હૈદરાબાદ : ભારતમાં લગ્ન માટે યુવતીની કાયદાકીય વયમાં સુધારો કરીને તેને 18 વર્ષમાંથી 21 વર્ષ કરવામાં આવે તેવી શક્યતા છે કારણ કે કેન્દ્ર સરકારે આ મામલે ચર્ચા કરવા માટે એક ઉચ્ચ સ્તરીય સમીતિની રચના કરી છે અને 31 જૂલાઇ પહેલા તે પોતાની ભલામણો સોંપે તેવી શક્યતા છે.
- દસ સભ્યોની ટાસ્કફોર્સમાં આરોગ્ય, મહિલા અને બાળ વિકાસ, કાયદો અને શીક્ષણના સચીવો સામેલ હશે.
- સમતા પાર્ટીના ભૂતપુર્વ અધ્યક્ષ જયા જેટલી આ ટાસ્ક ફોર્સની અધ્યક્ષતા કરશે અને વી.કે. પૌલ તેમજ આરોગ્ય અને નીતિ આયોગના સભ્યો તેમાં હશે.
આ ટાસ્કફોર્સ નાની ઉંમરમાં લગ્ન અને માતૃત્વને લગતા મુદ્દાઓની તપાસ કરશે
- માતૃત્વ માટેની ઉંમર
- પ્રસુતાનો મૃત્યુદર ઘટાડવાની અનિવાર્યતા
- પોષણ સ્તરમાં સુધારો કરવો
- આ બાબતોને લગતા અન્ય મુદ્દાઓ
લગ્ન માટેની ઓછામાં ઓછી વય સબંધિત કાયદાઓનો ઈતિહાસ
- બાળલગ્ન પર રોક લગાવવા અને સગીરાઓનું શોષણ અટકાવવા માટે કાયદામાં લગ્ન માટેની ઓછામાં ઓછી વય નક્કી કરવામાં આવી છે.
- 1860માં લાગુ થયેલા ભારતીય દંડ સંહિતા પ્રમાણે દસ વર્ષથી ઓછી વયની સગીરા સાથે કોઈપણ પ્રકારના જાતીય સંભોગને ગુનાહિત ગણવામાં આવ્યો છે.
- એઇજ ઓફ કોન્સેન્ટ બીલ, 1927’માં 12 વર્ષથી નાની વયની સગીરા સાથેના લગ્નને અમાન્ય ગણવામાં આવ્યા છે.
1929નો સારદા એક્ટ
- 1929માં ‘ચાઇલ્ડ મેરેજ રીસ્ટ્રીક્શન એક્ટમાં’ યુવતીઓ માટે લગ્ન કરવાની ઓછામાં ઓછી વય 14 વર્ષ અને યુવક માટે 18 વર્ષ નક્કી કરવામાં આવી.
- આ કાયદો તેના સ્પોન્સર, આર્ય સમાજના સભ્ય અને જજ, હાર્બીલસ સારદાને કારણે સારદા એક્ટ તરીકે જાણીતો છે.
- બાળલગ્ન પરના પ્રતિબંધનો મુદ્દો એ પહેલો સામાજીક ઉત્થાનનો મુદ્દો હતો કે જેને મહિલાઓના સંગઠન દ્વારા ઉઠાવવામાં આવ્યો હતો.
- આ મહિલાઓએ નેતાઓના પ્રતિનીધીમંડળની ઘર બહાર મોરચો માંડીને, હાથમાં પ્લેકાર્ડ રાખીને તેમજ સુત્રોચ્ચાર કરીને કેટલાક નેતાઓને પણ આ એક્ટને ટેકો આપવાનું આહવાન કર્યુ હતુ.
- તેઓ માનતા હતા કે આ એક્ટને પસાર કરાવીને ભારત દુનિયાને દેખાડી શકશે કે ભારત સામાજીક સુધારાઓ કરવા માટે ગંભીર છે.
- શું આ કાયદો લાગુ કરવામાં આવ્યો હતો ?
- બ્રીટીશ રાજના કોલોનીયલ પીરીયડ દરમીયાન આ કાયદો ‘ડેડ લેટર’ બનીને રહ્યો એટલે કે તે અમલમાં તો ન મુકાયો પરંતુ તેને રદ્દ પણ કરવામાં આવ્યો ન હતો.
