নেশ্যনেল ডেস্ক,৬ জুলাই : এগৰাকী ব্যক্তিক চিনাক্ত কৰিবলগীয়া তথ্যক ব্যক্তিগত তথ্য বুলি কোৱা হয় । ব্যৱসায় আৰু চৰকাৰী প্ৰতিষ্ঠানে সামগ্ৰী আৰু সেৱা প্ৰদান কৰিবলৈ ব্যক্তিগত তথ্য প্ৰক্ৰিয়াত জড়িত হৈ আছে । এই প্ৰক্ৰিয়াকৰণে ব্যক্তিগত পছন্দৰ বুজাবুজি, অনুকূলনৰ সুবিধা, লক্ষ্যযুক্ত বিজ্ঞাপন আৰু পৰামৰ্শৰ বিকাশ সক্ষম কৰে । ইয়াৰ উপৰিও, ব্যক্তিগত তথ্য প্ৰক্ৰিয়াই আইন প্ৰৱৰ্তনৰ প্ৰচেষ্টাত সহায় কৰিব পাৰে । অৱশ্যে, অনিয়ন্ত্ৰিত প্ৰক্ৰিয়াকৰণে ব্যক্তিৰ মৌলিক অধিকাৰ হিচাপে স্বীকৃতি দিয়া গোপনীয়তাৰ বাবে বিপদাশংকা সৃষ্টি কৰে । ইয়াৰ ফলত নেতিবাচক প্ৰভাৱ যেনে বিত্তীয় ক্ষতি, সুনাম আৰু প্ৰফাইলিঙত ক্ষতি হ'ব পাৰে ।
বৰ্তমান ভাৰতত বিশেষভাৱে তথ্য সুৰক্ষাৰ বাবে এক নিৰ্দিষ্ট স্বতন্ত্ৰ আইনৰ অভাৱ আছে । ব্যক্তিগত তথ্যৰ ব্যৱহাৰ ২০০০ চনৰ তথ্য প্ৰযুক্তি (আইটি) আইনৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত হয় । অৱশ্যে, এইটো স্পষ্ট হৈ পৰিছে যে ব্যক্তিগত তথ্যৰ বাবে পৰ্যাপ্ত সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰাৰ ক্ষেত্ৰত এই পদক্ষেপ কম । ইয়াৰ সমাধানৰ বাবে, কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে দেশৰ ভিতৰত তথ্য সুৰক্ষাৰ বিষয়বোৰ পৰীক্ষা কৰিবলৈ ন্যায়াধীশ বি. এন. শ্ৰীকৃষ্ণৰ অধ্যক্ষতাত ২০১৭ চনত তথ্য সুৰক্ষাৰ ওপৰত বিশেষজ্ঞৰ এখন সমিতি গঠন কৰিছিল ।
সমিতিখনে ২০১৮ চনৰ জুলাইত ইয়াৰ প্ৰতিবেদন দাখিল কৰিছিল আৰু ইয়াৰ পৰামৰ্শৰ ওপৰত ভিত্ত কৰি ২০১৯ চনৰ ডিচেম্বৰত ব্যক্তিগত তথ্য সুৰক্ষা বিধেয়ক লোকসভাত উত্থাপন কৰিছিল । বিধেয়কখন পৰৱৰ্তী সময়ত এক যুটীয়া সংসদীয় সমিতিলৈ প্ৰেৰণ কৰা হয় । যিয়ে ২০২১ চনৰ ডিচেম্বৰত ইয়াৰ প্ৰতিবেদন উপস্থাপন কৰে । ২০২২ চনৰ আগষ্ট মাহত, বিধেয়কখন সংসদৰ পৰা প্ৰত্যাহাৰ কৰা হয় । ২০২২ চনৰ নৱেম্বৰত, ইলেক্ট্ৰনিক্স আৰু তথ্য প্ৰযুক্তি মন্ত্ৰালয়ে ২০২২ চনৰ খচৰা ডিজিটেল ব্যক্তিগত তথ্য সুৰক্ষা বিধেয়ক মুকলি কৰে । যাৰ দ্বাৰা জনসাধাৰণৰ মতামত বিচৰা হয় ।
ইয়াৰ উপৰিও, বিধেয়কখনে "ডাটা প্ৰচেছৰ" হিচাপে জনাজাত প্ৰতিষ্ঠানবোৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব বিচাৰে । যি এই কোম্পানীবোৰৰ হৈ এনে ডাটা প্ৰক্ৰিয়া কৰে । উদাহৰণ স্বৰূপে, ব্যক্তিগত ডাটা সংৰক্ষণৰ বাবে ক্লাউড ষ্টোৰেজ প্ৰদানকাৰীৰ সেৱা ব্যৱহাৰ কৰা এপ্লিকেশ্বন এটাৰ বাবে ক্লাউড ষ্টোৰেজ সেৱা প্ৰদানকাৰীয়ে কোম্পানীৰ নিৰ্দেশনা কঠোৰভাৱে পালন কৰিব লাগিব । তদুপৰি, বিধেয়কখনত ব্যক্তিসকলৰ অধিকাৰ অন্তৰ্ভুক্ত আছে, যাক "ডাটা প্ৰিন্সিপাল" বুলি কোৱা হয় ।
প্ৰস্তাৱিত বিধেয়ক অনুসৰি ব্যক্তিগত তথ্যৰ সংজ্ঞাৰ অধীনত কি তথ্য পৰে ?
প্ৰস্তাৱিত বিধেয়কখনে ব্যক্তিগত তথ্যক এজন লোকক চিনাক্তৰ সৈতে সম্পৰ্কিত তথ্যক বুজায় । ইয়াত অন্তৰ্ভুক্ত থাকে পোনপটীয়াকৈ চিনাক্ত কৰিব পৰা তথ্য যেনে নাম আৰু সম্পৰ্কৰ বিৱৰণ, লগতে পৰোক্ষভাৱে চিনাক্ত কৰিব পৰা তথ্য যেনে বাহনৰ নম্বৰ, অৱস্থানৰ তথ্য, কৰ্মচাৰী কোড বা একে ধৰণৰ ডাটা যাক ব্যক্তি এজন চিনাক্ত কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি । এই বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ তথ্যই সামূহিকভাৱে ব্যক্তিগত তথ্য গঠন কৰে কিয়নো ই এজন ব্যক্তিৰ চিনাক্তকৰণত সহায় কৰে ।
আনহাতে, ব্যক্তি এজনক ব্যক্তিগতভাৱে চিনাক্ত কৰাত অৰিহণা নিদিয়া যিকোনো তথ্য ব্যক্তিগত তথ্যৰ শ্ৰেণীৰ অন্তৰ্গত নহয় । উদাহৰণ স্বৰূপে, অ-ব্যক্তিগত ডাটাত অন্তৰ্ভুক্ত থাকিব পাৰে একত্ৰিত ব্যৱহাৰ তথ্য, যেনে এপ্লিকেশ্বন এটাত ব্যয় কৰা সময়ৰ পৰিমাণ বা কোনো ব্যক্তিৰ কোনো নিৰ্দিষ্ট প্ৰসংগ অবিহনে ৱেবছাইট এটাত চাৰ্ছ কৰা বিষয়বোৰ ।
প্ৰস্তাৱিত বিধেয়কৰ অধীনত ব্যক্তিসকলক কি অধিকাৰ প্ৰদান কৰা হয় ?
