ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ ਸੰਗੀਤ ਥੈਰੇਪੀ

ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਥੈਰੇਪੀ ਦੇ ਲਾਭਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਅਤੇ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬੱਚੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਬਾਲਗ, ਸੰਗੀਤ ਮਾਨਸਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਰਾਹਤ ਪਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਤੁਹਾਡੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਲਈ ਬਹੁਤ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ 'ਤੇ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਥੈਰੇਪੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ' ਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਖੋਜ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਤੋਂ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਥੈਰੇਪੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ, ਪੀਟੀਐਸਡੀ ਅਤੇ ਸਕਿਜ਼ੋਫਰੀਨੀਆ ਵਿੱਚ ਰਾਹਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਸੰਗੀਤ ਥੈਰੇਪੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਅਧਿਐਨ

ਸਾਲ 2012 ਵਿੱਚ ਯੂਕੇ ਵਿੱਚ ਬਰੂਨੇਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਈਈਜੀ (Electroencephalogram EEG) ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਦਿਮਾਗ ਦੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਨਾਲ ਕਸਰਤ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਜਾਂ ਬਿਨਾਂ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਦਿਮਾਗ ਦੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਪਾਇਆ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਨੇ ਦਿਮਾਗ ਦੀਆਂ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ (electric waves) ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਸਰਤ ਸਮੇਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ 28 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦ ਦੇ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ 13 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦਾ ਵਾਧਾ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਜੋ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਖੁੱਲੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਕਸਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਿੱਚ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲੀ ਦਵਾਈ ਥਕਾਵਟ ਵਿਰੋਧੀ ਅਤੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕਤਾ ਨੂੰ ਸੰਚਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਇੱਕ ਢੰਗ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ।

ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਨ ਅਕੈਡਮੀ (American Academy) ਦੇ ਰਿਸਰਚ ਜਨਰਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੋਜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਵਰਮੌਂਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (Vermont University) ਦੇ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਮੈਡੀਸਨ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਟੀਮ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਉੱਤੇ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ।

ਇਸ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਖੋਜਕਰਤਾ ਅਤੇ ਮਨੋਰੋਗ ਮਾਹਿਰ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਜੇਮਸ ਹੁਜੈਕ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਮੈਥਿਉ ਐਲਬੌਗ ਅਤੇ ਵਰਮੋਂਟ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਚਿਲਡਰਨ ਯੂਥ ਐਂਡ ਫੈਮਿਲੀਜ਼ (Vermont Centre for Children, Youth and Families) ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਖੋਜ ਸਹਾਇਕ ਐਲਿਨ ਕ੍ਰੈਹਨ ਨੇ ਪਾਇਆ ਕਿ ਇੱਕ ਸਾਜ਼ ਵਜਾਉਣ ਨਾਲ ਦਿਮਾਗ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਖੋਜ ਵਿੱਚ 6 ਤੋਂ 12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ 232 ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਅਧਿਐਨ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਕਾਰਟੈਕਸ 'ਤੇ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਵਜਾਉਣਾ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਸੰਚਾਲਨ ਕੇਂਦਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਕਾਰਨ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵਿਵਹਾਰ ਨਿਯੰਤਰਣ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।

• ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਮਦਦਗਾਰ

ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਤੰਤੂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਗੀਤ ਥੈਰੇਪੀ ਜਾਂ ਥੈਰੇਪੀ ਦੇ ਕੁਝ ਮੁੱਖ ਲਾਭ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ....

• ਭਰਮ ਵਿੱਚ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ਰਾਹਤ

ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਖੋਜ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਇਹ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਥੈਰੇਪੀ ਜਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਸੰਗੀਤ ਸੁਣਨਾ ਅਲਜ਼ਾਈਮਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਮਾਗੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਹੋਰ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਾ, ਅੰਦੋਲਨ ਅਤੇ ਹਮਲਾਵਰਤਾ ਵਿੱਚ ਰਾਹਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਸੰਵੇਦੀ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਰੂਪ ਵਜੋਂ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

• ਬਿਹਤਰ ਨੀਂਦ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਕਰਦਾ ਹੈ ਸਹਾਇਤਾ

ਦਿ ਜਰਨਲ ਆਫ਼ ਪੇਰੀਐਨੇਸਥੀਸੀਆ ਨਰਸਿੰਗ (The Journal of PeriAnesthesia Nursing) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਇੱਕ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਥੈਰੇਪੀ ਨੀਂਦ ਨਾ ਆਉਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਨੀਂਦ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਖੋਜ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਤੱਕ ਸੰਗੀਤ ਅਨਸੌਮਨੀਆ ਵਰਗੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਨੀਂਦ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਪੈਨਸਿਲਵੇਨੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੇ ਪਾਇਆ ਕਿ ਜੋ ਲੋਕ 7 ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸਿਰਫ 4-5 ਘੰਟੇ ਸੌਂਦੇ ਸਨ ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਥੱਕੇ, ਤਣਾਅ, ਉਦਾਸ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਗੁੱਸੇ ਦਾ ਅਨੁਭਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।

• ਸਟ੍ਰੋਕ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ

ਦਿ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਜਰਨਲ ਆਫ਼ ਕਾਰਡੀਓਲਾਜੀ (The International Journal of Cardiology) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਸੰਗੀਤ ਥੈਰੇਪੀ ਅਤੇ ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਥੈਰੇਪੀ ਸਿਸਟੋਲਿਕ ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ।

• ਸੰਵੇਦੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਥੈਰੇਪੀ

ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਥੈਰੇਪੀ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੰਵੇਦੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ, ਸਮਾਜਿਕ ਹੁਨਰ, ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰਤਾ, ਬੋਧਾਤਮਕ ਯੋਗਤਾ ਅਤੇ ਮੋਟਰ ਹੁਨਰਾਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਉਦਾਸੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਾਨਸਿਕ ਸਥਿਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਸੰਗੀਤ ਥੈਰੇਪੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਕੋਈ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ:ਘਰ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਮਾਈਗ੍ਰੇਨ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਕੰਟਰੋਲ