નવી દિલ્હીઃ આ વ્યસ્ત જીવનમાં આપણી ખાનપાન અને જીવનશૈલીની આપણા સ્વાસ્થ્ય પર ખરાબ અસર પડી રહી છે. ઓછામાં ઓછું નહીં, ફાસ્ટ ફૂડ, મસાલેદાર ખોરાક અને ઓછી શારીરિક પ્રવૃત્તિ યકૃતના રોગોના કારણો છે. ધીરે ધીરે આ બીમારીઓ આપણા લીવરને નબળું બનાવી રહી છે. તેથી લીવરનું ધ્યાન રાખવું ખૂબ જ જરૂરી બની ગયું છે. વિશ્વ લીવર દિવસ દર વર્ષે 19મી એપ્રિલે ઉજવવામાં આવે છે.
વિશ્વમાં દર વર્ષે લીવરના દર્દીઓની સંખ્યા વધી રહી છે: યકૃતના રોગોના નિવારણ અને સારવાર વિશે લોકોને જાગૃત કરવા દર વર્ષે 19 એપ્રિલે વિશ્વ યકૃત દિવસ ઉજવવામાં આવે છે. સર ગંગારામ હોસ્પિટલમાં લિવર, ગેસ્ટ્રોએન્ટેરોલોજી અને પેનક્રિએટિકો બિલીયરી સાયન્સિસ સંસ્થાના ડિરેક્ટર પ્રોફેસર અનિલ અરોરાએ જણાવ્યું હતું કે, લીવર માનવ શરીરનું સૌથી મહત્વપૂર્ણ અંગ છે. તે શરીરનું સૌથી મોટું અને ભારે અંગ છે. જેનું વજન 1200 થી 1800 ગ્રામ છે. તે પેટના ઉપરના ભાગમાં જમણી બાજુએ છે.
તમારું લીવર દિવસના 24 કલાક વર્ક મોડમાં રહે છે: શરીરને લગતી તમામ મેટાબોલિક પ્રવૃતિઓ માત્ર લીવર દ્વારા જ કરવામાં આવે છે. આપણે જે પણ ખાઈએ છીએ તે મોટા આંતરડા દ્વારા સીધું લીવર સુધી પહોંચે છે. જો કોઈ વ્યક્તિ આઠ કલાક સુધી ખોરાક ન ખાય તો તેના શરીરમાં સુગરનું પ્રમાણ ઘટે નહીં તેની પણ લિવર વ્યવસ્થા કરે છે. મગજને દર મિનિટે ખાંડની જરૂર પડે છે. તેથી, તમે સૂતા હો કે જાગતા હો, લીવર 24 કલાક તમારી સેવામાં રહે છે. લીવર શરીરમાં ચરબી, પ્રોટીન અને કાર્બોહાઈડ્રેટની માત્રાને એવી રીતે ગોઠવે છે કે તમારા શરીરમાં તેની વિપુલતા કે ઉણપ ન હોય. તેથી, લીવરની સંપૂર્ણ કાળજી લેવી જોઈએ.
લીવર પર ચરબીનું સંચય જોખમી છે: ડો. અરોરાના જણાવ્યા અનુસાર, લીવરને લગતી મોટાભાગની સમસ્યાઓ અનિયમિત જીવનશૈલીના કારણે થાય છે. આ વ્યસ્ત જીવનમાં લોકો પોતાના શરીર પર વધુ ધ્યાન આપી શકતા નથી. શરીરને સ્વસ્થ રાખવા માટે આહાર ઉપરાંત કસરત અને મહેનત પણ જરૂરી છે. પરંતુ, બહુ ઓછા લોકો આ કરી શકતા હોય છે. જે લોકો આમ કરી શકતા નથી, તેમના શરીરના જુદા જુદા ભાગો પર ચરબી જમા થવા લાગે છે. પછી આ ચરબી પણ આવે છે અને લીવર પર જમા થાય છે. ડો. અનિલ અરોરાએ જણાવ્યું હતું કે, લીવરના દર્દીઓને મદદ કરવા માટે ઘણી સંસ્થાઓ કામ કરે છે, તેમાંથી દિલ્હી લિવર ફાઉન્ડેશન, લિવર કેર ફાઉન્ડેશન, અમેરિકન લિવર ફાઉન્ડેશન પણ ખાસ કરીને સક્રિય છે.
