಲಯದ ಸಂಸ್ಥೆಯಾದ C-Doc ಸಹಯೋಗದೊಂದಿಗೆ HPC (ಹೈ ಪರ್ಫಾರ್ಮೆನ್ಸ್ ಕಂಪ್ಯೂಟಿಂಗ್) ಪ್ರೊಸೆಸರ್ SoC (ಸಿಸ್ಟಮ್ ಆನ್ ಎ ಚಿಪ್) ಅನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸುತ್ತಿದೆ. TSMC ಇದನ್ನು 5nm ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ ನೋಡ್ ಆಧರಿಸಿ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಮಾಡುತ್ತಿದೆ. ಈ ಯೋಜನೆಯು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ಪೂರ್ಣಗೊಂಡರೆ, ನಮ್ಮ ದೇಶವು ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ HPC ವಿಭಾಗದಲ್ಲಿ ಸೇವೆಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸಲು ಅವಕಾಶವಿದೆ. ಮ್ಯಾಸ್​ಚಿಪ್ ಟೆಕ್ನಾಲಜೀಸ್ ಅಂತಹ ಇತರ ಕೆಲವು ಯೋಜನೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸುವಂತೆ ತೋರುತ್ತಿದೆ.

ಐಟಿ ಮತ್ತು ಇಂಜಿನಿಯರಿಂಗ್ ಸೇವೆಗಳ ಕಂಪನಿ ಸೈಂಟ್ ಲಿಮಿಟೆಡ್ ಸೈಂಟ್ ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ಪ್ರೈವೇಟ್ ಲಿಮಿಟೆಡ್ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ ಸಂಪೂರ್ಣ ಸ್ವಾಮ್ಯದ ಅಂಗಸಂಸ್ಥೆಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದೆ. ಇದು EAD/IP ಸಂಸ್ಥೆಗಳು ಮತ್ತು ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ಕಂಪನಿಗಳೊಂದಿಗೆ ಸಹಭಾಗಿತ್ವವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಇದರ ಹೊರತಾಗಿ, ಕಂಪನಿಯು ಅನಲಾಗ್ ಮತ್ತು ಡಿಜಿಟಲ್ ವಲಯದಲ್ಲಿ ಬೌದ್ಧಿಕ ಆಸ್ತಿ ಹಕ್ಕುಗಳನ್ನು (IPR) ಹೊಂದಿದೆ.

ಇಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ, ಈ ಸಂಸ್ಥೆಯು 40ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ASIC ಟರ್ನ್‌ಕೀ ಯೋಜನೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ವಹಿಸಿದೆ. ಸೈಯಂಟ್ ಲಿಮಿಟೆಡ್ ಮುಂದಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ ಅವಕಾಶಗಳನ್ನು ಒದಗಿಸಲು ಯೋಜಿಸುತ್ತಿದೆ. ಇನ್ನೂ ಕೆಲವು ಕಂಪನಿಗಳು ಸೆಮಿಕಂಡಕ್ಟರ್ ಪ್ರಾಜೆಕ್ಟ್‌ಗಳನ್ನು ಕೈಗೆತ್ತಿಕೊಳ್ಳಲು ಮುಂದಾಗುತ್ತಿವೆ ಎಂದು ಉದ್ಯಮದ ಮೂಲಗಳು ಹೇಳಿವೆ.

ಓದಿ: ರಿನಿವಬಲ್​ ಎನರ್ಜಿಯಿಂದ ವಿದ್ಯುತ್​ ಉತ್ಪಾದನೆ ಮಹತ್ವದ ಸಾಧನೆ: ಜರ್ಮನಿಯಲ್ಲಿ ಸಚಿವ ಜೋಶಿ ಪ್ರತಿಪಾದನೆ

ETV Bharat Logo

Copyright © 2024 Ushodaya Enterprises Pvt. Ltd., All Rights Reserved.