નવી દિલ્હી: ફ્લોર ટેસ્ટ એ ભારતના વર્તમાન રાજકારણની એક અનિવાર્ય સમસ્યા ગણી શકાય. ઝારખંડમાં સત્તા પરિવર્તન બાદ એ જ ગઠબંધન નવા નેતાના નેતૃત્વમાં સત્તામાં પરત ફર્યુ, બીજી તરફ બિહારમાં એ જ નેતા ફરી સત્તામાં છે. જો કે બિહારમાં આ નેતાના સમર્થકો અને જૂથ બદલાયા છે. બંને કિસ્સામાં નેતાઓને ફ્લોર ટેસ્ટ પાસ કરવો પડ્યો હતો. જેમાં બંને નેતાઓ બહુમતિ સાબિત કરવામાં સફળ રહ્યા હતો.
ઝારખંડમાં ED દ્વારા ધરપકડ થયા બાદ મુખ્ય પ્રધાન હેમંત સોરેને 31 જાન્યુઆરી, 2024ના રોજ રાજીનામું આપ્યું હતું. આ પછી, શાસક ગઠબંધને ચંપાઈ સોરેનને તેના નેતા તરીકે પસંદ કર્યા અને રાજ્યપાલને પત્ર સુપરત કર્યો અને સરકાર બનાવવાનો દાવો રજૂ કર્યો. કેટલાક સસ્પેન્સ પછી, રાજ્યપાલ સંમત થયા અને ચંપાઈને સરકાર રચવા આમંત્રણ આપ્યું. આ નાટકીય ઘટનાક્રમો બાદ 5 ફેબ્રુઆરી 2024ના રોજ, નવી ચંપાઈ સોરેન સરકારે ઝારખંડ વિધાનસભાના ફ્લોર પર 29 વિરુદ્ધ 47 મતોથી વિશ્વાસ મત જીત્યો. મતદાન પહેલાં, રાજ્યપાલે 5મી ઝારખંડ વિધાનસભાના 14મા સત્રને સંબોધિત કર્યું અને વિશ્વાસ પ્રસ્તાવ પર ચર્ચા થઈ.
બિહારમાં પણ આવું જ થયું. નીતિશ કુમાર સરકારે શાસક પક્ષો JD(U) અને RJD સાથે મળીને 28 જાન્યુઆરી 2024ના રોજ રાજીનામું આપ્યું હતું. તેમણે ફરી એકવાર નવા ગઠબંધન ભાગીદાર ભારતીય જનતા પાર્ટી સાથે મુખ્ય પ્રધાન તરીકે શપથ લીધા હતા. આ વખતે વિશ્વાસ મત સ્પીકર સામે અવિશ્વાસની દરખાસ્ત પહેલાં યોજવામાં આવ્યો હતો. 12 ફેબ્રુઆરી, 2024ના રોજ જ્યારે નીતિશ કુમાર ફ્લોર ટેસ્ટનો સામનો કર્યો ત્યારે વિધાનસભા સત્રની શરૂઆત થાય ત્યાં સુધી સ્પીકરે તેમના પદ પરથી રાજીનામું આપવાની મનાઈ કરી હતી.
ભારતીય બંધારણના અનુચ્છેદ 179(C)ની પ્રથમ જોગવાઈ અનુસાર, ઓછામાં ઓછા 14 દિવસની નોટિસ આપ્યા પછી જ સ્પીકર સામે અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ લાવી શકાય છે. 28 જાન્યુઆરીએ ભાજપના નેતા નંદ કિશોર યાદવ દ્વારા અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ આપવામાં આવ્યો હોવાથી આ જરૂરિયાતને પૂર્ણ કરવા માટે 12 ફેબ્રુઆરીએ વિધાનસભાનું સત્ર બોલાવવામાં આવ્યું હતું. ઓગસ્ટ 2022માં નીતિશ કુમારે ભાજપ સાથેના સંબંધો તોડી નાખ્યા અને આરજેડી, કોંગ્રેસ અને ડાબેરી સાથી પક્ષો સાથે સરકાર બનાવી હતી.
કોઈપણ સંજોગોમાં, કલમ 181(1) મુજબ, જેની સામે અવિશ્વાસની દરખાસ્ત લાવવામાં આવી હોય તે અધ્યક્ષ તે સમયે ગૃહની કાર્યવાહીની અધ્યક્ષતા કરી શકતા નથી જ્યારે આ દરખાસ્તને વિચારણા માટે લેવામાં આવે છે. 12 ફેબ્રુઆરી 2024ના રોજ નવા વર્ષ/બજેટ સત્રમાં એકસાથે ભેગા થયેલા બિહાર વિધાનસભાના બંને ગૃહોના સભ્યોને રાજ્યપાલના પરંપરાગત સંબોધનથી કાર્યવાહી શરૂ થઈ. ત્યારબાદ બિહાર વિધાનસભાની એક અલગ બેઠક યોજાઈ જેના એજન્ડામાં પ્રથમ સ્પીકર અવધ બિહારી ચૌધરી સામે અવિશ્વાસની દરખાસ્તની રજૂઆત કરાઈ હતી. જેની જાહેરાત ડેપ્યુટી સ્પીકર મહેશ્વર હજારીએ કરી હતી.