- બ્રીટીશ અધિકારીઓ હિન્દુ અને મુસ્લીમોના સાંપ્રદાયીક તત્વોની નારાજગી વહોરવા માગતા ન હતા.
- જો કે રજવાડાઓને આ બાબતે સ્વતંત્ર નિર્ણય લેવાની છુટ આપવામાં આવી હતી.
આઝાદી બાદનો સમયગાળો
- સ્પેશીયલ મેરેજ એક્ટ 1954.
- 1978માં સારદા એક્ટમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો. ત્યારથી યુવતી માટે લગ્નની ઓછામાં ઓછી વય 18 વર્ષ અને યુવક માટે ઓછામાં ઓછી 21 વર્ષ નક્કી કરવામાં આવી.
- 2006- ‘પ્રોહીબીશન ઓફ ચાઇલ્ડ મેરેજ એક્ટ-2006’ માં પણ યુવતી માટે લગ્નની ઓછામાં ઓછી વય 18 વર્ષ અને યુવક માટે 21 વર્ષની જોગવાઈ કરવામાં આવી. આ ઉપરાંત કાયદો તોડનારને કડક સજાની જોગવાઈ પણ કરવામાં આવી.
અન્ય કેટલાક કાયદા
- અલગ અલગ ધર્મમાં લગ્નની વયને લઈને અલગ અલગ માપદંડોને લઈને પોતાના નિયમો બનાવવામાં આવ્યા છે જેમાં મોટાભાગના તેમના ધાર્મીક રીતરીવાજોને પ્રતિબીંબીત કરે છે.
- હિન્દુ મેરેજ એક્ટ 1955ના સેક્શન 5(iii) પ્રમાણે હિન્દુ યુવતીની લગ્નની ઓછામાં ઓછી વય 18 વર્ષ અને યુવકની ઓછામાં ઓછી વય 21 વર્ષ નક્કી કરવામાં આવી છે.
- ઇસ્લામ ધર્મમાં તેમના પર્સનલ લો પ્રમાણે એક તરૂણાવસ્થા પ્રાપ્ત કરનાર સીગરના લગ્નને માન્ય ગણવામાં આવે છે.
નાની વયે થયેલા લગ્નમાં આવતી સમસ્યાઓ
- ડેટામાં જણાવવામાં આવ્યુ છે કે જે યુવતીઓના લગ્ન 18 વર્ષની વય પહેલા કરાવવામાં આવે છે તેઓ કેટલીક સમસયાઓનો સામનો કરે છે જેમ કે,-
- તેમને અનીચ્છનીય ગર્ભાવસ્થામાંથી પસાર થવુ પડે છે.
- જાતીય રોગો થવાની સંભાવના વધી જાય છે.
- ગર્ભાવસ્થા દરમીયાનની મુશ્કેલીઓ અને પ્રસુતિ દરમીયાનના મૃત્યુની સંભાવનાઓ વધી જાય છે.
- આ યુવતીઓમાં આરોગ્યને લગતી સેવાઓના ઉપયોગની પુરતી જાણકારી, ગર્ભાવસ્થા દરમીયાનની તકેદારી, પ્રસુતી વીશેની પુરતી માહિતી તેમજ શીશુના રસીકરણના જ્ઞાન અને તેની માહિતીનો અભાવ હોય છે.
- NCBIના અહેવાલ પ્રમાણે નાની વયમાં લગ્ન થયા હોય તેવી માતાઓના બાળકોમાં શીશુઅવસ્થામાં કે બાલ્યાવસ્થામાં મૃત્યુ પામવાનો દર ખુબ ઉંચો હોય છે.
UNICEFના 2017ના અહેવાલ પ્રમાણે
- ગ્લોબલ એજન્સી UNICEFએ 2017માં હાથ ધરેલા અભ્યાસ પ્રમાણે, ભારતમાં 27% જેટલી દીકરીઓના લગ્ન તેના 18માં જન્મદીવસ પહેલા જ કરાવી દેવામાં આવે છે. આ અભ્યાસમાં આગળ જણાવવામાં આવ્યુ છે કે ભારતમાં દર વર્ષે લગભગ 1.5 મીલિયન દીકરીઓના લગ્ન 18 વર્ષથી નાની વયમાં જ કરાવી દેવામાં આવે છે.
