ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ: ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਧਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਧਰਤੀ ਹੈ ਜਿਥੇ ਹਰ ਧਰਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਗੱਲ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਥੇ ਉਹ ਸਥਾਨ ਹਨ, ਜਿਥੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੋ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਤੇ ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਜੀ ਦੀ ਲਾਸਾਨੀ ਸ਼ਹੀਦਤ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਥੇ ਮੁਸਲਿਮ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਵੱਡਾ ਸਥਾਨ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਰੋਜ਼ਾ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਵੀ ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਜੈਨ ਧਰਮ ਦਾ ਵੱਡਾ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਫ਼ਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ-ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਰੋਡ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਮਾਤਾ ਚੱਕਰੇਸ਼ਵਰੀ ਦੇਵੀ ਜੈਨ ਮੰਦਰ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮਾਤਾ ਚੱਕਰੇਸ਼ਵਰੀ ਦੇਵੀ ਜੈਨ ਮੰਦਰ ਦੀਆਂ ਕਥਾਵਾਂ ਪ੍ਰੀਥਵੀਰਾਜ ਚੌਹਾਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚਲਦੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਥਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁਝ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰੀ ਬੈਲ ਗੱਡੀਆਂ ਤੇ ਜੈਨ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਸਤੇ ਦੇ ਵਿਚ ਮਾਤਾ ਚੱਕਰੇਸ਼ਵਰੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੁਰਤੀ ਖਰੀਦੀ ਸੀ। ਯਾਤਰੀ ਇਸ ਸਥਾਨ ਤੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਰੁੱਕੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਵੇਰੇ ਆਗੇ ਜਾਣ ਲਈ ਤੁਰਨ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਮਾਤਾ ਚੱਕਰੇਸ਼ਵਰੀ ਦੇਵੀ ਦੀ ਮੁਰਤੀ ਵਾਲੀ ਗੱਡੀ ਉਥੋਂ ਨਹੀਂ ਚੱਲੀ। ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅਚਾਨਕ ਅਵਾਜ ਆਈ ਕਿ ਮੇਰਾ ਇਥੇ ਹੀ ਆਵਾਸ ਸਥਾਨ ਰਹਿਣ ਦਿਓ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਥੇ ਦੁਸਹਿਰੇ ਤੋਂ ਚਾਰ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਗਮ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮਗਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਇਥੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।