প্ৰস্তাৱিত বিধেয়কখনৰ লক্ষ্য ব্যক্তিগত তথ্যৰ ব্যৱহাৰ সীমিত কৰাৰ বাবা নহয় । কিন্তু ডিজিটেল অৰ্থনীতিৰ বিকাশত ইয়াৰ গুৰুত্ব আছে । ইয়াৰ উদ্দেশ্য হৈছে ব্যক্তিৰ অধিকাৰ সুৰক্ষিত কৰা আৰু ব্যক্তিগত তথ্য ব্যৱহাৰ আৰু প্ৰক্ৰিয়া কৰা ব্যৱসায়ৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত কৰাৰ মাজত ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰা ।
ইয়াক লাভ কৰিবলৈ, বিধেয়কখনে এক নিৰ্দিষ্ট বাধ্যবাধকতা স্থাপন কৰে যাক কোম্পানীবোৰে মানি চলিব লাগিব । ইয়াৰ উপৰিও, ডাটা কেৱল স্পষ্ট সন্মতিৰে বা এনে পৰিস্থিতিত প্ৰক্ৰিয়া কৰিব পাৰি য'ত ব্যক্তিৰ পৰা সন্মতি গ্ৰহণ কৰা হয় বা আইনৰ দ্বাৰা প্ৰয়োজন হয় । প্ৰস্তাৱিত বিধেয়কখনে ব্যক্তিসকলক তেওঁলোকৰ ব্যক্তিগত তথ্য সম্পৰ্কে এপ আৰু ৱেবছাইটৰ পৰা তথ্য অনুৰোধ কৰাৰ কেইবাটাও অধিকাৰ প্ৰদান কৰে ।
প্ৰস্তাৱিত বিধেয়কখনে ব্যক্তিসকলক নিম্নলিখিত অধিকাৰসমূহ প্ৰদান কৰে :
ক) ব্যক্তিগত তথ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণৰ তথ্য আৰু সাৰাংশ লাভ কৰাৰ অধিকাৰ :
কোম্পানী এটাই তেওঁলোকৰ ব্যক্তিগত তথ্য প্ৰক্ৰিয়া কৰিছে নে আৰু ইয়াক কেনেদৰে প্ৰক্ৰিয়া কৰা হৈছে ব্যক্তিসকলে জনাৰ অধিকাৰ আছে । তথ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণ আৰু অন্যান্য ব্যক্তিগত অধিকাৰ ব্যৱহাৰত কোম্পানীৰ ভূমিকা বুজাৰ বাবে এইটো গুৰুত্বপূৰ্ণ ।
খ) সন্মতি প্ৰত্যাহাৰ কৰাৰ অধিকাৰ :
পূৰ্বৰ অধিকাৰৰ উপৰিও কোম্পানীয়ে সম্পাদন কৰা কাৰ্যকলাপসহ ব্যক্তিসকলে তেওঁলোকৰ সংসাধিত বা প্ৰক্ৰিয়াকৰণ তথ্যৰ সাৰাংশ অনুৰোধ কৰিব পাৰে । তেওঁলোকে তৃতীয় পক্ষৰ কোম্পানীবোৰৰ বিৱৰণো লাভ কৰিব পাৰে যাৰ সৈতে তেওঁলোকৰ তথ্য আৰু তথ্য শ্ৰেণী ভাগ-বতৰা কৰা হৈছে । এবাৰ অৱগত হোৱাৰ পাছত, ব্যক্তিসকলে তেওঁলোকৰ তথ্য প্ৰক্ৰিয়া কৰাটো নিবিচাৰিলে তেওঁলোকৰ সন্মতি প্ৰত্যাহাৰ কৰাৰ বিকল্প আছে । এইটো ব্যক্তিসকলৰ বাবে উপলব্ধ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অধিকাৰ ।
গ) সংশোধন আৰু বীমা কৰাৰ অধিকাৰ:
ব্যক্তিসকলৰ তেওঁলোকৰ ব্যক্তিগত তথ্য সংশোধন বা ডিলিট কৰাৰ অধিকাৰ আছে ।
এই অধিকাৰে ব্যক্তিসকলক কিহৰ অনুমতি দিয়ে :
অশুদ্ধ বা বিভ্ৰান্তিকৰ ব্যক্তিগত তথ্য সংশোধন কৰক- যেনে তেওঁলোকৰ নাম বা অন্যান্য ব্যক্তিগত বিৱৰণৰ বানান সংশোধন কৰা ।
সম্পূৰ্ণ বা অসম্পূৰ্ণ ব্যক্তিগত তথ্য- যেনে তেওঁলোকৰ ডাক ঠিকনা তথ্যত মিচিং পিন কোড যোগ দিয়া ।
