চাৰি বছৰৰ ভিতৰত ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা বাজেট আবণ্টন ক্ৰমান্বয়ে বৃদ্ধি পাইছে: ₹4.71 লাখ কোটি (2020), ₹4.78 লাখ কোটি (2021), ₹ 5.25 লাখ কোটি (2022) আৰু ₹5.94 লাখ কোটি (2023) ৷ 1 ফেব্ৰুৱাৰীত 2024-25 চনৰ অন্তৱৰ্তীকালীন বাজেটত 2024-25 চনৰ বাবে প্ৰতিৰক্ষা খণ্ডলৈ 6,21,540.85 কোটি টকা আবণ্টন দিয়া হৈছিল, যিটো যোৱা বছৰৰ আবণ্টনৰ তুলনাত মৃদু বৃদ্ধি, 2023-24 চনৰ আবণ্টনতকৈ 4.7 শতাংশ বেছি ৷মূল আবণ্টনসমূহৰ ভিতৰত মূলধন অধিগ্ৰহণ (₹72 লাখ কোটি); দৰমহাৰ বাহিৰে আন ৰাজহ ব্যয়ৰ বাবে সশস্ত্ৰ বাহিনীৰ বাজেট (₹92,088 কোটি); পেঞ্চন (₹1.41 লাখ কোটি); সীমান্তৰ আন্তঃগাঁথনি (₹6,500 কোটি); ভাৰতীয় উপকূলৰক্ষী বাহিনীৰ (₹7,651.80 কোটি); আৰু ডি আৰ ডি অ’ (₹ 23,855 কোটি) ৷
যিহেতু কেন্দ্ৰীয় বাজেটখন অন্তৱৰ্তীকালীন বাজেটৰ সম্প্ৰসাৰণ হ’ব বুলি আশা কৰা হৈছে, সেয়েহে এই আবণ্টনৰ পৰিৱৰ্তে মঙলবাৰে দাখিল হ’বলগীয়া আগন্তুক বাজেটত প্ৰতিৰক্ষা বাজেটত 7ৰ পৰা 9 শতাংশ বৃদ্ধি পোৱাৰ সম্ভাৱনা অধিক বুলি আশা কৰা হৈছে ৷ ‘মেক ইন ইণ্ডিয়া’, প্ৰতিৰক্ষা উৎপাদন আৰু ৰপ্তানি, আধুনিকীকৰণ, গৱেষণা আৰু উন্নয়ন (আৰ এণ্ড ডি)ৰ বাবে আবণ্টন আৰু অধিক আগ্ৰহেৰে অগ্নিপথ আঁচনিৰ সমালোচনাৰ মাজতে প্ৰতিৰক্ষা বিশেষজ্ঞ আৰু উদ্যোগে অপেক্ষা কৰি আহিছে ৷
ভাৰতীয় সশস্ত্ৰ বাহিনীয়ে মঙলবাৰে ঘোষণা হ’বলগীয়া বাজেটত প্ৰতিৰক্ষাৰ বাবে চৰকাৰৰ মুঠ ব্যয়ৰ কমেও 25 শতাংশৰ বাবে আগ্ৰহী ৷ কাৰণ চীন আৰু পাকিস্তানৰ সৈতে সীমান্তৱৰ্তী অঞ্চলসমূহত প্ৰতিৰক্ষা সামৰ্থ্য আৰু প্ৰস্তুতি বৃদ্ধি কৰাটো অপৰিহাৰ্য ৷ পাকিস্তান ডাঙৰ চিন্তাৰ বিষয় হোৱা নাই যদিও পাকিস্তানৰ সীমান্তত বৃহৎ সংখ্যক সৈন্য নিয়োগ কৰাটো মানক ব্যয় ৷ ইয়াৰ বিপৰীতে চীনৰ সৈতে হোৱা আশংকাসমূহৰ বাবে আন্তঃগাঁথনি আৰু নতুন সঁজুলিৰ জৰুৰীকালীন ক্ৰয়ৰ ক্ষেত্ৰত ব্যাপক বিনিয়োগৰ নিশ্চয় প্ৰয়োজন৷
