ડાંગ જિલ્લાના આદિવાસીઓ માટે મહુડાનું વૃક્ષ કલ્પવૃક્ષ સમાન

ડાંગ જિલ્લાના આદિવાસીઓ મહુડાના ફળ અને ફૂલમાંથી પૂરક રોજગારી મેળવે છે. મહુડાનું વૃક્ષ ઔષધીય દવા તરીકે ખૂબ જ વખણાય છે. વૃક્ષની દરેક વસ્તુઓ દવા તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. શરદી,ખાંસી, તાવ જેવી બીમારીઓ માટે મહુડાનાં ફળ ઘણાં ઉપયોગી નીવડે છે.

ડાંગ : ગુજરાત રાજ્યના છેવાડે આવેલ ડાંગ જિલ્લો જે પહાડી વિસ્તાર તરીકે ઓળખાય છે. આ પહાડોમાં ઘનઘોર વૃક્ષો આવેલ છે. જેમાં મહુડાનાં વૃક્ષો પણ મોટી સંખ્યામાં આવેલ છે. આ મહુડાનું વૃક્ષ દરેક રીતના અહીંના આદિવાસીઓ માટે ફળદાયી નીવડે છે. મહુડાનાં ફળ અને ફૂલમાંથી આદિવાસીઓ પૂરક રોજગારી પ્રાપ્ત કરે છે. ઉનાળાની ઋતુમાં માર્ચ મહિના બાદ મહુડાનાં વૃક્ષો ઉપર ફૂલ આવવાનુ ચાલુ થાય છે. જે ફૂલો રાત દિવસ ખરતાં હોય છે. ત્યારે અહીંના આદિવાસીઓ આ ફૂલ વીણીને તેને સુકવ્યા બાદ બજારમાં વેચીને આવક પ્રાપ્ત કરે છે. શામગહાન ગામના તુલસીરામભાઈ પવાર જણાવે છે કે, ઉનાળાની ઋતુમાં મહુડાનાં ફૂલોને તેઓ સૂકવીને બજારમાં વેચે છે. જ્યારે જૂન મહિનામાં આ વૃક્ષ ઉપર ફળ આવવાનુ ચાલુ થાય છે. જેને પણ તેઓ ફળનું પડ કાઢી નાખ્યા બાદ તેને સુકવે છે. ત્યારબાદ આ ફળમાંથી તેલ પણ કાઢી શકાય છે. આ તેલને ખોરાક તરીકે તરીકે ઉપયોગમાં લેવાય છે.

ડાંગના જંગલમાં મોટાભાગના મહુડાનાં વૃક્ષો આવેલ છે. ત્યારે અહીંના લોકો માટે આ વૃક્ષ કલ્પવૃક્ષ સમાન છે. વૈધ આ વૃક્ષોમાંથી ઔષધી દવાઓ બનાવે છે. બાળકોને શરદી, ખાંસી, તાવ આવ્યો હોય ત્યારે મહુડાનાં દેશી દારૂ થી શરદી, તાવ જેવી બીમારીઓ મટી જાય છે. ધવલીધોડ ગામનાં વૈદ્ય સયાજીભાઈ જાનુંભાઇ ઠાકરે જણાવે છે કે, મહુડાનાં વૃક્ષની દરેક વસ્તુઓને ઉપયોગમાં લઇ શકાય છે. વૈદ્ય તરીકે તેઓ મહુડાનાં વૃક્ષોનો ઘણી રીતના ઉપયોગ કરે છે. જે દંપતીને બાળક પ્રાપ્તિ ના થતી હોય તે લોકો માટે મહુડાની છાલ દ્વારા સારવાર કરવામાં આવે છે. સયાજીભાઇના વડીલ જાનુભાઈ ઠાકરે વૈદ્ય તરીકે ગુજરાતભરમાં પ્રખ્યાત છે. તેઓ ખાસ દવા તરીકે ખાસ આ વૃક્ષનો ઉપયોગ કરતા હતાં. મહુડાનાં ફૂલોને શેકીને લોકો ખાવામાં ઉપયોગમાં લઇ શકે છે. તેમજ આ ફૂલોને ખરશાણીમાં મિક્સ કરીને ખાવાથી સાંધાના દુઃખાવામાં રાહત થાય છે. તેમજ મહુડાનાં ફૂલમાંથી દારૂ બને જે છે, જે દારૂનાં બે થી ત્રણ ઢાંકણ પીવામાં આવે તો દમ,શ્વાસની બીમારી દૂર થાય છે. મહુડાનાં ફળ દ્વારા તેલ બનાવી તેનો પણ ઔષધી તરીકે ઉપયોગમાં લઇ શકાય છે.

ડાંગ જિલ્લાના આદિવાસીઓ માટે મહુડાનું વૃક્ષ કલ્પવૃક્ષ સમાન

મહુડો ફળદાયી વૃક્ષ છે. ડાંગના આદિવાસી લોકો આ વૃક્ષનાં ફળ અને ફૂલમાંથી પૂરક રોજગારી પ્રાપ્ત કરે છે. મહુડાનાં ફૂલમાંથી દારૂ પણ બનાવવામાં આવે છે. આદિવાસીઓ માટે મહુડાનાં ફૂલનો દારૂ મોજશોખ કે જાહોજલાલી માટે નથી. પરંતુ આ વૃક્ષ અને તેનો દારૂ પરંપરાનો એક ભાગ છે. અહીંના વડીલ કાળુભાઈ ગાવીત જણાવે છે કે, આદિવાસી માટેના ભાવ પૂર્ણ અને શ્રદ્ધાનો તહેવાર અખાત્રીજના તહેવાર વખતે ચૂલામાં અગારી પાડવામાં આવે છે. જેમાં દારૂ પણ ચૂલામાં નાખવામાં આવે છે. વડીલ આદિવાસીઓ વર્ષોથી આ પરંપરાનું અનુસરણ કરતાં આવ્યાં છે. જે પ્રથા આજે પણ યથાવત જોવા મળે છે. વડીલો મહુડાનાં દારૂનો ઔષધ તરીકે ઉપયોગ કરતા હતા. જેમાં શરદી, ખાંસી, તાવ વગેરેની બીમારી અડધો ગ્લાસ વડીલો માટે જ્યારે બાળકો માટે અડધી ચમચી મહુડાનાં ફૂલ પીવડાવવામાં આવે તો આ બીમારી મટી શકે છે.મહુડાનું પ્રતિ વૃક્ષ અનુસાર વાર્ષિક 20 થી 200 કિલો જેટલા તેના બીજનું ઉત્પાદન થાય છે. તથા આ વૃક્ષમાંથી ઇમારતી લાકડાં તરીકે ઉપયોગ લેવામાં આવે છે. જેના કારણે મહુડાનાં વૃક્ષો કલ્પવૃક્ષ તરીકે ઓળખાય છે. મહુડાનાં ફળમાંથી તેલ કાઢ્યા બાદ વધેલા ખોળનો ઉપયોગ પશુઓના ખાવા માટે અને ખાતર તરીકે કરવામાં આવે છે. મહુડાનું વૃક્ષ દરેક રીતના ઉપયોગમાં આવતું હોવાથી અહીં આદિવાસી સમુદાયના લોકો આ વૃક્ષને પવિત્ર માને છે.