हैदराबाद : HAPPY RADIOGRAPHY DAY : रेडिओलॉजी ही एक संज्ञा आहे जी जवळजवळ प्रत्येकाला परिचित आहे, कारण ती वैद्यकीय स्थितींच्या विस्तृत स्पेक्ट्रमच्या शोधात तसंच उपचारांमध्ये खूप महत्त्वाची आहे. ऑर्थोपेडिक्स, कार्डिओलॉजी, ऑन्कोलॉजी, संधिवात, गॅस्ट्रोएन्टेरोलॉजी, यासारख्या जवळजवळ सर्व वैशिष्ट्यांचा समावेश यात होतो. रेडिओलॉजीमध्ये इमेजिंग तंत्रांचा समूह समाविष्ट आहे जे विविध वैद्यकीय परिस्थितींचे निदान, मूल्यांकन आणि उपचारांमध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात.
रेडिओलॉजीचा इतिहास :रेडिओलॉजी ही औषधाच्या सर्वात चांगल्या शाखांपैकी एक आहे. ज्याचा इतिहास सुमारे 100 वर्षांचा आहे. हे सर्व 1895 मध्ये प्रोफेसर विल्हेल्म कॉनराड रोंटगेन यांच्या एक्स-रेच्या शोधापासून सुरू झालं, ज्याची बातमी वणव्यासारखी पसरली. त्यांनी पुढील काही आठवडे त्याचा अभ्यास आणि संशोधन करण्यात घालवले आणि असं आढळलं की हे क्ष-किरण सहजपणे मानवी ऊतींमधून जाऊ शकतात. त्यामुळे शरीरातील कोणतेही कण शोधण्यात मदत करू शकतात. किरण वेगवेगळ्या जाडीच्या वस्तूंच्या प्रतिमा तयार करतील. एका क्षणी, त्यांच्या पत्नीने फोटोग्राफिक प्लेटवर हात ठेवला; क्ष-किरण प्रतिमेने तिच्या हाताची हाडे आणि तिने घातलेली अंगठी दर्शविली होती, तिच्याभोवती तिच्या शरीराच्या अस्पष्ट रूपरेषा होती. मानवी शरीराच्या अवयवाचा हा पहिलाच एक्स-रे होता.
रेडिओलॉजीच्या व्याप्तीतील बदल :हा एक चमत्कारिक शोध होता. ज्याची प्रशंसा आणि टीकाही झाली कारण या क्ष-किरणांचे हानिकारक परिणाम लवकरच समोर आले. पुढील अभ्यास आणि विकासासह, बहुतेक जोखीम टाळता आली आणि एक्स-रे क्लिनिकल प्रॅक्टिसमध्ये वापरण्यास सुरुवात केली. यामुळे एंडोस्कोपी, मॅमोग्राफी, रेडिएशन ऑन्कोलॉजी, न्यूक्लियर मेडिसिन आणि विविध कॅथेटर-आधारित हस्तक्षेपांचा विकास झाला. विसाव्या शतकाच्या शेवटच्या तीन दशकांमध्ये अल्ट्रासाऊंड, कॉम्प्युटेड टोमोग्राफी (CT) आणि मॅग्नेटिक रेझोनान्स इमेजिंग (MRI) सारख्या आधुनिक इमेजिंग पद्धतींच्या आगमनाने रेडिओलॉजीच्या व्याप्तीमध्ये मोठा बदल झाला आहे.
रेडिओलॉजीचे प्रकार:वैद्यकीय रेडिओ डायग्नोसिस मधील मूलभूत विस्तृत वैशिष्ट्य सुपरस्पेशालिटी इंटरव्हेंशनल रेडिओलॉजी
1. डायग्नोस्टिक रेडिओलॉजी :तुमच्या समस्येचे मूळ कारण ठरवण्यासाठी, तुमच्या उपचारांच्या प्रगतीवर लक्ष ठेवण्यासाठी आणि विविध स्क्रीनिंग आयोजित करण्यासाठी शरीरातील विविध संरचना आणि अवयव पाहण्यासाठी इमेजिंग तंत्रांचा विस्तृत स्पेक्ट्रम समाविष्ट आहे.