125 ધારાસભ્યોએ પ્રસ્તાવની તરફેણમાં અને 112 ધારાસભ્યોએ પ્રસ્તાવની વિરુદ્ધમાં વોટ આપ્યા બાદ સ્પીકરને હટાવવામાં આવ્યા હતા. આ પછી મુખ્ય પ્રધાન નીતિશ કુમારે નવી એનડીએ સરકાર માટે વિશ્વાસ મતની માગણી કરતો પ્રસ્તાવ રજૂ કર્યો હતો. વિપક્ષના વોકઆઉટ બાદ ઠરાવ 129-0થી ધ્વનિ મતથી પસાર થયો હતો.
અગાઉની સમાન પરિસ્થિતિઓમાં અથવા મડાગાંઠમાં જ્યારે ગવર્નરોને સરકાર ચલાવવા માટે બહુમતિ નેતા પસંદ કરવા માટે અમુક અંશે મનસ્વી વિવેકબુદ્ધિનો ઉપયોગ કરવાની જરૂર હતી ત્યારે પણ વિવિધ પદ્ધતિઓ અપનાવવામાં આવી હતી. કેટલીકવાર મહત્વાકાંક્ષી ઉમેદવારો તેમના સમર્થકોની સાઈન કરેલ યાદી સબમિટ કરે છે જેથી તેઓ રાજ્યપાલને સત્તા સંભાળવા માટે આમંત્રણ આપી શકે.
ઘણી વખત રાજ્યપાલે સમર્થક ધારાસભ્યોને રાજભવનમાં તેમની સામે પરેડ કરાવવાની માગણી કરી હતી. આ હંમેશા કામ કરતું ન હતું અને શપથગ્રહણ પછી તરત જ વિપક્ષો દ્વારા અવિશ્વાસની દરખાસ્ત લાવવામાં આવતી હતી. જે સરકારના પતન તરફ દોરી જાય છે અને ત્યારબાદ વિશ્વાસ મત કે ફ્લોર ટેસ્ટની પ્રક્રિયા શરૂ કરી શકાય છે.
ચાલો હવે જાણીએ કે ફ્લોર ટેસ્ટનો સિદ્ધાંત શું છે અને તેની શરૂઆત કેવી રીતે થઈ? ફ્લોર ટેસ્ટનો શ્રેય એસ.આર. બોમ્માઈ વિરુદ્ધ યુનિયન ઓફ ઈન્ડિયા (1994)ના કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટનો નિર્ણય આપી શકાય છે.
એસ. આર. બોમાઈ 13 ઓગસ્ટ 1988 થી 21 એપ્રિલ 1989 વચ્ચે કર્ણાટકના મુખ્ય પ્રધાન હતા. ભારતના રાષ્ટ્રપતિએ કલમ 356 હેઠળ 21 એપ્રિલ 1989ના રોજ એસ. આર. બોમ્માઈ સરકારને બરતરફ કરી. જેનો આધારમાં સામૂહિક પક્ષપલટાને પગલે બહુમતી ગુમાવી તે હતું. કર્ણાટક રાજ્યમાં રાષ્ટ્રપતિ શાસન લદાયું હતું.
એસ. આર. બોમાઈએ વિધાનસભામાં તેમની બહુમતિ સાબિત કરવા તક માંગી. જે કર્ણાટકના તત્કાલીન રાજ્યપાલે ના પાડી. આ પછી નાગાલેન્ડ, મેઘાલય, રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ અને હિમાચલ પ્રદેશમાં રાજ્ય સરકારોને બરતરફ કરવા અને વિધાનસભા ભંગ કરવાની અન્ય ઘટનાઓ પણ ઘટી હતી.
રાજ્ય સરકારોની મનસ્વી રીતે બરતરફી અને રાષ્ટ્રપતિ શાસન તેમજ ત્રિશંકુ વિધાનસભાઓના કેસોની પૃષ્ઠભૂમિ સામે પક્ષોએ સરકારો બનાવવાનો પ્રયાસ કર્યો ત્યારે સુપ્રીમ કોર્ટની નવ જજની બેન્ચે (એસ. આર. બોમાઈ કેસ) કહ્યું હતું કે વિધાનસભાનું માળખું બરતરફ કરવામાં આવ્યું છે. બહુમતી ચકાસવા માટેનું એકમાત્ર પ્લેટફોર્મ ફ્લોર ટેસ્ટ રહેશે. જેના રાજ્યપાલના વ્યક્તિલક્ષી અભિપ્રાય માટે નહીં ગણવામાં આવે. આ રીતે સરકારને બહુમતિ સિદ્ધ કરવા માટે અપાતી તકને ફ્લોર ટેસ્ટ કહેવામાં આવે છે.
ડિસ્કલેમરઃ આ લેખમાં વ્યક્ત થયેલા વિચારો લેખકના અંગત છે.
રાજસ્થાનમાં રામાયણઃ પાયલટ વગર કોંગ્રેસ MLA પક્ષની બેઠક શરૂ, BJPને ફલોર ટેસ્ટ કરાવવો નથી
