बिहार ( पश्चिम चंपारण ) :बिहारच्या जेहानाबादमध्ये एक गाव आहे जे परिसरातील शांतताप्रेमी लोकांसाठी एक उदाहरण आहे. जेहानाबाद जिल्ह्यातील घोसी ब्लॉकमधील धौतलबिघा गाव,(Dhautalbigha village of Jehanabad) येथील लोक स्वातंत्र्यानंतर परस्पर वादासाठी पोलिस ठाण्यात गेलेले नाहीत. गावातील एकाही व्यक्तीने परस्पर मारामारीबाबत पोलीस ठाण्यात एफआयआर दाखल केलेला नाही. गावाच्या या परंपरेने जिल्ह्याचे डीएमही उत्साहित आहेत. सुमारे 120 घरांचे 800 लोकसंख्या असलेले हे गाव परिसरातील लोकांसाठी उदाहरण आहे. ( Dhautalbigha villagers donot go police station )
गुन्हेगारीसाठी कुप्रसिद्ध असलेल्या या गावातील लोक स्वातंत्र्यानंतर पोलीस ठाण्यात गेले नाहीत, अशा प्रकारे सुटतात प्रकरणे कोर्टात जाण्याची संधी मिळाली नाही :घोसी ब्लॉक मुख्यालयापासून अवघ्या पाच किलोमीटर अंतरावर असलेले हे गाव आजच्या काळापासून पूर्णपणे वेगळे आणि वैशिष्ट्यपूर्ण आहे. गावातील ज्येष्ठ नंदकिशोर प्रसाद सांगतात की, गाव एकात्मतेच्या धाग्याने अशा प्रकारे बांधले गेले आहे की, एखाद्या गोष्टीवरून वाद झाले तरी ते आपापसात मिटवले जातात. आजपर्यंत गावात एवढा मोठा, गुंतागुंतीचा आणि गंभीर स्वरूपाचा एकही वाद झालेला नाही. संजय कुमार सांगतात की गावातील वडिलधाऱ्यांच्या पुढाकाराने किरकोळ वाद मिटवले जातात. वाद झाल्यास गावातील काही वडीलधाऱ्यांनी तात्काळ हस्तक्षेप करून दोन्ही पक्षांची समजूत घालून वाद मिटवतात. मात्र, या गावाचे कौतुक केले जात आहे की, जिथे लोक छोट्या छोट्या गोष्टीत रक्ताची होळी खेळतात, तिथे या गावाची परंपरा उदाहरण बनून लोकांना शांतीचा संदेश देत आहे.
गांधीजींची अहिंसेची तत्त्वे आजही पाळली जातात : बिहारच्या पश्चिम चंपारणमधील गौनाहा ब्लॉकमधील कटरॉन हे एक छोटेसे गाव आहे, परंतु या गावाच्या वैशिष्ट्याने मोठ्या शहरांना मागे टाकले आहे. कमी लोकसंख्येच्या बिहारच्या या गावाने देशासमोर एक आदर्श ठेवला आहे. स्वातंत्र्यानंतर एकही गुन्हा घडला नसेल तर लोकांना आश्चर्य वाटणे साहजिकच आहे. त्याहीपेक्षा या गावात स्वातंत्र्यापूर्वीच शांतता प्रस्थापित झाली होती.
कातरगाव गावात गुन्हे घडत नाहीत : या गावाची लोकसंख्या सुमारे दोन हजार आहे. पाटणापासून 285 किमी अंतरावर कटरॉन गाव आहे. त्यात थारू, मुस्लिम, मुशार, धनगर अशा विविध समाजाचे लोक राहतात. हे गाव सहदरा पोलिस ठाण्यांतर्गत येते. 1947 मध्ये भारत स्वतंत्र झाल्यापासून येथील अधिकाऱ्यांनी एकही गुन्हा नोंदवला नाही. आजपर्यंत याठिकाणी कोणत्याही प्रकारची भांडणे-भांडण, चोरी-दरोडा असे प्रकार घडलेले नाहीत. आलम म्हणजे स्वातंत्र्यानंतर या गावात एकही गुन्हा दाखल झालेला नाही.
आजपर्यंत इथून एकही एफआयआर दाखल नाही : आजच्या युगात जिथे लोक आपल्या स्वार्थासाठी आणि लालसेपोटी गुन्हे करायला मागेपुढे पाहत नाहीत, अशा या गावातील लोकांचा संपूर्ण समाजाला सोबत घेण्यावर विश्वास आहे. गुलामगिरी पाहणाऱ्या गावातील वृद्धांवर विश्वास ठेवला तर पोलिसांची गरज या गावात कधीच भासली नव्हती. आदिवासीबहुल हे गाव अतिशय मागासलेले मानले जाते. पण त्याची विचारसरणी इतरांना मागे टाकत आहे. तथाकथित आधुनिक आणि सुशिक्षित समाजाच्या पुढे आहोत हे कातरगाव गावातील लोकांनी सिद्ध केले आहे. अशा स्थितीत पोलीस प्रशासनही या गावाला सलाम करत आहे.
अशाप्रकारे निकाली निघतात प्रकरणे :गोमस्थ बायवस्थेनुसार प्रकरणे निकाली काढली जातात. ही प्रणाली 1950 च्या दशकात सुरू झाली. ही व्यवस्था बिहारचे पहिले मुख्यमंत्री श्री कृष्णा सिन्हा यांच्या कल्पना होती. कात्राँवमध्ये निर्माण होणारे छोटे-मोठे वाद गोमस्थ सौहार्दपूर्णपणे सोडवतात. आजही इथे या व्यवस्थेचा आदर केला जातो. यामुळेच गोमस्थ दोषी व्यक्तीला शिक्षाही करू शकतात. पंचायत व्यवस्थेत लोकप्रतिनिधी निवडून आलेल्या कटरा यांचा गोमस्थांवर अतूट विश्वास आहे. गावात लोक आजपर्यंत दिलेल्या निर्णयांचे पालन करतात. हेच कारण आहे की भारताच्या स्वातंत्र्यापासून 75 वर्षांपासून येथे कायदा आणि सुव्यवस्था राखली गेली आहे.