চীনৰ আন্তঃগাঁথনিৰ সৈতে প্ৰতিযোগিতাত অৱতীৰ্ণ হ’বলৈ সীমান্তৰ ওচৰৰ পথ, দলং আৰু সুৰংগ নিৰ্মাণৰ বাবে সীমান্ত পথ সংস্থাৰ বাবে বিশেষ অনুদানৰ আশা কৰা হৈছে আৰু লগতে আগন্তুক বাজেটত অস্ত্ৰ আৰু গোলা-বাৰুদ ক্ৰয়ৰ বাবেও পৃথক ব্যৱস্থা অন্তৰ্ভুক্ত কৰাৰ আশা কৰা হৈছে ৷ অন্তৱৰ্তীকালীন বাজেটত (2024-25) আবণ্টিত 75 বিলিয়ন ডলাৰ চীনক প্ৰতিহত কৰিবলৈ পৰ্যাপ্ত নহয়, আনহাতে 2014 চনৰ বাবে চীনৰ প্ৰতিৰক্ষা বাজেট প্ৰায় 231.4 বিলিয়ন ডলাৰ হ’ব ৷ চীনৰ তুলনাত ভাৰতীয় অৰ্থনীতিৰ সীমাবদ্ধতা থাকিলেও ভাৰতে প্ৰতিৰক্ষা ব্যয়ৰ আকৰ্ষণীয় বৃদ্ধিৰে অপৰ্যাপ্ত আবণ্টন পূৰণ কৰিবলৈ বাধ্য ৷
ঘৰুৱা ক্ৰয়ৰ বাবে আবণ্টিত প্ৰতিৰক্ষা মূলধন ক্ৰয় বাজেটৰ অংশ বৃদ্ধিত ‘আত্মনিৰ্ভৰ ভাৰত’ (‘মেক ইন ইণ্ডিয়া’) পৰিকল্পনাই গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰি আহিছে ৷ CRISIL ৰ পুষণ শৰ্মাৰ মতে, 2022-23 চনত এই সংখ্যা 68 ৰ পৰা 2025 চনত 75 শতাংশলৈ বৃদ্ধি পাইছে, 25 ব্যক্তিগত খণ্ডৰ বাবে সংৰক্ষিত ৷
2024 চনত ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা উৎপাদন 1,26,887 কোটি হয়, ব্যক্তিগত খণ্ডৰ কোম্পানীসমূহে 26,506 কোটি বৰঙণি আগবঢ়ায়, যিটো মুঠ উৎপাদনৰ 21 শতাংশ ৷ 2028-29 চনৰ ভিতৰত লক্ষ্য ₹3,00,000 কোটি টকা ৷ যোৱা তিনিটা বিত্তীয় বৰ্ষত প্ৰতিৰক্ষা মন্ত্ৰালয়ে প্ৰতিৰক্ষা প্ৰকল্পসমূহ সম্পূৰ্ণ কৰাৰ বাবে 122 টা চুক্তিত স্বাক্ষৰ কৰিছে ৷
লক্ষণীয়ভাৱে, মুঠ চুক্তি মূল্যৰ 87 শতাংশ এই চুক্তিবোৰৰ 100 টা ভাৰতীয় ব্যৱসায়ীসকলৰ সৈতে স্বাক্ষৰিত হৈছিল ৷ এই পৰিপ্ৰেক্ষিতত, বাৰ্ষিক বাজেটৰ বাহিৰেও, প্ৰতিৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত আত্মনিৰ্ভৰশীলতা প্ৰাপ্ত কৰাৰ দিশত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ পদক্ষেপত, 16 জুলাইত এম অ ডি-য়ে 346 টা কৌশলগতভাৱে গুৰুত্বপূৰ্ণ সামগ্ৰী, আমদানি হ্ৰাস কৰা আৰু প্ৰতিৰক্ষা ৰাজহুৱা খণ্ডৰ প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ বাবে ঘৰুৱা উৎপাদন বৃদ্ধি কৰাৰ প্ৰচেষ্টাৰে গঠিত পঞ্চম 'ধনাত্মক স্বদেশীকৰণ তালিকা' জাননী প্ৰদান কৰে ৷