વિશ્વમાં દર વર્ષે 20 લાખ લોકો જીવ ગુમાવે છે: ડો.અનિલ અરોરાએ જણાવ્યું કે, દર વર્ષે લીવરની ગંભીર સમસ્યાવાળા પાંચ હજારથી વધુ દર્દીઓ સર ગંગારામ હોસ્પિટલમાં દાખલ થાય છે. આમાં સિરોસિસ, તીવ્ર સ્વાદુપિંડનો સોજો, ક્રોનિક પેનક્રેટાઇટિસ, લીવર ફોલ્લો, અવરોધક કમળો, હેપેટાઇટિસ બી અને હેપેટાઇટિસ સીના દર્દીઓનો સમાવેશ થાય છે. આ ઉપરાંત લીવરની વિવિધ પ્રકારની સમસ્યાઓ ધરાવતા દર્દીઓને પણ મોટી સંખ્યામાં દાખલ કરવા પડે છે. તેમણે જણાવ્યું કે, દર વર્ષે ઓપીડીમાં દાખલ કરતા 10 ગણા વધુ દર્દીઓ જોવા મળે છે. લીવર સંબંધિત સમસ્યાઓના દર્દીઓની સંખ્યા ઝડપથી વધી રહી છે. તેમણે કહ્યું કે, એક અભ્યાસ મુજબ, દર વર્ષે વિશ્વમાં 20 લાખથી વધુ લોકો લીવરની બીમારીઓને કારણે જીવ ગુમાવે છે.
છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં લીવરના દર્દીઓ સર ગંગારામ હોસ્પિટલમાં દાખલ થયા છે.
દર વર્ષે દર્દીઓની સંખ્યા
2021 3963
2022 5149
2023 5679
આ રીતે લીવરને નુકસાન થાય છે
- દારૂ પીવાથી
- ખૂબ તળેલું ખોરાક ખાવું
- વધુ પડતી મીઠાઈઓ ખાવી
- ફાસ્ટ ફૂડના વધુ પડતા વપરાશને કારણે
- અતિશય દવાઓના ઉપયોગને કારણે
- વધુ પડતા વજનને કારણે
ડો. અરોરાએ જણાવ્યું કે, જ્યારે લીવર પર ચરબી જમા થવા લાગે છે ત્યારે લીવરને તેનું કામ કરવા માટે વધુ મહેનત કરવી પડે છે. આને કારણે, ઇન્સ્યુલિન પૂરતા પ્રમાણમાં ઉત્પન્ન થતું નથી અને ન તો યકૃત ઇન્સ્યુલિનને વધુ સપ્લાય કરવામાં સક્ષમ છે. જેના કારણે ડાયાબિટીસ થાય છે. પછી તેની અસર હૃદય પર પણ થવા લાગે છે. જેના કારણે હૃદય સંબંધિત બીમારીઓ પણ વધવા લાગે છે. બ્લડ પ્રેશર પણ વધવા લાગે છે, જે ધીમે ધીમે ઘણી સમસ્યાઓનું કારણ બને છે.
લીવર પર ચરબી જમા થવાથી આ રોગો થાય છે
- ડાયાબિટીસ
- સ્થૂળતા
- ધમની અવરોધ
- હાર્ટ એટેકનું જોખમ
- બ્લડ પ્રેશરમાં વધારો
- વધેલી રક્ત ખાંડ
- શરીરના જુદા જુદા ભાગોમાં સ્થૂળતામાં વધારો
ફેટી લીવર, યકૃતના નુકસાનની શરૂઆત: લીવર ડેમેજ ફેટી લીવરના તબક્કે શરૂ થાય છે. નિષ્ણાંતોના મતે જ્યારે લીવર શરીરમાં ઉત્પન્ન થતા ગ્લુકોઝને શોષી શકતું નથી ત્યારે ફેટી લીવરની સમસ્યા શરૂ થાય છે. આ ચરબીના સંચયને કારણે પણ થાય છે. ફેટી લીવરના કિસ્સામાં લીવરનું વજન તેના કુલ વજનના પાંચથી દસ ટકા વધી જાય છે. લિવર સિરોસિસઃ જ્યારે લિવર પર ચરબી એક મર્યાદા કરતાં વધી જાય અને લિવર માત્ર 30 થી 40 ટકા જ કામ કરવાનું શરૂ કરે તો આ સ્થિતિને લિવર સિરોસિસની શરૂઆત માનવામાં આવે છે. લિવર સિરોસિસના કિસ્સામાં, દર્દી લાંબી સારવારમાંથી પસાર થાય છે. જો સિરોસિસના સ્ટેજ પર પણ લિવરનો રોગ ન જણાય તો તે કેન્સરમાં ફેરવાઈ જાય છે.
લીવરને ફીટ રાખવા શું કરવું
- તમારી ખાનપાન પર વધુ ધ્યાન આપો
- તમારા આહારમાં લીલા શાકભાજી, ફળો, આદુ, લસણનો સમાવેશ કરો
- તમારા આહારમાં કઠોળ, ચણા, અખરોટ, મખાના, દહીં, દૂધનો સમાવેશ કરો.
