creativity part of study programmes : विज्ञान पदवीधरांसाठी सर्जनशीलता अभ्यास कार्यक्रमाचा भाग बनवा, तज्ञांना करा आग्रह

विज्ञानाचा सर्जनशील भाग, म्हणजे मुक्त विचार आणि कल्पनांचा सहसा अंतर्ज्ञानी शोध आहे. अलीकडील पदवीधर अभ्यास कार्यक्रमांमध्ये संशोधक विज्ञानाच्या प्रगतीसाठी सर्जनशील प्रक्रियांचे महत्त्व शिकवण्यावर भर देतात.

न्यूयॉर्क :हेनरिक हेन युनिव्हर्सिटी डसेलडॉर्फ (HHU) मधील जैव माहितीशास्त्रज्ञ प्रोफेसर डॉ मार्टिन लेचर आणि न्यूयॉर्क विद्यापीठातील (NYU) त्यांचे सहकारी प्रोफेसर डॉ इटाई यानाई संशोधनातील सर्जनशीलता विषयावर लक्ष केंद्रित करत आहेत. नेचर बायोटेक्नॉलॉजी या वैज्ञानिक जर्नलमधील ते विज्ञानाच्या प्रगतीसाठी विशेषत: पदवीधर अभ्यास कार्यक्रमांमध्ये सर्जनशील प्रक्रियांचे महत्त्व शिकवण्याचे समर्थन करतात.

वैज्ञानिक शोधाचा वेग कमी होत असल्याचे लेखकांचे निरीक्षण आहे : पूर्वीच्या समजुतीला छेद देऊन विज्ञानाला नवीन दिशेने ढकलणाऱ्या संशोधन प्रकल्पांचे प्रमाण २०व्या शतकाच्या उत्तरार्धापासून कमी झाले आहे. अशा प्रकल्पांची जागा अधिक परिणाम-केंद्रित दृष्टीकोनांनी घेतली आहे, जे संशोधन क्षेत्रांना पुढे नेत आहेत. परंतु क्वचितच परिवर्तनशील विज्ञानात परिणाम करतात. हे एक मूलभूत विकास प्रतिबिंबित करते. सार्वजनिकरित्या निधी प्राप्त केलेल्या संशोधन प्रकल्पांवर गृहीतके-चालित पध्दतींचे वर्चस्व आहे. जे वास्तविकपणे नवीन आणि अनपेक्षित परिणाम शोधण्याऐवजी गृहितकांची पुष्टी करतात.

सर्जनशीलतेवर भर :प्रोफेसर मार्टिन लेचर, HHU मधील कॉम्प्युटेशनल सेल बायोलॉजी रिसर्च ग्रुपचे प्रमुख आणि प्रोफेसर इटाई यानाई, NYU मधील अप्लाइड बायोइन्फॉरमॅटिक्स लॅबोरेटरीजचे संचालक, शास्त्रज्ञ-प्रशिक्षण कसे शिक्षित आहेत. यावर पुनर्विचार करण्याची गरज आहे असे मानतात. ते लिहितात की पदवीधर अभ्यास कार्यक्रमांनी नाविन्यपूर्ण विचारांची साधने शिकवून सर्जनशीलतेवर भर दिला पाहिजे. दोन लेखक अनेक वर्षांपासून वैज्ञानिक प्रक्रियेच्या सर्जनशील बाजूच्या जाहिरातीसाठी कॉल करत आहेत. त्यांचा दृष्टीकोन नोबेल पारितोषिक विजेते फ्रँकोइस जेकब यांनी विकसित केलेल्या दिवसाचे विज्ञान आणि रात्र विज्ञान या संकल्पनांवर आधारित आहे. डे सायन्स आधुनिक विज्ञानाचा संदर्भ अगोदर विकसित केलेल्या गृहितकांवर आधारित पद्धतशीर, सुनियोजित प्रक्रिया आहे, तर रात्र विज्ञान हे नॉन-सिस्टीमॅटिक आहे.

संशोधन क्षेत्रात वाढीव प्रगती :आज शास्त्रज्ञ-प्रशिक्षणात शिकत असलेली पहिली गोष्ट म्हणजे अत्यंत विशिष्ट प्रकल्पांच्या व्याख्येद्वारे संशोधनाच्या जगात पाऊल कसे प्रस्थापित करायचे, ज्यामुळे अंदाज लावता येण्याजोगे परिणाम मिळतात. ज्यामुळे उद्धृत प्रकाशने मिळतात. हे जाणून घेणे आणि त्याचा सराव करणे अर्थातच महत्त्वाचे आहे. कारण ते संशोधन क्षेत्रात वाढीव प्रगती आणि तपशीलवार प्रश्नांची विश्वसनीय उत्तरे प्रदान करण्यास सक्षम करते. यनाई पुढे म्हणतात. आपण याला सर्व-सर्व-समाप्त म्हणून पाहू शकत नाही, कारण या संरचित प्रक्रियेचा परिणाम क्वचितच नवीन शोधांमध्ये होतो, जे विज्ञानाच्या प्रगतीसाठी महत्त्वाचे असले तरी.

विज्ञान अधिक प्रगती करू शकते :नेचर बायोटेक्नॉलॉजीमध्ये, दोन लेखकांनी वैज्ञानिक सर्जनशीलता अभ्यासक्रमांना पदवीधर अभ्यास कार्यक्रमांच्या अभ्यासक्रमात एकत्रित करण्याचे आवाहन केले आहे. सर्जनशील विज्ञानासाठी सर्वात शक्तिशाली साधन सुधारात्मक, खुल्या वैज्ञानिक चर्चा, जवळच्या सहकार्यांसह आणि संबंधित क्षेत्रातील तज्ञांसह असू शकते. इतर विषयांच्या सर्जनशीलता टूलबॉक्समध्ये अंतर्दृष्टी प्राप्त करून, पदवीधर विद्यार्थी आणि पोस्टडॉक्टरल फेलो वेगवेगळ्या दृष्टीकोनातून नवीन प्रश्न विचारण्यास शिकू शकतात. Lercher आणि Yanai विश्वास ठेवतात की योग्य प्रश्नाचा शोध लावल्याने सध्याच्या प्रश्नाचे उत्तर देण्यापेक्षा विज्ञान अधिक प्रगती करू शकते. लेखक त्यांच्या संपादकीयात भर देतात की विज्ञानातील सर्जनशीलतेवर भर दिल्यास वैज्ञानिक प्रक्रियेबद्दल लोकांमधील गैरसमज कमी होण्यास मदत होईल, सर्जनशील तरुणांच्या वाढत्या संख्येला विज्ञानात करिअर करण्यासाठी प्रोत्साहन मिळेल.

हेही वीची :National Technology Day 2023 : आज राष्ट्रीय तंत्रज्ञान दिवस; जाणून घ्या इतिहास आणि महत्त्व