2023-24 বৰ্ষত ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা উৎপাদন 2022-23 বৰ্ষত 1.09 ট্ৰিলিয়নৰ বিপৰীতে আছিল 74,739 কোটি ৷ 2023-24 বৰ্ষত প্ৰতিৰক্ষা ৰপ্তানি 21,083 কোটিৰ অভিলেখ স্পৰ্শ কৰিছিল ৷ ফেব্ৰুৱাৰীত, প্ৰতিৰক্ষা মন্ত্ৰী ৰাজনাথ সিঙে কৈছিল যে ভাৰতৰ বাৰ্ষিক প্ৰতিৰক্ষা উৎপাদন 2028-29 বৰ্ষলৈ 3 ট্ৰিলিয়ন স্পৰ্শ কৰিব বুলি আশা কৰা হৈছে, আনহাতে সামৰিক হাৰ্ডৱেৰৰ ৰপ্তানি 50,000 কোটি হ'ব পাৰে ৷
ব্যক্তিগত কোম্পানীবোৰে 2023-24 বৰ্ষত প্ৰতিৰক্ষা উৎপাদনৰ এক বৃহৎ অংশ আছিল যিটো আগৰ আঠ বছৰতকৈ অধিক আছিল ৷ এই ভিত্তিত, চলিত বাজেটৰ আগতে, উদ্যোগটোৱে আগন্তুক বাজেটত গ্ৰহণ কৰিব পৰা যিকোনো আশাবাদী পদক্ষেপৰ বাবে অপেক্ষা কৰি আছে কিয়নো ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা মূলধন অধিগ্ৰহণ বাজেট 2024-25 বৰ্ষৰ বাজেটৰ পৰা আৰম্ভ কৰি, 2028-29 বৰ্ষৰ ভিতৰত 3 ট্ৰিলিয়ন উচ্চাকাংক্ষী বাৰ্ষিক প্ৰতিৰক্ষা উৎপাদন লক্ষ্য প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ অহা পাঁচ বছৰত বাৰ্ষিক 25% বৃদ্ধি কৰিব লাগিব ৷
প্ৰতিৰক্ষা বাজেটত বৰ্ধিত অংশৰ আশাই উন্নত প্ৰযুক্তি আৰু অস্ত্ৰ প্ৰণালী অধিগ্ৰহণ, অতিৰিক্ত বিমান ক্ৰয়, এছ ইউ-30 ফ্লীট উন্নীতকৰণ, এল চি এ-তেজছ এম কে-1 জেট কনফিগাৰেচনৰ দৰে প্ৰকল্পৰ বাবে চূড়ান্ত অভিযান সেনা, নৌসেনা, বায়ু সেনাৰ পদক্ষেপ আৰু 'মেক ইন ইণ্ডিয়া'ৰ অধীনত থলুৱা প্ৰতিৰক্ষা প্ৰকল্পত বিশেষভাৱে বিনিয়োগৰ জৰিয়তে গুৰুত্বপূৰ্ণ সামৰ্থ্যৰ ব্যৱধান পূৰণৰ বাবে আধুনিকীকৰণৰ প্ৰচেষ্টাক সমৰ্থন আৰু শক্তিশালী কৰে ৷
ইয়াৰ উপৰিও, এতিয়ালৈকে আৰ এণ্ড ডি-ৰ দ্বাৰা অৱহেলিত ইঞ্জিন প্ৰযুক্তিসহ নতুন বিমানৰ বাবে প্ৰযুক্তি স্থানান্তৰৰ জৰিয়তে আগশাৰীৰ এৰোস্পেচ প্ৰযুক্তি বিকাশ বা প্ৰাপ্ত কৰাৰ বাবে 'মেক ইন ইণ্ডিয়া'ৰ জৰিয়তে বিশ্বব্যাপী প্ৰতিযোগিতামূলক ভাৰতীয় এৰোস্পেচ উদ্যোগ কঢ়িয়াই অনাৰ বাবে অধিক পুঁজি আৱণ্টন কৰাৰ সময় আহি পৰিছে ৷
ইয়াৰ মাজতে, জাহাজ নিৰ্মাণ খণ্ডই লগতে আশা কৰিছে যে প্ৰতিৰক্ষা বাজেটে মেৰিটাইম ইণ্ডিয়া ভিজন 2030-ৰ দ্বাৰা উল্লেখ কৰা অনুসৰি শীৰ্ষ 10 খন জাহাজ নিৰ্মাতা হোৱাৰ ভাৰতৰ উচ্চাকাংক্ষা বৃদ্ধি কৰিব আৰু সামুদ্ৰিক অমৃত কাল ভিজনৰ দ্বাৰা বিচৰা অনুসৰি 2047 চনৰ ভিতৰত শীৰ্ষ পাঁচলৈ স্থানান্তৰিত হ'ব ৷ তদুপৰি, 2024 চনৰ আগতে, উদ্যোগপতিসকলে কিছুমান ডি আৰ ডিঅ' পৰীক্ষাগাৰৰ ব্যক্তিগতকৰণ আৰু প্ৰযুক্তিগত সম্প্ৰসাৰণৰ বাবে গৱেষণা আৰু সঁজুলিৰ 10 শতাংশ বৃদ্ধি আৰু কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা, চাইবাৰ যুদ্ধৰ সম্ভাৱনা আৰু মহাকাশ-আধাৰিত সুবিধাৰ দৰে অত্যাধুনিক প্ৰযুক্তিত বিনিয়োগৰ সৈতে প্ৰতিৰক্ষা গিয়াৰ আৰু সঁজুলিৰ স্বদেশীকৰণৰ আশা আছে ৷
লগতে পঢ়ক : কেন্দ্ৰীয় বাজেট: ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা খণ্ডৰ বাবে ৬.২৪ লাখ কোটি টকা আৱন্টন - Union Budget
ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা দৰমহা আৰু পেঞ্চন বিল হ্ৰাস কৰাৰ লক্ষ্যৰে অগ্নিপথ আঁচনিখন কংগ্ৰেছ আৰু ইয়াৰ সহযোগী দল, বিজেপিৰ কিছু মিত্ৰ শক্তি আৰু কিছুমান সামৰিক প্ৰাক্তনকে ধৰি বিভিন্ন শ্ৰেণীৰ পৰা যথেষ্ট নিন্দাৰ সন্মুখীন হৈছে ৷ তেওঁলোকৰ মতে, পেঞ্চন ব্যয় হ্ৰাস কৰাৰ প্ৰস্তাৱিত আঁচনিখনে সম্ভৱতঃ চীন আৰু পাকিস্তানৰ সৈতে ভাবুকি তীব্ৰ কৰাৰ সময়ত যুঁজৰ প্ৰস্তুতিৰ সৈতে আপোচ কৰিব পাৰে ৷
আঁচনিখনৰ ইমান বিশাল সমালোচনাৰ বাবে জে এন ইউৰ ৰাষ্ট্ৰীয় সুৰক্ষা অধ্যয়ন ৰ বিশেষ কেন্দ্ৰৰ ড৹ অমিত সিঙে পৰামৰ্শ দিয়ে যে "সেৱাৰ ম্যাদ চাৰিৰ পৰা আঠ বছৰলৈ বৃদ্ধি কৰা আৰু কাৰিকৰী সেৱাৰ বাবে অন্তৰ্ভুক্তিৰ বয়স 23 বছৰলৈ বৃদ্ধি কৰাকে ধৰি গুৰুত্বপূৰ্ণ সংস্কাৰৰ বাবে ভাৰতীয় সেনাৰ প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰি চৰকাৰে নীতিটো সংশোধন কৰিব পাৰে ৷"