- 18થી નાની વયમાં લગ્ન થવાનું પ્રમાણ 2005માં નોંધાયેલા આંકડા પ્રમાણે 47% હતુ જે ઘટીને 2016માં 27% થયુ છે. પરંતુ તેમ છતા આ આંકડો પણ ચીંતાજનક ચોક્કસ છે.
વિશ્વના અન્ય દેશોમાં લગ્નની વયને લગતા કાયદાઓ-
- યુનાઇટેડ કીંગ્ડમ- લગ્ન માટે કાયદા પ્રમાણે ઓછામાં ઓછી 16 વર્ષની વય જરૂરી
- યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ- અલગ અલગ રાજ્યોમાં અલગ અલગ ઉંમર
- સ્વીડન- લગ્ન માટેની કાયદા પ્રમાણે ઓછામાં ઓછી ઉંમર 18 વર્ષ
- નોર્વે- યુવક અને યુવતી બંન્ને માટે કાયદા પ્રમાણે લગ્ન માટેની ઓછામાં ઓછી વય 18 વર્ષ
- અફ્ઘાનીસ્તાન-યુવતી માટે લગ્નની ઓછામાં ઓછી વય 16 અને યુવક માટે 18 વર્ષ
- આર્જેન્ટીના- યુવક અને યુવતી બંન્ને માટે કાયદા પ્રમાણે લગ્ન માટેની ઓછામાં ઓછી વય 18 વર્ષ
- ઓસ્ટ્રેલીયા-કાયદા પ્રમાણે લગ્ન માટે યુવક અને યુવતી બંન્નેની ઓછામાં ઓછી ઉંમર 18 વર્ષ હોવી જરૂરી
- ઓસ્ટ્રીયા- લગ્ન કરવા માટે કાયદા પ્રમાણે ઓછામાં ઓછી 18 વર્ષની વય જરૂરી
- બાંગલાદેશ- કાયદા પ્રમાણે યુવતીની ઓછામાં ઓછી વય 18 વર્ષ અને યુવકની વય 21 વર્ષ હોવી જરૂરી. સગીર વયના યુવક-યુવતીના લગ્ન ગંભીર સમસ્યા ઉભી કરી શકે છે.
- ભુતાન-લગ્ન કરવા માટે ઓછામાં ઓછી 18 વર્ષની વય હોવી જરૂરી
- બ્રાઝીલ- યુવક અને યુવતી બંન્ને માટે કાયદા પ્રમાણે લગ્ન માટેની ઓછામાં ઓછી વય 18 વર્ષ
- ચીન-લગ્ન કરવા માટે યુવકની વય ઓછામાં ઓછી 22 વર્ષ અને યુવતીની વય ઓછામાં ઓછી 20 વર્ષ હોવી જરૂરી
- ડેનમાર્ક- યુવક અને યુવતી બંન્ને માટે કાયદા પ્રમાણે લગ્ન માટેની ઓછામાં ઓછી વય 18 વર્ષ હોવી જરૂરી
- ફીનલેન્ડ-લગ્ન કરવા માટેની જરૂરી વય ઓછામાં ઓછી 18 વર્ષ
- ફ્રાન્સ- લગ્ન કરવા માટે કાયદા મુજબ ઓછામાં ઓછી 18 વર્ષની વય હોવી જરૂરી
- જર્મની- લગ્ન કરવા માટેની જરૂરી ઉંમર 18 વર્ષ
- ગ્રીસ-લગ્ન કરવા માટે ઓછામાં ઓછી 18 વર્ષની વય હોવી જરૂરી
- ઇટલી- લગ્ન કરવા માટે કાયદા પ્રમાણે ઓછામાં ઓછી 18 વર્ષની વય હોવી જરૂરી
- જાપાન-યુવકની વય 18 વર્ષથી વધુ અને યુવતીની વય 16 વર્ષથી વધુ હોવી જરૂરી
સ્ત્રોત- મીડિયા રિપોર્ટસ