काही सर्वात सामान्य प्रक्रियांमध्ये हे समाविष्ट आहे:
1. संगणित टोमोग्राफी (CT) स्कॅन.
2. अंतर्गत अवयवांच्या रिअल-टाइम मूव्हिंग प्रतिमा मिळविण्यासाठी फ्लोरोस्कोपी.
3. चुंबकीय अनुनाद इमेजिंग (MRI).
4. स्तन तपासणीसाठी मॅमोग्राफी.
5. चुंबकीय अनुनाद एंजियोग्राफी (MRA).
6. आण्विक औषध.
7. पॉझिट्रॉन एमिशन टोमोग्राफी (पीईटी) इमेजिंग/स्कॅन. सीटी स्कॅनसह पीईटीचा वापर विविध घातक रोगांच्या शोधासाठी केला जाऊ शकतो.
8. अल्ट्रासाऊंड.
2. इंटरव्हेंशनल रेडिओलॉजी : इंटरव्हेंशनल रेडिओलॉजी ही नियमित ब्रॉड स्पेशॅलिटी डायग्नोस्टिक रेडिओलॉजी कोर्स पूर्ण केल्यानंतर एक सुपर स्पेशालिटी शाखा आहे. यामध्ये कॅथेटर, वायर आणि सुया यांच्या मदतीने वैद्यकीय उपचारांसाठी इमेजिंग मार्गदर्शनाचा वापर समाविष्ट आहे. यामध्ये लहान कीहोल चीरे आणि स्पेशल डाईचा वापर समाविष्ट आहे जे स्पष्ट प्रतिमा निर्माण करण्यात मदत करतात. इंटरव्हेंशनल रेडिओलॉजी हे कॅन्सर रुग्णांसाठी वरदान ठरले आहे. प्रक्रिया मध्यम शामक औषधांतर्गत केल्या जाऊ शकतात काही सर्वात सामान्य इंटरव्हेंशनल रेडिओलॉजी प्रक्रियेमध्ये हे समाविष्ट आहे:
1. अरुंद किंवा अवरोधित धमन्या असलेल्या रूग्णांमध्ये अँजिओग्राफी/अँजिओप्लास्टी आणि स्टेंट प्लेसमेंट ब्लॉकेजच्या मर्यादेचे मूल्यांकन करण्यासाठी आणि ते साफ करण्यासाठी.
2. ट्यूमर किंवा एन्युरिझमवर उपचार करण्यासाठी शरीराच्या विशिष्ट भागात रक्त प्रवाह थांबविण्यासाठी एम्बोलायझेशन.
3. ट्यूमर जाळण्यासाठी रेडिओफ्रिक्वेंसी अॅब्लेशन, क्रायओअॅबलेशन किंवा मायक्रोवेव्ह अॅब्लेशन.
4. वर्टेब्रल कॉम्प्रेशन फ्रॅक्चरवर उपचार करण्यासाठी वर्टेब्रोप्लास्टी आणि किफोप्लास्टी.
5. फुफ्फुस, गर्भाशय इ. सारख्या विविध अवयवांची सुई बायोप्सी कोणत्याही असामान्यता किंवा घातकता शोधण्यासाठी.
6. स्तनाच्या कर्करोगासाठी ब्रेस्ट बायोप्सी.
7. गर्भाशयात रक्त प्रवाह थांबविण्यासाठी गर्भाशयाच्या धमनी एम्बोलायझेशन.
8. ज्या रुग्णांना त्यांचे अन्न गिळता येत नाही त्यांना फीडिंग ट्यूब प्लेसमेंट.
9. वेनस ऍक्सेस कॅथेटर प्लेसमेंट, जसे की पोर्ट आणि पीआयसीसी.
सुमारे 20,000 रेडिओलॉजिस्ट 1.4 अब्ज लोकसंख्येला सेवा देत आहेत, भारताला प्रति 1,00,000 व्यक्तींमागे एका रेडिओलॉजिस्टचे प्रमाण चिंताजनक आहे, जे जागतिक आरोग्य सेवा मानकांपेक्षा खूपच कमी आहे.