অৱশ্যে, সশস্ত্ৰ বাহিনীৰ তৎপৰতা নিশ্চিত কৰাৰ বাবে আধুনিকীকৰণৰ প্ৰচেষ্টা, সমৰ্থন প্ৰণালী আৰু সঁজুলি আৰু সম্পদৰ তত্বাৱধানৰ ব্যয়ত কৰ্মচাৰীৰ ব্যয়ৰ বৰ্ধিত অংশ আহিছে ৷ অবজাৰ্ভাৰ ৰিচাৰ্চ ফাউণ্ডেশ্যনৰ (অ' আৰ এফ) এক অধ্যয়নত উল্লেখ কৰা হৈছে যে "এজন অগ্নিবীৰে চৰকাৰক পূৰ্ণ-সময়ৰ নিযুক্তিৰ তুলনাত বাৰ্ষিক 1.75 লাখ কম ব্যয় কৰে ৷ 60,000 অগ্নিবীৰৰ এটা গোটৰ বাবে, দৰমহাৰ মুঠ সঞ্চয় 1,054 কোটি হ'ব ৷"
ছেপ্টেম্বৰ 2022-ত আঁচনিখন ৰূপায়ণ কৰাৰ পিছত, অত্যাৱশ্যকীয় মূলধন ব্যয়ৰ আৱণ্টন 1.43 ট্ৰিলিয়ন অৰ্থাৎ 2022-23 বৰ্ষত মুঠ ব্যয়ৰ 24.9 শতাংশৰ পৰা 1.72 ট্ৰিলিয়ন অৰ্থাৎ 2024-25 চনত 27.7 শতাংশলৈ বৃদ্ধি হয় ৷ এই পটভূমিত, প্ৰতিৰক্ষা বিশেষজ্ঞসকলে 23 জুলাইত উন্মোচন হ'বলগীয়া সমালোচনাৰ বাবে প্ৰতিৰক্ষা বাজেটত আঁচনিখনৰ যিকোনো পৰিৱৰ্তনৰ বিষয়ে চিন্তিত হৈ আছে, যাৰ ফলত আধুনিকীকৰণৰ প্ৰচেষ্টা প্ৰভাৱিত হ'ব পাৰে ৷
দক্ষিণ চীন সাগৰৰ লিট'ৰেলৰ সৈতে চীনৰ সংঘাত, অপ্ৰত্যাশিত সীমা, আধুনিকীকৰণৰ আৱশ্যকতা, আৰু প্ৰতিৰক্ষা খণ্ডত বিনিয়োগৰ প্ৰচাৰকে ধৰি দ্ৰুতগতিত পৰিৱৰ্তিত ভূ-ৰাজনৈতিক উন্নয়নৰ মোকাবিলা কৰিবলৈ, ভাৰতে প্ৰতিৰক্ষা বাজেট ব্যাপকভাৱে বৃদ্ধি কৰিব লাগিব যাতে আধুনিক সামৰিক প্ৰয়োজনীয়তাৰ সৈতে সংগতি ৰাখি সাধাৰণ মানুহৰ উচ্চাকাংক্ষাৰ মাজত ভাৰসাম্য ৰাখে ৷
নিশ্চিতভাৱে 23 জুলাইত আগন্তুক বাজেট বিবৃতিত আত্মনিৰ্ভৰশীলতা আৰু ৰপ্তানিৰ প্ৰসাৰ দুটা লক্ষ্যৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি প্ৰতিৰক্ষা ব্যয়ৰ ক্ষেত্ৰতো এক অবিৰত উৰ্ধমুখী পথ প্ৰক্ষেপ কৰা হ’ব, তাৰ ওপৰত 2047 চনৰ ভিতৰত ‘বিকশিত ভাৰত’ৰ লক্ষ্যত উপনীত হ’ব ৷
(এই প্ৰবন্ধত প্ৰকাশ কৰা মতামতবোৰ লেখকৰ ৷ ইয়াত প্ৰকাশ কৰা তথ্য আৰু মতামতে ইটিভি ভাৰতৰ মতামত প্ৰতিফলিত নকৰে)
লগতে পঢ়ক : প্ৰতিৰক্ষা খণ্ডত ক্ৰমান্বয়ে স্বাৱলম্বী ভাৰত, স্বদেশীকৰণৰ ওপৰত দিছে গুৰুত্ব - Indian Defense Sector