ব্যক্তিগত তথ্য আপডেট কৰা- যেনে তেওঁলোকৰ ম'বাইল ফোন নম্বৰ, ইমেইল ঠিকনা, বা অন্যান্য যোগাযোগ সলনি কৰা ।
প্ৰক্ৰিয়াকৰণৰ বাবে আৰু প্ৰয়োজন নোহোৱা ব্যক্তিগত তথ্য ডিলিট কৰক, যদিহে আইন অনুসৰি তাৰ প্ৰয়োজন নাই । উদাহৰণ স্বৰূপে, ই-কমাৰ্চ এপ্লিকেশ্বন এটাৰ দ্বাৰা অৰ্ডাৰ পূৰণৰ বাবে সংগ্ৰহ কৰা ব্যক্তিগত তথ্য বিতৰণৰ পাছত ডিলিট কৰিব পাৰি, যদিহে আইনী বাধ্যবাধকতাই এক নিৰ্দিষ্ট ম্যাদৰ বাবে ইয়াক ৰখাৰ প্ৰয়োজন নহয় ।
তুলনামূলকভাৱে, এয়া স্পষ্ট যে বৰ্তমান আইনে স্পষ্টভাৱে বীমা কৰাৰ অধিকাৰ প্ৰদান নকৰে কিন্তু ইয়াৰ পৰিৱৰ্তে সন্মতি প্ৰত্যাহাৰৰ অনুমতি দিয়ে । ইয়াৰ বিপৰীতে, প্ৰস্তাৱিত আইনে ব্যক্তিসকলক সন্মতি প্ৰত্যাহাৰ কৰাৰ অধিকাৰৰ উপৰিও ব্যক্তিগত তথ্য ৰখাৰ বাবে অনুৰোধ কৰাৰ অধিকাৰ প্ৰদান কৰে ।
ঘ) অভিযোগ নিষ্পত্তিৰ অধিকাৰ :
ব্যক্তিসকলৰ তেওঁলোকৰ ব্যক্তিগত তথ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণ সম্পৰ্কে উদ্বেগ বা প্ৰশ্ন পঞ্জীভুক্ত আৰু সমাধান কৰিবলৈ কোম্পানী এটাৰ দ্বাৰা নিযুক্ত নিৰ্ধাৰিত কাৰ্যালয় বা কৰ্তৃপক্ষৰ ওচৰলৈ যোৱাৰ অধিকাৰ আছে । ব্যক্তিৰ অভিযোগ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ কোম্পানীবোৰৰ এটা প্ৰতিষ্ঠিত প্ৰক্ৰিয়া আৰু কাৰ্যকৰী প্ৰণালী থাকিব লাগিব । তেওঁলোকে তথ্য সুৰক্ষা বিষয়া বা কৰ্তৃপক্ষৰ যোগাযোগৰ তথ্য প্ৰকাশ কৰিব লাগিব যি ব্যক্তিগত তথ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণৰ বিষয়ে ব্যক্তিৰ প্ৰশ্নবোৰ সমাধান কৰিব পাৰে ।
যদি ব্যক্তিসকলে অভিযোগ বিষয়াই প্ৰদান কৰা প্ৰস্তাৱত সন্তুষ্ট নহয়, তেওঁলোকৰ ওচৰত ৭ দিনৰ ভিতৰত প্ৰস্তাৱিত বিধেয়কৰ অধীনত স্থাপিত তথ্য সুৰক্ষা বোৰ্ডৰ (ডিপিবি) ওচৰত অভিযোগ দাখিল কৰাৰ বিকল্প আছে ।
ঙ) মনোনীত কৰাৰ অধিকাৰ :
প্ৰস্তাৱিত বিধেয়কৰ অধীনত, ব্যক্তিসকলৰ শাৰীৰিক বা মানসিক স্বাস্থ্যৰ সমস্যাৰ বাবে মৃত্যু বা অক্ষমতাৰ ক্ষেত্ৰত আন এজন ব্যক্তিক তেওঁলোকৰ অধিকাৰ প্ৰয়োগ কৰিবলৈ মনোনীত কৰাৰ অধিকাৰ আছে । আন এজন ব্যক্তিক মনোনীত কৰাৰ সামৰ্থ্য বৰ্তমান বিদ্যমান আইনৰ ব্যৱস্থাত উপস্থিত নাই ।
চ) সন্মতি প্ৰত্যাহাৰ কৰাৰ অধিকাৰ :
প্ৰস্তাৱিত আইনে ব্যক্তিসকলক কোম্পানী এটাৰ দ্বাৰা তেওঁলোকৰ ব্যক্তিগত তথ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণৰ বাবে তেওঁলোকৰ সন্মতি প্ৰত্যাহাৰ কৰিবলৈ অনুমতি দিয়ে যেতিয়া এনে প্ৰক্ৰিয়া কেৱল সন্মতিৰ ওপৰত আধাৰিত হয় । উদাহৰণস্বৰূপে, যদি এজন ব্যক্তিয়ে আবেদনৰ জৰিয়তে যোগাযোগ তথ্য সংগ্ৰহৰ বাবে সন্মতি প্ৰদান কৰে, তেওঁলোকে সেই সন্মতি প্ৰত্যাহাৰ কৰিব পাৰে ।
মন কৰিবলগীয়া যে বিধেয়কখনে বিভিন্ন ভিত্তিত তথ্য প্ৰক্ৰিয়াকৰণৰ অনুমতি দিয়ে, যেনে ৰাজহুৱা স্বাৰ্থ (যেনে ঋণ পুনৰুদ্ধাৰ), আইনী অনুপালন (যেনে ইপিএফঅ' কেৱাইচি), আৰু জৰুৰীকালীন অৱস্থা (যেনে চিকিৎসাজনিত জৰুৰীকালীন অৱস্থা) । এনে ক্ষেত্ৰত, ব্যক্তিগত সন্মতি গ্ৰহণ কৰা হয় । অৱশ্যে, যেতিয়া স্পষ্ট সন্মতি লাভ কৰা হয় ব্যক্তিজনে প্ৰত্যাহাৰ কৰিব পাৰে ।
বিধেয়কখনে নিৰ্দিষ্ট কৰিছে যে ব্যক্তিসকলে এনে প্ৰত্যাহাৰৰ পৰিণাম বহন কৰিব । উদাহৰণ স্বৰূপে, যদি বেংকে ব্যক্তি এজনৰ সন্মতিৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি ব্যক্তিগত তথ্য প্ৰক্ৰিয়া কৰে আৰু ব্যক্তিজনে তেওঁলোকৰ সন্মতি প্ৰত্যাহাৰ কৰে, তেন্তে তেওঁলোক ইয়াৰ ফলত হোৱা পৰিণামৰ বাবে দায়বদ্ধ হ'ব, যেনে গ্ৰাহক আৰু বেংকৰ মাজত হোৱা চুক্তি অনুসৰি বেংকিং সেৱা সমাপ্ত কৰা ।
প্ৰস্তাৱিত বিধেয়কখনৰ উদ্দেশ্য হৈছে ব্যক্তিসকলক শক্তিশালী কৰা আৰু লগতে বিধেয়কৰ অধীনত নিশ্চিত অধিকাৰৰ অপব্যৱহাৰ নকৰাটো নিশ্চিত কৰা ।
ইয়াৰ অংশ হিচাপে, বিধেয়কখনে ব্যক্তিসকলৰ বাবে কিছুমান কৰ্তব্যৰ ৰূপৰেখা প্ৰস্তুত কৰিছে, যাৰ ভিতৰত আছে :
১) ব্যক্তিসকলে বিধেয়কখনত নিৰ্ধাৰিত প্ৰক্ৰিয়া অনুসৰি তেওঁলোকৰ অধিকাৰ প্ৰয়োগ কৰিব লাগিব ।
২) ব্যক্তিসকলে মিছা বা অদৰকাৰী অভিযোগ দাখিল কৰাৰ পৰা বিৰত থাকিব লাগিব ।
৩) ব্যক্তিসকলে নথিপত্ৰ, সেৱা আদিৰ বাবে আবেদন কৰোঁতে মিছা তথ্য প্ৰদান কৰিব নালাগে, ভৌতিক তথ্য বন্ধ কৰিব নালাগে বা আনৰ নাম ল'ব নালাগে ।
৪) ব্যক্তিসকলক তেওঁলোকৰ ব্যক্তিগত তথ্য সংশোধন বা ডিলিট কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰা হয়, কিন্তু কেৱল তেতিয়াহে যদি এনে পৰিৱৰ্তনবোৰ প্ৰকৃত আৰু সঠিক হয় ।
বৰ্তমানৰ আইনৰ তুলনাত, বিধেয়কখনে ব্যক্তিসকলৰ অধিকাৰ যথেষ্ট সম্প্ৰসাৰিত কৰে, তেওঁলোকক অধিক দৃশ্যমানতা, সজাগতা, সিদ্ধান্ত লোৱাৰ স্বায়ত্ব শাসন আৰু তেওঁলোকৰ তথ্যৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰদান কৰে । একে সময়তে, ই কোম্পানীবোৰৰ ওপৰত ব্যক্তিগত অধিকাৰ পালন কৰাৰ বাধ্যবাধকতা আৰোপ কৰে আৰু অভিযোগ সমাধানৰ বাবে কাৰ্যকৰী প্ৰণালী স্থাপন কৰে, ব্যক্তিগত অধিকাৰ উলংঘনৰ বাবে ৫০ কোটি পৰ্যন্ত জৰিমনা ।