कमतरता कशी दूर करावी ? टेलीरॅडिओलॉजीच्या रूपात तंत्रज्ञान इतर मार्गांऐवजी प्रतिमांना सबस्पेशालिस्ट रेडिओलॉजिस्टकडे आणून त्यांचा प्रवेश वाढवण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावू शकते. रेडिओलॉजिकल तपासणी अचूक निदान, जोखीम स्तरीकरण आणि रोगांचे निदान करण्यात मदत करतात. उपचार निर्णय, परिणाम, संदर्भ मार्ग आणि आरोग्य संसाधन वाटप यावर याचा सकारात्मक प्रभाव पडतो. तथापि, रेडिओलॉजी सेवेची स्थापना करणे संसाधन गहन आहे. आपल्या लोकसंख्येपैकी साठ टक्के लोक ग्रामीण भागात राहतात आणि आरोग्य सेवा, उच्च-गुणवत्तेचे निदान आणि तज्ञांचे मत मिळणे कठीण आहे. देशात रेडिओलॉजी सुविधांचे असमान वितरण आहे आणि बहुतेक प्रशिक्षित रेडिओलॉजिस्ट प्रामुख्याने मोठ्या शहरांमध्ये आणि शहरांमध्ये केंद्रित आहेत. १.४ अब्ज लोकसंख्येसाठी रेडिओलॉजिस्ट खूप कमी आहेत. बर्याच काळापासून, मागणी आणि पुरवठा यांच्यातील अंतर कमी करण्यासाठी टेलिरेडिओलॉजी हा एक प्रभावी उपाय आहे. देशभरातील रेडिओलॉजी सेवांकडून त्यांच्या मागण्या पूर्ण करण्यासाठी तंत्रज्ञानाचा अवलंब करण्याची भूक वाढत आहे. पिक्चर आर्काइव्ह आणि कम्युनिकेशन सिस्टम (PACS) आणि रेडिओलॉजी इन्फॉर्मेशन सिस्टम (RIS) ने इमेजिंग सेवांची कार्यक्षमता, उत्पादकता आणि थ्रूपुटमध्ये कमालीची वाढ केली आहे. इंटरनेट आणि मोबाइल तंत्रज्ञान, टेलीरेडिओलॉजी, कृत्रिम बुद्धिमत्ता, वैद्यकीय इमेजिंग माहिती आणि पोर्टेबल किंवा मोबाइल वैद्यकीय इमेजिंग उपकरणांद्वारे सुधारित कनेक्टिव्हिटी या क्षेत्रातील प्रगतीमुळे देशातील दुर्गम स्थानांना चांगल्या आरोग्य सेवा आणि निदानामध्ये प्रवेश करण्याची क्षमता आहे.
तंत्रज्ञांची कमतरता दूर करण्याची नितांत गरज :टेलेरॅडिओलॉजी रेडिओलॉजिस्टची कमतरता दूर करू शकते, विशेषत: जेव्हा निष्कर्ष प्रदान करण्यासाठी कृत्रिम बुद्धिमत्ता-आधारित अल्गोरिदम आणि मोबाइल डिजिटल इमेजिंग युनिट्ससह एकत्रित केले जाते; आरोग्य प्रवेश सुधारणे; शोध आणि लवकर निदानासाठी लोकसंख्या तपासणीच्या उद्देशाने कार्यक्रम मजबूत करणे; आणि आपत्कालीन काळजी. प्राथमिक आरोग्य सेवेसाठी टेलीरॅडिओलॉजी सेवांच्या मोठ्या प्रमाणावर अंमलबजावणी करण्याबरोबरच, सेवेला मदत करू शकतील अशा रेडिओलॉजिस्ट आणि तंत्रज्ञांची कमतरता दूर करण्याची नितांत गरज आहे.
हेही वाचा :
- World Occupational Therapy Day 2023 : 'जागतिक ऑक्युपेशनल थेरपी दिवस' 2023; जाणून घ्या काय आहे या दिवसाचे महत्त्व
- National Cancer Awareness Day : भारतात कॅन्सर रुग्णांची बिकट परिस्थिती; आरोग्य व्यवस्थेसाठी धोक्याची घंटा!
- World Radiography Day 2023 : 'जागतिक रेडियोग्राफी दिन' 2023; जाणून घ्या इतिहास