- દરરોજ જોગિંગ, દોરડા કૂદવા, દોડવું, યોગા કરો
- પ્રોટીન અને ફાઈબરયુક્ત આહાર લો.
ધોરણ મુજબ લીવર પર કેટલી ચરબી હોવી જોઈએ?: ડો.અનિલ અરોરાએ જણાવ્યું કે, સ્ટાન્ડર્ડ પ્રમાણે લીવર પર ચરબીનું પ્રમાણ 240 કેપ્સ હોવું જોઈએ. જો આનાથી વધુ સ્કોર હોય તો સમજી લો કે જેટલો સ્કોર વધારે છે તેટલી જ લીવર પર ચરબી જમા થાય છે. તેથી, તેને નિયંત્રણમાં રાખવું જોઈએ અને સમયાંતરે પરીક્ષણો કરવા જોઈએ.
દિલ્હીમાં દરેક બીજા વ્યક્તિને ફેટી લિવરની સમસ્યા છે: ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ લિવર એન્ડ બિલીયરી સાયન્સ (ILBS), વસંત વિહારના ડિરેક્ટર ડૉ. એસ.કે. સરીનના જણાવ્યા અનુસાર, દિલ્હીમાં દર બીજા વ્યક્તિને નોન-આલ્કોહોલિક ફેટી લિવરની ફરિયાદો મળી રહી છે. એક અભ્યાસમાં આ વાત સામે આવી છે. દિલ્હીના મોહલ્લા ક્લિનિક્સમાં સારવાર માટે આવતા દર્દીઓ પર ILBS દ્વારા થોડા સમય પહેલા એક અભ્યાસ હાથ ધરવામાં આવ્યો હતો. આ અભ્યાસમાં, 50% દર્દીઓ નોન-આલ્કોહોલિક ફેટી લીવરની સમસ્યાથી પીડિત હોવાનું જણાયું હતું. આજે વર્લ્ડ ફેટી લિવર ડે નિમિત્તે સંસ્થાના ડાયરેક્ટર ડો.સરીન આ રિપોર્ટ જાહેર કરશે, જેમાં દિલ્હીમાં ફેટી લિવરના દર્દીઓની સ્થિતિ સ્પષ્ટ થશે. ડોક્ટર સરીને જણાવ્યું કે, દેશભરમાં લગભગ 30% લોકોને નોન-આલ્કોહોલિક ફેટી લિવરની સમસ્યા છે. અગાઉ દારૂ પીનારા લોકોમાં લિવરની સમસ્યા સૌથી વધુ જોવા મળતી હતી, પરંતુ હવે ડાયાબિટીસ, મેદસ્વીતા, બ્લડપ્રેશર અને અનિયમિત જીવનશૈલીના કારણે અન્ય લોકોમાં પણ લીવરની સમસ્યા ઝડપથી વધી રહી છે.
ફેટી લીવરનું નિદાન કેવી રીતે કરવું: ફેટી લીવર શોધવા માટે અલ્ટ્રાસાઉન્ડ કરાવવું જોઈએ. આ સિવાય લીવર પર ચરબીનું પ્રમાણ જાણવા માટે ફાઈબ્રોસ્કેન ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે. આ ટેસ્ટ મશીન લીવરના ઉપરના ભાગને સ્પર્શ કરીને જ ચરબીની માત્રા વિશે માહિતી આપે છે. આ પછી, ચરબીની માત્રાને ધ્યાનમાં રાખીને, ડૉક્ટર દવાઓ, આહાર અને યોગ માટે એક ચાર્ટ તૈયાર કરે છે. જેને અનુસરવાથી ફેટી લીવરની સમસ્યા દૂર થાય છે.
યકૃતના નુકસાનના લક્ષણો
- પીળી આંખો અને કમળો
- ઘાટો પેશાબ
- પગ અને પેટમાં સોજો
- લોહીની ઉલટી
- કાળું જખમ હોવું
- ખંજવાળ ત્વચા
વિશ્વ યકૃત દિવસ શા માટે અને ક્યારે ઉજવવામાં આવે છે?: યુરોપિયન એસોસિએશન ફોર ધ સ્ટડી ઓફ ધ લિવરની સ્થાપનાની યાદમાં 19 એપ્રિલ 1966ના રોજ વિશ્વ યકૃત દિવસ ઉજવવામાં આવે છે. તેની શરૂઆત વર્ષ 2010માં થઈ હતી.આ વર્ષના લિવર ડેની થીમ તમારા લીવરને સ્વસ્થ રાખવા અને સમયાંતરે તેની તપાસ કરાવતા રહો રાખવામાં આવી છે.
