નવી દિલ્હી: રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI)એ 19 મેના રોજ ચલણમાંથી રૂપિયા 2,000ની નોટો પાછી ખેંચવાની જાહેરાત કરી હતી. જો કે, RBIએ આ નોટો બદલવા માટે બેંકમાં જવા માટે 30 સપ્ટેમ્બર સુધીનો સમય આપ્યો છે. એટલે કે સામાન્ય જનતા પાસે નોટો બદલવા માટે 4 મહિનાનો સમય છે. 30 સપ્ટેમ્બર પછી આ નોટો માન્ય રહેશે નહીં. પરંતુ આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ ઉઠે છે કે આ નોટો બંધ થવાથી ભારતના અર્થતંત્ર પર કેવી અસર પડશે. શું આરબીઆઈનો આ નિર્ણય ભારતીય અર્થતંત્રના હિતમાં છે કે તેનાથી નુકસાન થશે. ચાલો જાણીએ આ બાબતો પર નિષ્ણાતોના અભિપ્રાય...
નિષ્ણાતો શું કહે છે: RBIના રૂ. 2000ના નોટબંધીના નિર્ણય અંગે નિષ્ણાતોના અલગ-અલગ મંતવ્યો છે. કેટલાક વિશ્લેષકો અને અર્થશાસ્ત્રીઓ તેને ભારતીય અર્થતંત્રના હિતમાં માને છે, જ્યારે કેટલાક તેને ગેરલાભ તરીકે જુએ છે.
- L&T ફાઇનાન્સ હોલ્ડિંગ્સ ગ્રૂપના મુખ્ય અર્થશાસ્ત્રી રૂપા રેગે નિત્સુરે સમાચાર એજન્સી રોઇટર્સને જણાવ્યું હતું કે, "રૂ. 2,000ની નોટ પાછી ખેંચવી એ 'મોટી ઘટના' નથી અને તેનાથી અર્થતંત્ર અથવા નાણાકીય નીતિ પર મોટી અસર થશે નહીં." કારણ કે છેલ્લા 6-7 વર્ષોમાં દેશમાં ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શન અને ઈ-કોમર્સનો વ્યાપ ઘણો વધી ગયો છે.
- ક્વોન્ટિકો રિસર્ચના અર્થશાસ્ત્રી યુવિકા સિંઘલનું માનવું છે કે આરબીઆઈના આ નિર્ણયની અસર કૃષિ અને બાંધકામ જેવા નાના વ્યવસાયો પર પડી શકે છે. આ સિવાય તેની અસર એવા વિસ્તારોમાં પણ જોવા મળી શકે છે, જ્યાં આજે પણ ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શન કરતાં વધુ લોકો રોકડનો ઉપયોગ કરે છે. આવા સ્થળોએ લોકોને અસુવિધાનો સામનો કરવો પડી શકે છે.
- તે જ સમયે, કેટલાક વિશ્લેષકો અને અર્થશાસ્ત્રીઓએ કહ્યું કે સરકાર અને કેન્દ્રીય બેંકે હજુ સુધી 2000 રૂપિયાની નોટ બંધ થવાનું ચોક્કસ કારણ જણાવ્યું નથી. પરંતુ આગામી લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ પહેલા આવો નિર્ણય લેવો એ એક શાણપણભર્યો નિર્ણય છે, કારણ કે સામાન્ય રીતે ચૂંટણી દરમિયાન પ્રચાર અને જનતાને આકર્ષવા માટે રોકડનો ઉપયોગ વધી જાય છે.
2016ની જેમ આ સામાનમાં રોકાણ વધશે: નવેમ્બર 2016માં 500 અને 1000 રૂપિયાના નોટબંધીની જાહેરાત બાદ રિયલ એસ્ટેટ અને સોના જેવી મોંઘી વસ્તુઓની માંગ વધવા લાગી. ફરી એકવાર એ જ અટકળો લગાવવામાં આવી રહી છે કારણ કે જેમની પાસે 2000 રૂપિયાની વધુ નોટો છે, તેઓ વિનિમય મર્યાદાને કારણે ઘરેણાં અને જમીનમાં રોકાણ કરવા માંગે છે. આ સિવાય બજારમાં નાની નોટોની માંગ પણ વધશે. 2016માં નોટબંધી પછી પણ કંઈક આવું જ જોવા મળ્યું હતું. લોકો રિયલ એસ્ટેટ અને સોના-ચાંદી જેવી વસ્તુઓમાં વધુને વધુ પૈસા રોકવા લાગ્યા હતા.
2000 રૂપિયાની આટલી નોટ બજારમાં છે: RBIના આંકડા અનુસાર, ભારતમાં 31 લાખ 33 હજાર કરોડ રૂપિયાનું ચલણ ચલણમાં છે. જેમાંથી 3 લાખ 13 હજારની કિંમતની ચલણી 2000ની નોટ છે. હાલમાં ચલણમાં રહેલી કુલ નોટોમાં તેનો હિસ્સો 10.8 ટકા છે. જે વર્ષ 2018માં 37.3 ટકા હતો. RBIના ડેટા અનુસાર 2000 રૂપિયાની નોટોથી નાની નોટોથી વધુ વ્યવહારો થઈ રહ્યા છે. જેના કારણે આરબીઆઈએ 2019માં જ રૂપિયા 2000ની નોટોનું છાપકામ બંધ કરી દીધું હતું અને હવે ક્લીન નોટ પોલિસી હેઠળ આ નોટોને ચલણમાંથી બહાર કરવાનો નિર્ણય લીધો છે.
શું છે ક્લીન નોટ પોલિસી: ક્લીન નોટ પોલિસી હેઠળ, RBI એ સુનિશ્ચિત કરે છે કે સારી ગુણવત્તાની બેંક નોટ લોકો સુધી પહોંચે. તેમજ આ નીતિ દ્વારા દેશની મુદ્રા વ્યવસ્થાને શુદ્ધ રાખવાના પ્રયાસો કરવામાં આવે છે. ક્લીન નોટ પોલિસી હેઠળ, ક્ષતિગ્રસ્ત, નકલી અને ગંદી નોટોને દૂર કરીને અને તેના બદલે બજારમાં સ્વચ્છ અને સારી નોટોનો સપ્લાય કરીને ભારતીય ચલણની અખંડિતતા જાળવવામાં આવે છે.
આ પણ વાંચો:
